المکتبة المکتبة
البحث

کورديپيديا أکبر مصدر کوردي للمعلومات بلغات متعددة!


خيارات البحث





بحث متقدم      لوحة المفاتيح


البحث
بحث متقدم
المکتبة
الاسماء الکوردية للاطفال
التسلسل الزمني للأحداث
المصادر
البصمات
المجموعات
النشاطات
کيف أبحث؟
منشورات كورديبيديا
فيديو
التصنيفات
موضوع عشوائي
ارسال
أرسال موضوع
ارسال صورة
استفتاء
تقييماتکم
اتصال
اية معلومات تحتاج کورديپيديا!
المعايير
قوانين الأستعمال
جودة السجل
الأدوات
حول...
امناء الأرشيف لکوردیپیدیا
ماذا قالوا عنا!
أضيف کورديپيديا الی موقعک
أدخال \ حذف البريد الألکتروني
أحصاء الزوار
أحصاء السجل
مترجم الحروف
تحويل التقويمات
التدقيق الإملائي
اللغة أو لهجات الصفحات
لوحة المفاتيح
روابط مفيدة
امتداد كوردییدیا لجوجل كروم
كوكيز
اللغات
کوردیی ناوەڕاست
کرمانجی - کوردیی سەروو
Kurmancî - Kurdîy Serû
هەورامی
Zazakî
English
Française
Deutsch
عربي
فارسی
Türkçe
Nederlands
Svenska
Español
Italiano
עברית
Pусский
Norsk
日本人
中国的
Հայերեն
Ελληνική
لەکی
Azərbaycanca
حسابي
الدخول
المشارکة والمساعدة
هل نسيت بيانات الدخول؟
البحث ارسال الأدوات اللغات حسابي
بحث متقدم
المکتبة
الاسماء الکوردية للاطفال
التسلسل الزمني للأحداث
المصادر
البصمات
المجموعات
النشاطات
کيف أبحث؟
منشورات كورديبيديا
فيديو
التصنيفات
موضوع عشوائي
أرسال موضوع
ارسال صورة
استفتاء
تقييماتکم
اتصال
اية معلومات تحتاج کورديپيديا!
المعايير
قوانين الأستعمال
جودة السجل
حول...
امناء الأرشيف لکوردیپیدیا
ماذا قالوا عنا!
أضيف کورديپيديا الی موقعک
أدخال \ حذف البريد الألکتروني
أحصاء الزوار
أحصاء السجل
مترجم الحروف
تحويل التقويمات
التدقيق الإملائي
اللغة أو لهجات الصفحات
لوحة المفاتيح
روابط مفيدة
امتداد كوردییدیا لجوجل كروم
كوكيز
کوردیی ناوەڕاست
کرمانجی - کوردیی سەروو
Kurmancî - Kurdîy Serû
هەورامی
Zazakî
English
Française
Deutsch
عربي
فارسی
Türkçe
Nederlands
Svenska
Español
Italiano
עברית
Pусский
Norsk
日本人
中国的
Հայերեն
Ελληνική
لەکی
Azərbaycanca
الدخول
المشارکة والمساعدة
هل نسيت بيانات الدخول؟
        
 kurdipedia.org 2008 - 2024
 حول...
