$چانسێکی تر بۆ هەڵسانەوەی هەرێمی کوردستان$
#زوبێر ڕەسوڵ#
#10-08-2018#
$لە دوای ڕووخانی ڕژێمی بەعسەوە تاوەکوو ئەنجامدانی ڕیفراندۆم لە سێپتەمبەری 2017، هۆکاری سەرەکیی هەڵکشان و بەهێزبوونی پێگەی هەرێمی کوردستان، لە هەردوو بواری ئابووری و سیاسیدا ناگەڕێتەوە بۆ بەهێزبوونی پێگەی هەرێم و تەندرووستیی پڕۆسەی حوکمڕانی لە هەرێمی کوردستان، بەڵکوو دەگەڕێتەوە بۆ لاوازیی پێگەی دەوڵەتی مەرکەزی لە بەغدا.$
ڕاستە هۆکارگەلی دیکە ڕۆڵیان هەبووە لە هەڵکشانی پێگەی هەرێمی کوردستاندا، بۆ نموونە هەڵمەتی هاوپەیمانیی نێودەوڵەتی لە دژی #داعش#، بەڵام لە بنەڕەتدا ئەمەش هەر پێوەندی بەلاوازیی پێگەی بەغداوە هەبوو، چونکە چەند ئەرکێک هەبوو کە بەغدا وەک تایبەتمەندی دەوڵەتێکی خاوەن سەروەری نەیتوانی جێبەجێیان بکات. ئەمە جگە لەوەی دۆخی ئەمنی لەمپەڕێکی گەورە بوو لە بەردەم بەغدا تا بتوانێت سەرنجی کۆمەڵگەی نێودەوڵەتی پێ ڕابکێشێت، بەڵام لەڕاستیدا ململانێی هەریەکە لە کاراکتەرە سیاسییە تازەکانی شیعە و سوننە کە بە هاوکاریی هێزە ئەمریکییەکان لەدەرەوەی ئێراق هاتبوونەوە بۆ ئێراق لەسەر قایمکردنی پێگەی سیاسی خۆیان و دەستگرتن بەسەر دامەزراوەکانی دەوڵەت و دواتریش لە سەرووی هەموویانەوە سامانی دەوڵەت و بەکارهێنانی بۆ ململانێی سیاسی، ڕێگای نەدا ئێراق هەڵسێتەوە سەرپێ، ئەگینا چانسی هەرێم لەم چواردە ساڵەی دواییدا قەت ئەوەندە بەهێز نەدەبوو کە بتوانێت ڕۆڵی بەغدا بگێڕێت لە پێوەندییە هەرێمی و نێودەوڵەتییەکاندا.
بەداخەوە ئەم لاوازیەی بەغدا هەندێک جار ببووە هۆی ئەوەی کە هەرێم خۆی وەک دەوڵەتێکی تۆکمە و بەهێز بێتە بەرچاو و پێیوابێت کە تەواو لە تەوری ئامادەباشیدایە بۆ جیابوونەوە و دەوڵەتداری تا دواجار شکستی پڕۆسەی ڕێفراندۆمی لێکەوتەوە بەشێوەیەکی دراماتیکی کە کەسمان تەسەورمان نەدەکرد.
شکستی هەرێم لە پڕۆسەی ڕیفراندۆمدا پەردەی لەسەر ئەو هەموو لاوازی و کڵۆڵیەی ئەزموونی چەند ساڵەی دەسەڵاتی خۆماڵیی ئێمە هەڵماڵی کە بەشێک لە ڕۆژاوا و توێژەرانیش وەک نموونەیەکی باش باسیان دەکرد بۆ ناوچەکە. لاوازیی دامەزراوە سیاسییەکان و دابەشبوونیان بەسەر دوو بەرەی سەرەکی، تا دەگاتە ململانێ نادیارەکانی ناو خودی پارتەکانیش کە وەک ڕۆژی ڕووناک دەرکەوتن. بە جۆرێک ئێستا نوێنەرایەتی ئەمریکا و ئەوروپا لە کوردستان زۆرتر لە خودی خۆمان زانیارییان لەبەردەستە لەسەر ڕایەڵەکانی حوکمڕانی و کارکردنی سیاسەت لە هەرێمی کوردستاندا. هەرچەندە تا ئێستاش وڵاتانی وەک ئەمریکا و ڕۆژاوا دەیانەوێت لە ڕێگای ئێراقەوە مامەڵە لەگەڵ هەرێمی کوردستان بکرێت، بەڵام لە خۆشبەختیی ئێمە ڕۆژ لە دوای ڕۆژ دەردەکەوێت کە ئێراقیش جێگای ئەو متمانە و هیوایەی ئەوان نییە.
