ئەدەبیاتو یارسانی
بەشۊ یەکەمۍ
واچۍ (یارسان) ی وېنێوە تەرو (یارستان) ی، سەرو کېشو کوردەسانی، بە ماناو خاک، یام وڵات، یام مەڵبەڼو (یاران) و ئانېشا کە پاڕەوی ئەهلو حەققی مەکەران. ئەهلو هەققی یۊن جە ئایینە ڕەسەنەکا کوردی، پاڕەوۍ ئی مەزهەبەیە باوەڕشان بە گېڵای گېیان (ڕوح)، دوناو دونی هەن، ئېنێ سەرو ئا باوەڕیۆ کە خالق (خوڎا) حۆت جارۍ جە گەردوونەنە بەرمەگنۊن و وېش مرمانۊن، هەرجارێچ چوار فریشتۍ (یارانی چار مەلەک) هامڕێشەنۍ، خوڎا چەنی ئاڎییشا، یەکیەتیێ تەمامو بۍ کەموکوڕی وەشکەرۊن.
یارسانەکۍ ئینێ چا باوەڕەنە کە دینەکەشا کۊنتەرین ئایینەن، چا ڕوۆن خالق ژیوایش خولقنان، بە شېوەو دوناو دونی ئامان پەی ڕوەو زەمینی، پلۍ هەرەبەرزەو دونادونی ئاڎەم و حەوان، ئینجا شا ئەفسانەییەکۍ پېسە (کیومرث، جەمشیڎ، فەرەیدوون، کەیکاوس، خەسرەو، ئەفراسیاو، ...هتد) ، ئینجا ئا قوناغۍ کە ژیوای لوانەنە دلۍ لەشو پېخامئاوەرەکا و پیاخاسەکا (سڵېمان، ئیبراهیم، مووسا، عیسا، موحەمەد، عەلی کوڕو ئەبوتالیبی، شا فەزڵ، باڵووڵی دانا، بابا خوشێن، بابا ناوس، بابا سەرهەنگ، سوڵتان ئیسحاق، حاجی بەکتاش، پیر موحەمەد) .
ئی ئایینە بە مەڵامەتو کۊنیش، تەقەیۊرێ فرەش ئامان ملەرە.
هوز و خېڵ و تیرەکۍ کە سەر بە ئایینو یارسانینۍ، نامۍ جیاوازەشان هەنە، پېسە بەرمەگنۊ کە گونجیاتەرین نامۍ (یارسانەن) ، بەڵام وېشا (ئەهلو هەقی) بەکارماران، کەچی هامسا موسوڵمانە سوڼیەکېشا پەنەشان ماچان (عەلی ئیلاهیۍ) ، ئی نامۍ دوورەنە جە ڕاسیۆ، چوونکم (عەلی) یۊن چا کەسا کە گېیان لوانەنە لاشەش و پەی وەشکەردەی بارو ژیوای خەڵکی ئامان پەی سەرو زەمینی، یانی ئی نامۍ پەی دژمنایەتیشانە. جە یاگا تەرینە پەنەشان ماچان (کاکەیی) ، یاگی تەریچ پەنەشان ماچان (قزڵباش) و جە ناوچێوەتەرەنە (شەبەک) یان (سارەلوو) شان پەنەماچان.
زوانی گورانی کوردی (هۆرامی) زوانی فەرمی یارسانەکان، کونتەرین و بەرزتەرین بەرهەموو ئەدەبی کوردی بە زوانی گورانی (هۆرامی) نوسیان، باوەڕشان چامنەن هەکە زوانەکەو وېشا (گوران یان هۆرامی) زوانو بەهەشتیەن و ڕۊ مەحشەری و زېڼەبیەیۆ جە شارەزوورەنە خېزیۊ.
هۊرکوڵنای و پەیجووری جە ئایینو یارسانینە جە لاو وەرکۆتئەشناسەکاوە فرە ئەهمیەش پەنە دریان، زانێکۍ پېسە (م. کینز، ڤ. ژوکۆڤسکی، ڤ. مینورسکی، .....هەد) دەورێ فرە خاسشان بېیەن جە ساقکەردەیۆ تېکسته ئایینییەکانو یارسانەکانە، دلۍ زانا کوردەکاچەنە مەشۊم نامۍ (تۆفیق وەهبی، محەمەد موکری، محەمەڎ ئەمین هۆرامانی) جە یاڎ نەکەرمۍ، چوونکم شارەزێ ئاینەکەی هەم ئەدەبیاتەکەیش بیېنۍ.[1]