ناونیشانی بابەت: سیاسەتمەداری سەرمایەدار
ئامادەکردن: #مەدیحە سۆفی#

بۆ زیاتر لە چارەکە سەدەیەک دەچێت، باشوور نەیتوانی درزێک بخاتە شورای جەقبەستوویی و سڕبوونەوە، ئەوەی لە باشوور دەگوزەرێ هەر قۆرخکردنی وزە و داهاتەکەیەتی، کە بووەتە سەرەکیترین داردەست بۆ داگیرکردنی جومگەکانی دەسەڵات، باڵکردنی ئۆپۆزسیۆن و ڕامکردنی سەراپای حیزبەکانە بەناوی حکومەتی بنکە فراوانەوە، ئینجا زەلیلکردنی جەماوەر و برسی کردنیان.
هینری فۆرد، دامەزرێنەری کۆمپانیای بەرهەمهێنانی ئۆتۆمبیلی فۆرد لە ئەمریکا، لە سەرەتای سەدەی بیستەمدا گوتی: ئەگەر جەماوەر بزانن، چ شانۆگەری و ساختەکاریەک لە پشت پەردەی سیستەمی داراییدا هەیە، گەر خەڵک توانای تێگەیشتنیان لە مامەڵەی نێوان بانک و دراو هەبوایە، نەدەگەیشتە سبەینێ، دژە شۆڕشێکیان بەرانبەرمان بەرپا دەکرد،
لە ئێستادا مامەڵەکردن بە قوتی خەڵک زۆر شوێنی جیهانی گرتووەتەوە، بەتایبەتی وڵاتە بەرهەمهێنەرەکانی وزە، وەکوو نیجیریا، ئەنگۆلا، کۆنگۆ، ئێراق، ئیندۆنیزیا و زۆربەی دانیشتووانی ئەو وڵاتانە، بەهۆی گەندەڵی و نادادپەروەری کۆمەڵایەتییەوە، کە نایەکسانی کۆمەڵایەتیش بەدوای خۆیدا دەهێنێ، هەژار و نەدار و بێکار و برسین.
ئەو شۆڕشەی دیجیتاڵ لەم سەردەمەدا بەرپای کرد، شۆڕشی هزرمەندی و جوڵە پێخستنی خانە نووستووەکانی هۆشمەندیە، بەتایبەتی بۆ ئەو وڵاتانەی گەندەڵی تیایدا نامۆ نییە، دەبێ شۆڕشی شۆڕشی چاوکردنەوە و گەیشتن بە شێکردنەوەی هاوکێشەی داهات و دەرهاویشتەکانی؛ وەکوو کڕین و فرۆشتن، نرخ و هەناردن، بەرخۆری و بەرکەوتن بێ، ئاوێنەی ئەو جیاوازیە بێ لەنێوان داهاتی نیشتمانی و ئاستی ژیاری نالەباری هاووڵاتی.
ئەفریقا کە کیشوەرێکی زۆر دەوڵەمەندە لە سامانی سرووشتی، ئەگەر دواکەوتوویەکەشی؛ بەهۆکاری مێژوویی وەکوو کۆیلایەتییەوە بووبێت، یا هۆکاری هەنوکەیی؛ وەکوو زۆری دانیشتووان، تەشەنەکردنی پەتای وەکوو ئایدز و مەلاریا، نەبوونی کاریزمای سیاسی خۆنەویست، ناهەموواری سیاسەتی بەڕێوەبردنی حکومەت، لە هەمووی ناڕەواتر بە هۆکاری بوونی ڕێژەیەکی زۆر لە گەندەڵی کە ڕیگری گەشەسەندنی بوون ، وەلێ لە حەفتاکانەوە هەندێ لە سەرکردەی حکومەتەکان سەرقاڵی کۆکردنەوەی سەرەداوێکن، بۆ یەکخستنی تواناکانیان و دەستپێکێکی سەرەتایی بۆ چارەسەرکردنی هەژاری، نەخۆشی، گەندەڵی و دواکەوتنی ئەو کیشوەرە، ئەویش بە داڕێژانی پلانی جۆراوجۆر لەمەڕ پەرەسەندنی ئابووری، داهێنانی پرۆگرامی ئاوەدانکردنەوە، دانانی بناغەی سەرهەڵدان و گەشەکردن، جگە لەوەی ڕێکخراوی نەتەوە یەکگرتووەکانیش، لە پلانەکانیدا چەندین تیرێژی بۆ قەلاچۆکردنی نەخوێندەواری و هەژاری و وشیارکردنەوەی