 موضوع عشوائي
 قوانين الأستعمال
 امناء الأرشيف لکوردیپیدیا
 تقييماتکم
 المجموعات
 التسلسل الزمني للأحداث
 النشاطات - کرديبيديا
 المعاينة
موضوعات جديدة
صور وتعریف
المدرسة الحمراء جزيرة بوطان
29-06-2024
اراس حسو
صور وتعریف
الشيخ محمود البرزنجي مع أعضاء حكومته. .. السليمانية سنة 1923
28-06-2024
اراس حسو
المکتبة
الأزمة الكردية و إنعكاساتها على الشرق الأوسط 1991-2003
28-06-2024
ڕاپەر عوسمان عوزێری
المکتبة
سهل نينوى ومناطق غربي نينوى – العودة المستدامة وجهود تحقيق الاستقرار
28-06-2024
هژار کاملا
المکتبة
الأبعاد الجيوبولتيكية للقضية الكردية في العراق للمدة 1990- 2017
27-06-2024
ڕاپەر عوسمان عوزێری
المکتبة
مستقبل كركوك: خارطة طريق لحل قضية المحافظة
27-06-2024
هژار کاملا
صور وتعریف
لحظة وصول القائد الشهيد “سمكو اغا شكاك ” الى مدينة السليمانية قبل ستة وتسعين عاما لمقابلة الشيخ محمود الحفيد ملك كوردستان
27-06-2024
اراس حسو
صور وتعریف
مقاتلين إيزيديين عام 1909 من حلب وارضروم و كركوك
27-06-2024
اراس حسو
المکتبة
الحضارة السريانية في القامشلي
26-06-2024
هژار کاملا
المکتبة
ﺍﺳﻤﺎﻋﻴﻞ ﻋﻤﺮ ﻣﺎ ﻗﻴﻞ ﻭ ﻛﺘﺐ ﻋﻨﻪ
25-06-2024
هژار کاملا
أحصاء
السجلات 519,868
الصور 105,229
الکتب PDF 19,550
الملفات ذات الصلة 98,036
فيديو 1,414
المکتبة
وثائق الجبهة الكردستانیة ال...
الأماکن
عشونة
بحوث قصیرة
نواب السليمانية في عهد المل...
بحوث قصیرة
الجوتيين
بحوث قصیرة
معاهدة لوزان: لماذا إعادة ا...
Liberxwedana Çiyayên Xerzan - 1925 / 1937
يُتيحُ كورديبيديا وزملاؤه لطلبة الجامعات والتعليم العالي المصادر والمراجع اللازمة!
صنف: بحوث قصیرة | لغة السجل: Kurmancî - Kurdîy Serû
شارک
Facebook0
Twitter0
Telegram0
LinkedIn0
WhatsApp0
Viber0
SMS0
Facebook Messenger0
E-Mail0
Copy Link0
تقييم المقال
ممتاز
جيد جدا
متوسط
ليست سيئة
سيء
أضف الی مجموعتي
اعطي رأيک بهذا المقال!
تأريخ السجل
Metadata
RSS
أبحث علی صورة السجل المختار في گوگل
أبحث علی سجل المختار في گوگل
کوردیی ناوەڕاست0
English0
عربي0
فارسی0
Türkçe0
עברית0
Deutsch0
Español0
Française0
Italiano0
Nederlands0
Svenska0
Ελληνική0
Azərbaycanca0
Fins0
Norsk0
Pусский0
Հայերեն0
中国的0
日本人0

Liberxwedana Çiyayên Xerzan - 1925 / 1937

Liberxwedana Çiyayên Xerzan - 1925 / 1937
=KTML_Bold=Liberxwedana Çiyayên Xerzan - 1925 / 1937=KTML_End=
Xerzî Xerzan

Dîroka Kurdistanê ya nêz, em dikarin bi hêsanî bibêjin ku dîroka serhildan, liberxwedan û raperînan e. Bi taybetî, piştî belavkirina mîrnişînîyên kurd a sedsala 19-an, Dewleta Osmanî û gelê kurd bi deha caran li hemberîhev rabûne û şerên dijwar rû dane. Osmanî, bi destpêka sedsala 19-an ve, xwestîye ku desthilatdarîya xweser a mîrnişînîyên kurd rake û Kurdistan bike wilayeteka mêtîngehîya xwe. Mîrên kurd, bi dijwarî li ber xwe dan, da ku peymana xweserîyê ya navbera pêşîyên xwe û Osmanî de hatibû avakirin biparêzin lê ji ber ku yekîtîya wan tine bû û ji hev re ne rast bûn, di dawîyê de (sala 1855-an, li gel têkçûna Êzdan Şêr ê Mîrê Botan), serdema Mîrnişînîyên kurd xelas bû. Ji wê demê pê ve, gelê kurd vegerîya şêwazeka dinê ya rêxistinî û wek êl, eşîr û terîqatî xwe birêxistin kir. Lê mixabin, ev şêwaz lewaztir  û biçûktir bû. Ji bo Osmanî jî ev rewş baş bû, ji lew re gap êdî biçûktir bû û daqurtandina wan hêsantir bibû.
