$بەغدا و داعش؛ تەعریب و تیرۆر$
#عارف قوربانی#
ڕەنگە هێشتا ناسینەوەی خاوەنە ڕاستەقینەکەی داعش کارێکی ئاسان نەبێت، یاخوود ئەو ئامانجانەی داعشی لەپێناودا درووستکرا بە ڕوون و ئاشکرا بۆ هەموو کەس دەرنەکەوتبێت، بەڵام ئەوە ڕوونە کە ئەم ڕێکخراوە بە ئەجندای چەندین دەوڵەت و دەزگای هەواڵگریی هەرێمی و نێودەوڵەتی هەڵدەسوڕێنرێت. ئەگەر کەسانێکیش گومانی ئەوەیان هەبووبێت، کە دەستی زۆر وڵات و لایەن لەناو عەقڵدانی ئەم ڕێکخراوەدایە، هەق وایە لە سیناریۆی ڕاگەیاندنی کۆتایی داعش لە ساڵی 2017 پاش گرتنەوەی حەویجە، ئیتر بۆیان ڕوون بووبێتەوه، کە ئەم هێزگەلە چەکدارە تووندڕەوە شتێکی جیاواز بوون لەوەی پێی دەناسرانەوە، بەتایبەتیش دوای لە پڕ دیارنەمانی چارەنووسی نزیکەی 10 هەزار چەکدار لە زۆنی حەویجە و دەشتی نەینەوا. هەروەها لە مانگەکان و ساڵی دواتردا دەرکەوتنی گرووپی ئاڵا سپییەکان بەپێشچاوی ئێراق و ئێران و هاوپەیمانێتی نێودەوڵەتییەوە لە ناوچەکانی خورماتوو بەرەو گەرمەسێر و دواتر بێ ئەوەی هیچ هێزێک ڕووبەڕوویان بێتەوە، لەبەرچاو ون بوون.
بەدرێژایی ئەو چوار ساڵەی ڕابردوو کە گوایە داعش وەک جوگرافیا کۆتایی هاتووە و ناوبەناویش هێزی ئاسمانیی هاوپەیمانان و سوپای ئێراق و پێشمەرگەیش بەشوێن چەکدارە پەرتەوازە و پەڕاگەندەکانیانەوەن و بەپێی ئەو ڕاگەیێنراوانەی لەوبارەیەوە بڵاوکراونەتەوە بە هەزارانیان لێکوشتوون، کەچی هێشتا ڕاپۆرتە نهێنییەکان باس لە بوونی دەیان هەزار چەکدار دەکەن، کە بەنهێنی لەناو ئێراق و سووریا ماونەتەوە. ئەو کردەوە تیرۆریستیانەشی لە و ماوەیەدا ئەنجامدراون و داعش بەرپرسیارێتییەکەی خستووەتە ئەستۆی خۆی، چەندین هەزار هێرشیان ئەنجام داوە. ئەوەی لە ناوچە کوردستانییەکانی دەرەوەی ئیدارەی هەرێمی کوردستانیش دەگوزەرێت ئاماژەیەکی ڕوونترە بەوەی داعش لە زۆر شوێن هەن. جوگرافیایەکی فراوانیش لەنێوان هێزی پێشمەرگە و سوپای ئێراق بە چۆڵی هێڵدراوەتەوە و جموجووڵ و شوێنی حەشارگەی چەک و جبەخانە و تەنانەت زیندان و بنکەی مەشق و ڕاهێنانیشیان دەبینرێت.
ئێستا چیرۆکی ئەم گرووپە ئەوەندە ئاشکرایە پێویستی بەوە نەماوە گومان لەوە بکەیت چەندین هەزار چەکدار بە نهێنی چۆن و لەکوێ خۆیان حەشارداوە؟ لەکوێوە خواردن و پێویستییەکانیان بۆ دابین دەکرێت؟ نەخۆش و بریندارەکانیان لەکوێ چارەسەر دەکرێن؟ لەکاتێکدا وا وێنا دەکرێت کە نەک هەر ئێراق و ئێران و وڵاتە هەرێمایەتییەکان تەنانەت دەزگای هەواڵگریی وڵاتە زلهێزەکانی وەک ئەوروپا و ئەمریکا بەشوێنیانەوەن.
