تاریخو ئەدەبیاتو یارسانی
بەشۍ پەنجەمە
بابا تاهیر و ئایینو یارسانی:
سەردەمو ژیوای بابا تاهیرینە، ئایینو ئەهلو هەقی (یارسان) جە فرەو ناوچە سەخت و کەش و کۊکا وڵاتو کوردەوارینە و ناوچە نزیکەکا کوردەسانینە بېیەن، هەرچن ماچان ئی ئایینە جە ئیسلامیچ کۊنتەرەن، بەڵام چا ڕوژگارەنە پېسە مەزهەبێ ئیسلامی وېش ئەرمانان و بە درېژایی ڕوژگاری یارسانەکۍ وەرگیری و وەربەرەکانۍ کریێنۍ، زیاتەریچ جە سەردەمو عوسمانیەکانە بە (غولاتی شیعە) و (باتینی) و (عەلی ئیلاهیچ) نامېشان بەردېنۍ.
بېگومان هەواو ئایینو یارسانی کە تېکەڵ بە سوفیزمی ئیسلامی بېیەن نەک تەنیا جە شېعرەکا بابا تاهیرینە بەرگنۊن، پېسە دماتەر باسش کەرمۍ، بەڵکوم وېچش ئەندامێ گۆرە بېیەن، پایە و پلەو مەقامێش بېیەن جە ڕېکۋزیاو ئایینو یارسانینە کە زوانی فەرمیشان هۆرامی (گورانی) بېیەن، چەنی ئانەی ئا زوانە کە بابا تاهیر دوە بەیتەکەش پەنەنویستەن هۆرامی (گورانی) نېیەن، بەڵکوم دیالەکتێوە لوڕی ناوچەیی تېکەڵاوەن، چەنی ئانەیچە پاڕەوۍ ڕاوڕەچەو یارسانی وەرەشکەرانو بە سروودە ماچاش. لاو وېشاوە کەس بە پەنهانییەکاشا نمەزانۊنچ، مەشۊم ئانەیچە بزانمۍ کە بابا تاهیر دیالێکتو گورانیش زانان و کارش جە دوە بەیتەکەیش کەردەن. بېجگە ئانەیچ بەڵگۍ تەرۍ ئینێ وەردەسەنە کە بابا تاهیر شېعرەش بە چن دیالێکتێ تېکەڵاوی کوردی واتېنە. چا بارۆ سەرەتاو ساڵەو (1968ز.) کارگەرو زانستی جە بەشو کوردناسی لقو وەرکۆتئەشناسی ئەکادیمیەو زانستی ئەرمەنستان (گورگین ئاکووپۆف) ئامابۍ پەی شارو سانت پیترسبورگ (لینینگرادو ئۆسای) ، دەربارەو بابا تاهیری ئینەش پەی گېڵنانێ:
کی گوتی کە نینە لە دونیادا ڕاز
ئەڤ کە من شەیدایی تایەم ئەو ڕاز نینە ؟
یانی: کۍ ماچۊ جە دنیانە ڕاسی نېیەن، ئەرۍ ئانە ڕاسی نېیەن کە من شەیداو تۊنا.
پەرسام جە (ئاکووپۆف)ی، ئەی نەواتت چی ئی دېڕە شېعرۍ بابا تاهیریشا نەوستېنە دلۍ دیوانەکەیش؟ ماچۊ: نا، چوونکوم بابا تاهیر پایە و پلەی بەرزش بېیەن لاو یارسانەکاوە. چن دوە بەیتێش پەی پیروزی جە پەراوېزو دەسنوېسو کتېبی ئایینی (سەرەنجام)ینە تۊمارۍ کریێنۍ.
مینورسکی سېڼزە دوە بەیتیۍ بابا تاهیریش جە کتېبو (سەرەنجام)ینە چەمپەنەکۊتېنۍ، هامڕێکېچش دلۍ یارسانەکا ئەهلوو هەقینە سی و یەک دوە بەیتۍ تەرېشا پەی ڕەوانەکەردەن.
جە کتېبەکانو (سەرئەنجام) و (کومەڵێ نامۍ ئەهلو هەقی) ئامان کە شاو عالەمی بابا خوشێن (406ک./1015ز. --- 467ک./ 1074ز.) چەنی یارو یاوەراش و سوارەکاش لوان پەی هەمەڎانی، مېمانو بابا تاهیری بیەن، قومیێکۍ زیاتەر جە ئەفسانەیۆ نزیکېنۍ، پېسە فرەو ڕوەداوەکا ئایینو یارسانی، بە دیاریکریایی (بابا خوشین) پەنج ساڵۍ دمای کوچی دمایېنو بابا تاهیری جە ئەڎێ بېیەن، بەڵام دیارەن ئەفسانە هۊرگېڵۊوە پەی ڕاسی، چوونکوم ئا چەمپەنەکۆتەیە بېیەن بە هوکارو پېڎابېیەی بەرهەمی ئەدەبی.
گوایا جە واتەوگوشگېرتێنە مېیانو بابا تاهیری و شاخوشێنینە، بابا تاهیر واتەنش:
هەرکەس شاهەش تویی حالەش هەمینە
سەرینەش خشت و بالینەش زەمینە
جورموم ئینەست کە تە دۆست داروم
هەرکەس دۆستەش تۆیی حالەش چوونینە
ماناکېش:
هەر کەسێ تۊ شاش بی، مەشۊم حاڵش پاسەبۊ
پشتیەش خشتەو چېرەش زەمینەن
گوناحم ئانەن کە تۊ دوسو منەنی
ئانەی کە تۊ دوسش بی مەشۊم حاڵش پاسەبۊن.[1]