Ew rewşa hanê, heta şerê cîhanê yê yekemîn dewam kir. Tevî  zilm û zordarîya Osmanî, êl û eşîr û ronakbîrên kurd bi piranî li ba Osmanî cî girtin. Gelek sedem û faktorên cûda di vê cîgirtinê de hebû lê ya sereke “biratîya olî” û “Banga Cihadê “ bû. Bi taybetî, nakokîya di nav bera gelê kurd û gelê ermen de, ya ku ji hêla Osmanî ve hatibû geşkirin, rê nedida kurdan ku têkilîya xwe li gel Dewleta Rûs re deynin. Pêşîvanên ermen, dîsa bi “biratîya olî”li gel Rûsan pêwendî danîbû û kurd di wê heyteholê de tenê mabûn. Ji ber bêgavî, mezinahîyên kurd bê dilê xwe li ba Osmanî man û bi hev re li hember Rûs û İngilîsan dest bi şer kirin. 
Di dawîyê de Osmanî têk diçû û Mustafa Kemal ê generalê Osmanî, sala 1916-an hate Kurdistanê, da ku kurdan birêxistin bike û li hember ermen û artêşa rûsan şer bike. Wê demê , di bîranînê wî de jî tê xuyan ku, ewî gelek soz û bext dide serek û şêxên kurd, ku piştî “rizgarîyê”, tirk û kurd bi hev re dewleteka hevpar dê ava bikin. Pêşîvanên kurd, her çiqas bi fen û fûtên Osmanî serwext bin jî, weke hate gotin ji ber neçarî, ji M. Kemal bawer dikin û pê re tev digerin. Ev tevgerîna bi hev re, heta Kongreya Erzorom û Kongreya Sêwasê, heta Banga Amasîyayê jî didome. Tenê xelkê Qoçgerîyê û serokên wan tev li vê peymanê nabin û ew jî di vê biryara xwe de tenê dimînin. Piştî kongreyên M.Kemal, karê ewil, tefandina tevgera Qoçgerîyê ye. Hîn wê demê, xapandin rû dida lê ji ber nezanî û neçarî û tinebûna rêxistineke hevpar a kurdan, di rastîyê de kurd xwe bi xwe dixapandin, tevî ku rastî li ber çavan bû. Dîsa jî, tevî her tiştî “Şerê Rizgarîyê ya tirkan“ bi ser ket û M.Kemal û hevalên wî, soza xwe ya ku dabûne kurdan ji bîr kirin. Hîn wê demê, slogana “Yek dewlet, yek nijad, yek ziman û yek al” hate belavkirin û hemû kemnetew tine hatin hesibandin, bi taybetî gelê kurd. Pêşîvan û ronakbîrên kurd, êdî rastî ji ber ku li ber çavên wan bû, bi xwe hesîyan lê bibû dereng. Peymana Lozanê hatibû îmzekirin û navê kurdan tê de tine bû. Komara Tirk a nû jî hatibû avakirin û yek peyvek derbarê Kurd û Kurdistanê de, tine bû. Soza Jontirkan bibû toz û ev rewş ji hêla kurdan nikaribû bihata qebûlkirin. 
Piştî ragihandina komarê, M.Kemal û hevalên wî, sinorên dewleta xwe bi fermî li rayagiştî a navnetewî dane pejirandin û berê xwe dan pirsên navxweyî. Pirsa sereke jî “pirsa kurd” bû. Kurdistan bi tevahî ne di bin kontrola “komara nû” de bû û ev rewş ji bo desthilatdaran ne xweş bû. Bi taybetî, ronakbîr û pêşîvanên kurd ên welatparêz, di nav tevgerek de bûn da ku vêca ew bixwe şerê xwe yê rizgarîyê pêk bînin. Ji ber vê helwestê, komîteyeka bi navê “AZADΔ, bi pêşengîya Xalid Beg ê Cibrî hatibû avakirin û li benda roja xwe bû. Haya M. Kemal  hevalên wî jî, ji van tevgeran hebû û pê hesîyabûn. Ji boyî pêşîlêgirtina vê tevgerê, hemû pêşengên komîteyê (Xalid Beg jî tê de) hatin girtin û zindankirin.  Şêx Seîd ê Kal jî, piştî van girtinan serî hilda û tevger bêwext û ji ber bêgavî zû dest pê kir. 