خستبووە توێی کارەکانی، کەچی هیچ یەکێک لەو بەرنامانە هەنگاوێکی نەبڕی، لە ساڵی 2001 دا و لەلایەن پێنج دەوڵەتی ئەفریقاوە (میسڕ، سینیگال، جەزائیر، نیجیریا و باشووری ئەفریقا) هەروەها دووبارە پێکەوە هاوپەیمانێتییەکیان مۆرکرد بۆ گەشەکردن و ئاوەدانکردنەوەی وڵاتەکانیان لەلایەن خۆیانەوە، لە کاتێکدا کە جوگرافیای ئەفریقا دەڕوانێتە سەر چەندین ئۆقیانۆس و دەریا، کە بۆ ڕێگای بازرگانی و گوازتنەوەی کاڵا و شتومەک کێشەی نابێت، هاوپەیمانێتی ئەم پێنج دەوڵەتە خەونی زۆری لەنێو کارەکانیاندا جێ کردبووەوە، پاش تێپەڕبوونی چەندین ساڵ بەسەر ئەو ڕێکەوتنەدا، هەنگاوێک نەچووە پێش، ساڵی 2007 عەبدوڵڵا وەردی سەرۆکی سینیگال گوتی: تا ئێستا کارەکانمان تەنیا بۆ سەفەر و مانەوە لە ئوتێلی گرانبەها و خۆهەڵکێشان بووە، نە خوێندنگایەک درووست کراوە، نە نەخۆشخانەیەک بەپێوەیە؛ ئەدی وایە، کە وشیاری نەبوو، پایەی کورسی لە هزر بڵندتر بوو، کاریزمای سیاسی نەبوو، نە گەشەکردن نە گۆڕانی بنەڕەتی جێگای دەبێتەوە، گەشەی ئابووری ئەفریقا تێکڕای ساڵانەی دەگاتە زیاتر لە 5٪، لە کاتێکدا تێکڕای گەشەی ئابووری لە ئەوروپادا دەگاتە 1، 5٪ .
نهێنی سەرکەوتنی ئابووری ئەڵمانیا، بوونی هزری سیاسی تەندرووست، بۆچوونی زانستی، پلانی دوورمەودا، دابینکردنی ئاساییش و بە گشتی زاڵبوونی سیمای دادپەروەری کۆمەڵایەتی بوو، لەو کاتەی بسمارک وەکوو ڕاوێژکاری ئەڵمانیا، گۆڕانێکی بنەڕەتی لە سیستەمی یاسا کۆمەڵایەتییەکاندا کرد، بە پەیرەوکردنی یاسای بیمەی کۆمەڵایەتی، کە دادپەروەرانە لە کۆتایی سەدەی نۆزدەهەمەوە دەوڵەتی خستە سەر پیگەیەکی درووست و پتەو، کۆمەڵگەی لە زۆر کێشەی کۆمەڵایەتی بەدوورخستەوە و ڕەواندەوە.، بە گشتی ئاساییشی نیشتمانی دابین کرد.
گەر باسی خۆشگوزەرانی و دادپەروەری کۆمەڵایەتی لە وڵاتە پێشکەوتوو و پیشەسازیەکاندا بکرێ، ئاماژە بەوە دەدرێ، چۆن دەبێ بەراوردی ئەو وڵاتانە لەگەڵ وڵاتێکی ڕۆژهەڵاتی ناوەڕاستدا بکرێ؟ ئەگەر ئەڵمانیا لە کۆتایی سەدەی نۆزدەدا، سیستەمی بیمەی کۆمەڵایەتی پەیڕەوکردبێ، بە بێ بوونی ئەم تەکنەلۆژیایەی ئێستا هەیە، بەبێ بوونی هیچ سەرچاوەیەکی وزەی خۆماڵی، ئەوەی هەبوو تەنیا کاریزمای سیاسی تەندرووست و ئامادەکاری زانستیانە بوو بۆ چارەسەرکردنی کێشەکانی کۆمەڵگە و سەقامگیری دادپەروەری کۆمەڵایەتی، ئەوانە هۆکاری ئەو ڕیچکەشکێنیە بوون، کە بەبەردەوامی، گەشەسەندن و پەرەسەندنی بەرهەمهێنا، وڵاتی چینیش بەدیوێکیتر گەشەی کرد، هەتا دەرگای بۆ ئاڵوگۆڕی بازرگانی دەرەوە نەکردەوە، نەیتوانی پەلبهاوێ و ببوژێتەوە، ئێستاش سیاسەتە ئابووریەکەی سەرمایەداریە و سیاسەتە نێوخۆییەکەی کۆمۆنیستییە.