لە دوای سەرکەوتنی ئێراق بەسەر هێزەکانی دەوڵەتی ئیسلامی و دواتریش شکستهێنانی ڕیفراندۆم، هەریەکە لە ئەمریکا و ڕۆژاوا و هێزە هەرێمییەکانیش گەیشتنە ئەو باوەڕەی کە ئەمە هەنگاوێکە بە ئاڕاستەی هەڵسانەوەی دەوڵەت و دووبارە درووستبوونەوەی ناسنامەی نیشتمانی بۆ ئێراق لەسەر دەستی حەیدەر عەبادی. لەڕاستیدا دەبێت ئەوەش بگوترێت کە هەندێک لە هێزە کوردییەکانیش ڕۆڵیان هەبوو لە شکڵگرتنی ئەو جۆرە تێگەیشتنە، هەڵبەتە نەک وەک چارەسەر بەڵکوو وەک بەرسڤێک بۆ ململانێ ناوخۆییەکان. هەرچەندە تا ئێستاشی لەگەڵ بێت ئەمریکا و ڕۆژاوا پاڵپشتی بەهێزبوونەوەی دەوڵەتی ئێراقن تا بەهەرێمکردنی ئێراق، بەڵام ئێراق خۆی ئەو ئامادەباشیەی تێدا نییە.
خۆپیشاندانەکانی ئەو دواییەی بەغدا و باشووری ئێراق ئەوەیان سەلماند کە نوخبەی حوکمڕانی ئێراق هیچیان جێگای متمانەی خەڵکی ئێراق نین بە عەبادیشەوە. خۆپیشاندانەکان زۆریان لە هەگبەی ئەو سەرمایە سیاسیەی سەرۆکوەزیران دابەزاند کە چوار ساڵە خەریکی کۆکردنەوەیەتی بۆ ئەوەی وەک کارەکتەرێکی سیاسی پێگەی خۆی پێ قایم بکات لە ململانێ لەگەڵ نەیارەکانی. هەرچەندە پێناچێت تا ئێستاش ئەمریکا و ئەوروپا بەدیلێکی باشتریان هەبێت بۆ عەبادی، ئەوەی تا ئێستاش لایەنە ئەمریکی و ئەوروپییەکان لەسەری کۆکن، ئەوەیە کە حکومەتی نوێی ئێراق واباشە هەر بە سەرکردایەتی عەبادی بێت، لە کوردیشدا چەند ئەکتەرێکی سیاسیی میانڕەویان پێباشە کە وجودیان هەبێت لە بەغدا.
ئەوەی گرنگە بۆ ئێمە وەک هەرێمی کوردستان، ئەوەیە کە هەریەکە لە ئەمریکا و ئەوروپا گەیشتوونەتە ئەو باوەڕەی هێشتا ئاساییشی سیاسی لە کوردستاندا گەرەنتیترە تا لە ئێراق، بە مانایەکی تر هێشتا شەرعیەتی حوکمڕانی سیاسی لە هەرێمدا سەقامگیرترە تاوەکوو لە بەغدا. سەردانیکردنی نوێنەرانی ئەمریکا و ئەوروپییەکان بۆ لای لایەنە سیاسیە کوردییەکان دەربڕی ئەو ڕاستییەن کە جۆرێک لە نائومێدبوون و پاشگەزبوونەوە لە بیرۆکەی هەڵسانەوەی ئێراق هەیە کە لە دوای هەرەسی سەربازیی دەوڵەتی ئیسلامی لە مووسڵ و شکستهێنانی ڕیفراندۆم خەریک بوو چەکەرە بگرێت.