ئەم فاکتانە پێمان دەڵێن داعش وەک هێزێکی ئامادە لە ناوچەکە ماوەتەوە، هیچ گومانیش لەوەدا نییە بۆ کات و شوێنی دیاریکراو هێڵراونەتەوە و لە داهاتوودا ئەشێ بینەری ڕووداوگەلی دیکەی هاوشێوەی سەرەتای دەرکەوتنیان بین لە پەلاماردان و دەستبەسەرداگرتن و ئەنجامدانی کۆمەڵکوژیی هاوشێوەی شنگال. کورد توانای هەڵوەشاندنەوەی نەخشە و پلانی ئەو دەزگا هەواڵگرییانەی نییە، کە داعشیان درووستکردووە و ئیدارەی دەدەن، بەڵام دەبێت بەشی ئەوە پلان و بەرنامەی هەبێت ڕۆژانە ڕۆڵەکانی وەک نێچیرێکی داماو نەکەونە ناو داو و تەڵەی ئەم گرووپە چەکدارانەوە. ئەگەر ئێستا ئامارێک بکرێت لەدوای بەحساب کۆتایی داعشەوە چەند پێشمەرگە و هاووڵاتی لە ناوچە کوردستانییەکانی دەرەوەی هەرێمی کوردستان بوونە پارووی ئاسانی ئەو چەکدارانە، ڕەنگە ژمارەیەکی زۆرزۆر بێت. هەر لەم مانگەدا لە ناوچەکانی گەرمیانەوە تا قەرەچووخ چەندین پێشمەرگە و هاووڵاتی بەدەستی ئەم گرووپانە شەهید کراون و تا ئێستا کاردانەوەی کوردی هەر دەرکردنی چەند ڕاگەیێنراو و شین و شانامەیەکە بۆ قوربانییەکان. ئەم مەترسییە نە بە ڕاگەیێنراو و نە بەشین و واوەیلایی ناو تۆڕە کۆمەڵایەتییەکان و میدیای کوردی ناڕەوێتەوە. پێویستە سەرکردایەتیی سیاسیی کوردستان هەڵوەستە بکات لە ئاستی ئەو لێشاوە لە ئەنجامدانی تاوان بەرانبەر بە کورد بە دیاریکراوی لە جوگرافیایەک، کە دەیان ساڵە بوونەتە ڕەمزی کێشەی کورد لە ئێراق.
ئەم چوار ساڵەی ڕابردوو هێڵێکی جوگرافی لە ناوچەکانی گەرمەسێرەوە بۆ دوزخورماتوو، داقوق و کەرکووک و دەوروبەری دوبز تا دەگاتە دەشتی مەخموور و چیای قەرەچووخ، بەشێوازی جۆراوجۆر گوشار دەخرێتە سەر گوندنشینانی بۆ چۆڵکردنی گوندەکانیان و بە شێوەی جیاواز تیرۆر دەکرێن و ئەو سەنگەرانەی پێشمەرگەیش کە دەکەونە نزیکی ئەم ناوچانەوە بەردەوام پەلامار دەدرێن. بە ڕۆژ هێزی حەشدی شەعبی و سوپای ئێراق لە ناوچەکەن و بە شە و ئەو چەکدارانەی دەچنە سەر گوندنشینانی کورد دەگوترێت داعشن. لە دوای ئەو قەسابخانەیەی گوندی خدرجیجەی بناری قەرەچووخ کە 13 هاووڵاتی و پێشمەرگە شەهید کران، بەرپرسێک لە وەزارەتی پێشمەرگە ئەوەی ڕاگەیاند کە حکومەتی ئێراق ڕێگە نادات پێشمەرگە بچن کێوماڵی ئەو ناوچەیە بکەن و سوپای ئێراقیش خۆی ئەو کارەناکات. چەکدارەکانی داعش لە و بۆشاییە بەسەربەستی دێن و دەچن.