Di wê tevgerê de, piranîya kurdên dilsoz û welatparêz li ba Şêx Seîd cîyê xwe girtin. Yek ji wan cîyên serhildan û liberxwedanê jî, Çiyayên Xerzan û Sasûnê bû. Gelê çiyayên Xerzan bi mêrxasî û dilsozî li ber xwe dan û nehiştin leşkerên tirk bikeve çiyayên wan ên asê. Ewan peywira xwe bi cî anîn lê li gel têkçûna giştî ya Tevgera Şêx Seîd ê Kal, ew jî xwe ji qada şer kişandin. Divê em pêşî, herêma Xerzan, Sasûnê û gelê Xerzan bidin nasîn da ku em bikaribin xwe ji ezberên şaş ên dîrokî xelas bikin û bi vî awayî, nirxandineka bêkêmasî pêk bînin...
Herêma Xerzan, herêmeka dîrokî, kevnar, berdar û zengîn a Kurdistanê ye. Di sêgoşeya çemên Batmanê, Tîjle û Botan de cî digire. Ji alîyê rojava ve, sinora wê li Çemê Batmanê dawî dibe. Ji alîyê Rojhilat ve digihîje hetanî Çemê Botan û Çemê Bedlîsê. Ji alîyê başûr ve sinora wê Çemê Tîjle ye û bakûr ve jî heta bajarê Bedlîsê diçe. An ku ji Piara Mala Badê heta Bedlîsê, Xerzan e. Sasûn jî di nav de cî digire. Ev pênase û binavkirina anegorî çand û dîroka kurdî ye. Weke ku em dizanin, Xerzan, forma pirjimarîya XERZ e. Xerz wateya, rez, bostan, bexçe û warê fêkî-nebatan dide. Ji ber ku bax û bostan û bexçeyên Xerzan binavûdeng in, navê wê deverê jî XERZAN E. Her weha, di Dîroka Antîk de, yûnan û Romî ev herêm wek ”Arzanane” bi nav kirîye û nivîsîne.  Ereb gotine “Erzen”, Tirk gotine “Garzan”, ermen jî gotine “Arzan”. Lê kurd tev de wek Xerzan bi nav dikin û em dikarin bi hêsanî bibêjîn ku, navê vê herêmê xwerû bi kurdîya kurmancî ye. Gelên dinê, anegorî bilêvkirina zimanê xwe, tîpa X a kurdî avîtine û bi şêweyên dinê, bi lêv kirine… 
Herêma Xerzan, ji du beşan pêk tê; Çiyayên Xerzan û Deşta Xerzan… Çiya bi piranî, li Sasûnê, li Hezzo, li Modkan û li derûdora Bayîkan û Hîzan heta bigihîje Bedlîsê dimînin. Deşt jî ji Hezzoyê wirdetir, li Batmanê, Li Bişêrîyê, Li Misircê û heta bigihîje Zîyareta Xana Hawêl (Bayîkan) dirêj dibe. Gelê Xerzan bi du beşan tê nasîn; Deştî û Çiyayî… Deştî berê ve bi piranî ziraetê ve mijûl in, çiyayî jî bi firotina gûz û xweyîkirina dawaran debara xwe dikin. Eşîrên deştê yên tên zanîn ev in ; Reşkotî, Alikî, Sînikî, Pencînarî, Siloqî û hwd… . Yên çiyê jî ev in; Eşîra Xerzan (Mûsî, Sarmî, Belekî), Timoqî, Mala Şeref, Xwêtî, Xiyî, Modkî, Bûbanî, Bekirî, Çirî û hwd… Ev eşîr tev de, dûhatîyên gelê Mîrnişînîyên Bedlisê û Sasûnê ne, yên ku Şerefnameyê da behsa wan bi berfirehî tê kirin.  