دەمەوێت بڵێم کە تێگەیشتنی ئێستای ئەمریکا و ڕۆژاوا ئەوەیە هەرێمی کوردستان نابێت ئەوەندەش لاواز بێت، پەراوێز بێت و بکرێتە قوربانیی ئەو دۆخە نادیارەی ئێراق کە نە ئەمریکا و نە ئەوروپییەکانیش خاوەنی نین. لەلایەکی ترەوە دەکرێت بڵێم قەناعەتێک لای ئەمریکی و ئەوروپییەکان درووست بووە کە خودی عەبادی و ئێراقیش ناتوانن بەبێ هەماهەنگی لەگەڵ نوخبەی حوکمڕانی هەرێمی کوردستان جڵەوەی حوکمڕانی بەئارامی لە بەغدا کۆنترۆڵ بکەن.
ئەو ناسەقامگیری و لاوازییەی سەرکردە سیاسییەکانی ئێراق چانسێکی تر بە هەرێمی کوردستان دەدات کە بتوانێت لەسەر ئاستی هەرێمی و نێودەوڵەتی نموونەیەکی جوانتر پێشکەش بکات بە سوودوەرگرتن لە هەڵەکانی ڕابردوو. سەرەتای ئەو هەنگاوە لە چاکسازی سیاسی و ئابوورییەوە دەستپێدەکات.
بە تایبەت لە داڕشتنەوەی پەیکەری حوکمڕانی، ئەو پڕۆسەیەش دەبێت سەرەتا لە حکومەتەوە دەستی پێ بکرێت. چونکە سێکتەری جێبەجێکردن ئەو دەزگایەیە کە گوشارێکی زۆری لەسەرەو خۆی لە ڕووبەڕووبوونەوەی ڕاستەوخۆی هاووڵاتییاندا دەبینێتەوە و لە هەمان کاتدا سەرچاوەی پێشکەشکردنی خزمەتگوزارییەکانیشە. لە مانگی ڕابردوودا ئینستتیوتی مێری پڕۆژەیەکی نووسراوی زۆر تۆکمە و مەیدانی لەو بوارەدا پێشکەش کرد بە ناوی دەوڵەتسازی: نەخشەڕێگایەک بۆ سەروەرکردنی یاسا و بەدامەزراوەییکردن لە هەرێمی کوردستان کە تایبەت بوو بە دیراسەکردنی گەشەی حوکمڕانی لە کوردستان، لەژێر ڕۆشنایی و هەڵسەنگاندنی مۆدێلی جیهانیی جیاواز کە بۆچوونی زیاتر لە 200 پسپۆڕی تێدا وەرگێڕابوو لەنێو بڕیاردەر و داڕێژەرانی پۆڵەسی و ئەکادیمستانی هەرێم، لە ڕێگای چاوپێکەوتن و مێزگردی تایبەتەوە لە #هەولێر# و #سلێمانی# و دهۆک و شارۆچکەکان.
ئەم پڕۆژەیە زۆر زەرورە وەک سەرەتای ئەم هەنگاوە کاری جددی لەسەر بکرێت، وەک میکانیزمێک بۆ سەروەرکردنی یاسا و ڕەخساندنی زەمینەیەکی لەبار بۆ گەشەپێدانی سیستەمێکی حوکمڕانیی درووست لە هەرێمی کوردستاندا، چونکە مۆدێلی حوکمڕانی کوردی گەیشتووەتە شوێنێک کە چیتر بەرگەی دواخستنی چاکسازی ناگرێت، ئەگەرنا ئەم دەرفەتەش وەک چەندین دەرفەتی تری مێژوویی لە دەست دەچێت و دیسان دەستبەتاڵ دەمێنینەوە. [1]