ئەمە نە پێویستی بە شەنوکەوکردنە و نە هەڵسەنگاندنی وردی دەوێ بۆ ئەوەی تێبگەین لەوەی ئێراق بەمەبەست ئەو دۆخەی لە و ناوچەیە درووستکردووە، هێڵێکی دیاریکراوی جوگرافیای کوردستان کە لەم قۆناخەدا چاوی بەعەرەبکردنی چووەتەوە سەر، ڕێگە نادرێت پێشمەرگە سەر و ماڵی هاووڵاتییە کوردەکان بپارێزێت و سوپای ئێراقیش نەک نایانپارێزێت بەڵکوو ئاسانکاری دەکات بۆ ئەو ڕووداوانەی بە ڕژانی خوێنی کورد تەواو دەبێت. ئەوەی لێرەدا لای من پرسیارە ئەوەیە هێزە سیاسییەکانی کوردستان، سەرۆکایەتی و حکومەتی هەرێمی کوردستان تا کەی هەڵوێستیان هەر بەم جۆرە دەبێت کە لە چاوەڕوانی یاریکردنی کاتدان کە بەغدا ماوەی چوار ساڵە دەستی دەستی ئەوە بە کورد دەکات هێزی هاوبەش بۆ پارێزگاری ئەو ناوچانە درووست دەکرێت؟ لەم چوار ساڵەدا چەند هاووڵاتیی کورد شەهید کراون، چەند کەس ناچار بوون زەوی و ماڵ و گوندەکانیان چۆڵ بکەن، چەند جار گرووپی چەکدار بەناوی داعشەوە پەلاماری سەنگەر و بنکەکانی هێزی پێشمەرگەی داوە و لێی شەهید کردوون؟ کورد جگە لە دەرکردنی ڕاگەیێندراو و تەئکیدکردنەوە لە بەغدا بۆ درووستکردنی هێزی هاوبەش، هیچ کاردانەوەیکی دیکەی نەبووە. بۆیە دەبینی بەغدا و داعش وەک ئامانجێکی هاوبەش لە و سنوورە درێژە بە ئامانجەکانی خۆیان دەدەن کە تیرۆرە لەپێناوی بەعەرەبکردندا.
کورد تا کەی چاوەڕێ دەکات ئەم تیرۆرە بەردەوام بێت؟ گوندنشینانی ئەو سنوورە تا کەی بەرگەی ئەوە دەگرن بە ڕۆژ عەرەبی بەعەرەبکردنچی بەپشتیوانیی هێزەکانی حەشدی شەعبی و سوپای ئێراق بێنە سەریان و شەوانەش داعش پەلاماریان بدات؟ ئەم ڕووداوانە بەرپرسیارێتییەکی گەورەیە لە ئەستۆی بڕیاربەدەستان و نابێت کوردستان لەسەر ئەم هەڵوێستەی ئێستای بمێنێتەوە، پێویستە سنوور بۆ ئەو تاوانکارییانە و بۆ پلانە هاوبەشەکەی داعش و ناوەند دابنێت. ئەگەر لە ئێستا وە هەنگاوی کرداری نەنێت و خۆی نەکاتەوە بە بەرپرسیار لە پاراستنی ئاساییشی ئەو جوگرافیایە، دەبێت دڵنیابین دوای چەند ساڵێکی دیکە، شایەتی بینینی هەمان ڕووداو دەبین لە سلێمانی و هەولێر و بادینان. پێویستە لە و ڕاستییە تێبگەین ئاساییش و سەقامگیریی هەرێمی کوردستان بەستراوە بە ئاساییش و سەقامگیریی ناوچە کوردستانییەکانی دەرەوەی ئیدارەی هەرێمی کوردستانەوە.
جا ئەگەر دەتانەوێ هەرێمی کوردستان سەقامگیربێت و ئاساییشی هاووڵاتییان پارێزراو بێت لە هەرێمی کوردستان، دەبێت ئاساییش و ئارامی بۆ ناوچە کوردستانییەکانی دەرەوەی ئیدارەی هەرێمی کوردستان بگێڕنەوە. [1]