بۆ زیاتر لە چارەکە سەدەیەک دەچێت، باشوور نەیتوانی درزێک بخاتە شورای جەقبەستوویی و سڕبوونەوە، ئەوەی لە باشوور دەگوزەرێ هەر قۆرخکردنی وزە و داهاتەکەیەتی، کە بووەتە سەرەکیترین داردەست بۆ داگیرکردنی جومگەکانی دەسەڵات، باڵکردنی ئۆپۆزسیۆن و ڕامکردنی سەراپای حیزبەکانە بەناوی حکومەتی بنکە فراوانەوە، ئینجا زەلیلکردنی جەماوەر و برسی کردنیان.
هۆشیاریە، کە وا لە قەڵەم دەکات لە هەڵبژاردندا، بڕیاری درووست بدات، هۆشیاریە وا دەکات ئەودیوی هزری هەر تاکێک، زانستیانە شەن و کەوی هۆکاری بوونی چێنێکی تەنکی سەرمایەداری سیاسی و چینێکی ئەستووری هەژار بکات، هۆشیاریە دەتباتە نێو کەلێنە بێ شومارەکانی نادادپەروەریەوە تا دەنگت هەبێ، لەوەش گرنگتر بە دیوە وێرانەکەی بواری کۆمەڵایەتیت دەناسێنێ، کە تیایدا نایەکسانی، پێشێلکردنی مافی مرۆڤ، ڵاڵبوونی دادگا و بەسیاسی کردنی، برسێتی، داڕمانی کەرتەکانی پەروەردە و تەندرووستی و تەواوی بوارەکانی دی، ژن کوشتن و خۆکوشتن، وێرانکردنی ژینگە، تاڵانکردنی سامان و داهاتی سرووشتی، هەمووی پێکەوە بوونەتە سیمای حوکمڕانیەکی دۆڕاو، کە ڕاچڵەکینێکی ژێرزەمینی دەخوازێ.
ئەوەی لەگەڵ خەڵکدا دەکرێ، تەنیا بێ مووچەیی و گیرفان بەتاڵی نییە، ئەوە پەلاماردانی کرۆکی ئیرادە و کەڕامەتی مرۆڤە، قۆرخکردنی ئاستی ناوشیاری و ڕامکردنی تەواوی حزب و لایەنەکانە، لە ئێستادا و لە هەموو جیهاندا ئابووری دەسەڵات تاودەدا، لە بێ ئاگایی و ناوشیاریشدا ئەو تاودانە بەرەو دیکتاتۆریەت و تاکڕەوی مل دەنێ.
سیستەمێکی دارایی تەندرووست، بێ فڕوفێڵ، دادپەروەر و ئاشکرا و شەفاف دەتوانێ بڕیار بدات، کار هەبێ یا نا، ئاستی ژیارێکی پارێزراوت هەبێ یا نەمری و نەژی، ژینگەکەت داڕماو بێ یا پڕ لە جوانی، بوارەکانی وەکوو کشتوکاڵ و ئاودێری، پەروەردە، تەندرووستی، گەشتوگوزار، داهێنان و خوێندنی باڵا ببوژێنەوە یا بپوکێنەوە، سیاسەتمەدارەکانی کوردستان وەکوو وڵاتە سەرمایەدارەکان دەستیان لەژێر باری هیچ بانک، کۆمپانیا، فابریک و هیچ سیستەمێکی دارایی دەرەوەی خۆیان نییە، ئەوان خۆیان خاوەنداری لە بانک، کۆمپانیا، گرێبەست، داهات، هەناردە و هاوردە دەکەن، ئەوان سیاسەتمەداری سەرمایەدارن. [1]