چېش جە بارەو هۆرامانیۆ نویسیان
ئەوەنویستەی و دەسکاریکەردەی: ئەسعەد ڕەشید
بەشۍ پەنجەمە
وەرکۆتئەشناسۍ و گېڵەرۍ:
وەرکۆتئەشناس و گېڵەرەکۍ، جە بېگانەکا، دلېنەو کتېبەکاشانە، نامۍ هۆرامانیشان پېسە ناوچێوە بەکارئاردېنە، هەرچن لاسایۍ فارسەکاشا کەردەنۆ(اورامان، اورامن،..)
-ڕەزا قوڵیخان:
جە فەرهەنگو ئەنجومەنو ئاریانی، ناشرو تارانی، کە ساڵەو(1871ز) کەرۊن، نامۍ(هۆرامان)یش بە نامۍ(ئاورامین)، یان(اورامین)، ئاردېنە.
لیکلاما نیجوت:
نامبریا جە یاداشتەکاشەنە(یاداشتۍ گەشتەکەیش)، نویستەنش(هۆرامان = هۆرامان)، بەڵام ئۆسکارمان ناڕازی وېش چی ڕوېوە بەرۋستەن.
عموم ممالک محروسە شاهنانە:
چی بەرهەمەنە، ساڵەو(1312ک) جە ئەستەنبووڵ، بەرشییەن، چاگەنە، نامۍ(شهر اورامان = شەهری ئاورامان)یش ئاردېنە، شایانو باسین، جە(شهر اورامان) مەبەسش جە سەرپاکو ناوچەکانو هۆرامانییەن، کە چا وەختەنە دابەشۍ نەکریێنۍ.
بەرهەمو شەرەفنامەی:
شەرەفخانی بەدلیسی(1543- 1603ز)، جە شەرەفنامەنە پاسەش دان قەڵەم کە هۆرامان پېکئامان جە ناوچاکانو(زەڵمی و نەوسوڎۍ و شەمېرانی و هاواری و گوڵعومەر)ی، مەبەسش جە شەمېرانی، ناوچەکانو چواردەور و هەڵەبجەیەن، مەبەسیچش جە گوڵعومەری، ناوچەکانو خورماڵی و چواردەوریشەن، ئینەیچ چاگۆ ئامان کە مەئموون بەگ و ئەردەڵانی وەختێ وەڵاتەکەو وېش دابەشکەردەن ملوو کوڕەکاشەرە، هۆرامان وەرو(بېگەبەگ)ی کوڕیش کەوتەن.
-بەرهەمۍ(کورد و تورک و عەرەب)ی:
وەرکۆتئەشناس(ئەدمۆنس)، چن جارێ نامۍ هۆرامانی و ناوچەکاش بەرۊن، تومارۍ وەرکۆتئەشناسا و گېڵەرەکا، ئانېشان کە بە قیمەتۍ بان و سەنگو قورسایشان بۊن، تەنیا تومارەکۍ(ئەدمونس و ئۆسکارمان و مینورسکی)نۍ.
-بەرهەمۍ دراسات کوردیە:
جە بەرهەمو(دراسات کوردیە- فارسیە – لهجات گۆران) و ئۆسکارمانی و پۊرەلوای (کارڵ هەدنگ)ینە، جە لاپەرەکاو(370 – 371)ینە، پەی ڕۊشنکەردەیۆ ماناو هۆرامانی و چەنی نویستەیش و گۊکەردەیش، چن وېنێش ئاردېنێ، کە چېگەنە سوودشان هەن، یاڎیچۍ ئینېنۍ:
+(ژەنەراڵ ڕۆسۆ) کونسوڵو فەرەنسایی، جە ساڵەکاو(1807ز)ی، سەردای کوردستانیش کەردەن، جە یاداشتەکاشەنە(یاداشتۍ سەرداکەیش) کە بە نامۍ:
EUNDGRUBEN DES DRNENT,111,BD, CWIEN1813- S.&B
نویستەنش(ئاورامان= اورامان) عەشرەتێ کوردینۍ، دۆرو پەشتو کرماشانینە مەژیوان.
+(ولیەم ئێڤ ئیسنۆرت) جە کتېبو:
(ینە: RESEARCHES IN ASSYRIA – 838 – S- 248)
واچۍ(ئەڤرۆمان)یش بەکارئاردېنە.
+(سیر هەنری ڕاولینسۆن) جە گوڤارو:
(J.R.G.S. VOL. 1X LONDON, 1839, S,28)
واچۍ(ئەڤرومان)یش، بەکارئاردېنەو پاسەش لەیەکدانۆ، کە واچۍ(ئاڤرۆمان)ی جە واچێ عەرەبیۆ وەرگېریێنە(رمان).شایانو باسین، کارڵ هەندگ چی پەیلوایە، لووتەلان.
-ڕاپورتە و دەروېش پاشای:
ڕاپورتەو دەروېش پاشاینە، کە سەردەسەو تیمو ڕېکوزیاو مەرز و مېیانو (دۆڵەتی عوسمانی و ئێران)ی بېیەن، جە ساڵەو (1852ز)، نامۍ هۆرامانیش ئاردېنە، کە هۆرامانو (تەختی و لهۊنی و دزڵیۍ) بېیەن.[1]