Çiyayîyên Xerzan, bi tevahî li herêmê wek “Qewmê Çiyê” tên nasîn û zanîn. Dema Komara nû ya tirk a nû ava bû û pişt re mafên  kurdan nas nekir û bi ser de jî înkar kir, weke ku li jor hate gotin, Tevgera Şêx Seîd ê Kal dest pê kir û piranîya gelê Xerzan tev li vê tevgerê bûn. Di dîroknûsîya giştî ya kurd de, mixabin ev helwest bi hêjayî nayê zanîn û nayê nirxandin. Di destpêka Tevgera Şêx Seîd ê Kal de, bi taybetî eşîrên Reşkotî, Mûsî, Sarmî, Belekî, Mala Şeref, Timoqî, Modkî, Bekirî û tevahîya gelê Xerzan serî hilda û herêma xwe parast. Ji çiyayê Mereto bigire heta çiyayên Helqis û Kermelehê, ji Timoq heta Şat û Xarbak, ji Melefan heta Sasûnê agirê azadîyê geş bû. Li wan çiyayên asê û bilind, şerekî bê hempa dan. Serokeşîrê Mala Şeref, Mihemed ê Elî yê Ûnis navçeya Melefan a Xerzan zevt kir û qerekola wê di destê xwe de girt. Mezinê Mûsîyan, serokeşîrê Mala Kendo, Teter ê Badik jî herêma xwe parast û berneda. Reşkotan û Modkan jî gelekî li ber xwe da. Bekiran, bibû qada şer û ewan jî bi camêrî şer kir. Piranîya eşîrên herêma Xerzan bêbextî nekir û piştgirî dan Tevgerê. Lê piştî têkçûna Tevgera Şêx Seîd ê Kal, artêşa tirk ser wan ve girt û şerên mezintir rû da.  Şervan xwe spartin çiyayên asê û artêşa tirk, tiştên nedîtî anîn ser gelê sivîl û serê gundan. Bi seda gund hatin şewitandin, hatin kavilkirin û dem bi dem heta sala 1928-an ev şer li ser çiyan dewam kir. Gelê herêmê bi piranî hatin nefîkirin, çi zar û zêç, çi jin û kal…. Komara nû a tirk, kevir li ser kevir nehişt lê dikir û nedikir, nekarîbû serekên raperînê bigire. Armanca wan a sereke, girtina Mihemed ê Elî û Teter ê Badik bû, lê qeweta wan nedigîhişte wan. Her êrîş dikir, şikestin dixwar û windayîyên wê zêde dibûn. Ji ber vê yekê, sala 1928-an  efû deranî lê pêşîvanên eşîrên çiyayên Xerzan û Sasûnê teslîm nebûn, ji ber  ku bi xapandinên dewletê baş serwext bûn. 
Dewleta tirk, bi rûdan û çirûskên azadîyê serwext bibû, bi taybetî li Dersimê, li Agirîyê û li Çiyayên Xerzan. Li Agirîyê tevgereka netewî bi destê Komeleya Xoybûnê dest pê kiribû û Dersimê jî tevgereka nû li ber destpêkirinê bû. Ji ber van qewaman, dewlet xwest ku navberek bide şerê Sasûnê û Çiyayên Xerzan û berê xwe da Agirîyê. Ji lew re baş dizanibû ku, Liberxwedana Agirîyê dijwartir û berfirehtir û rêkûpêktir bû. Xetereyeka mezin bû. Dibe ku ew liberxwedan, çirûskên xwe bigîhanda Sasûnê û Dersimê jî… Divîyabû ku pêşî lê bihata girtin. Ji ber vê yekê, hemû hêza xwe ber bi Agirîyê ve şand û ji vê hewlê, divê mirov sedema efûya Çiyayên Xerzan baş fam bike. Beş bi beş, gap bi gap liberxwedan dihatin têkbirin…. Armanc ev bû….
Ji 1928-an heta 1934-an Dewleta Tirk, zêde zordarî li gelê Çiyayên Xerzan nekir û ser wan ve neçû. Lê li ber fersenda xwe bû, piştî tefandina Agirîyê, vêca dem hatibû kontrolkirin û tinekirina gelê Çiyayên Xerzan, yên ku wek kûnêrek ji hêla erkdarên Dewleta Tirk ve dihatin dîtin. Berxwedana yekemîn, di navbera salên 1925-28 de rû dabû û piştî şeş sal, êdî erkdarên dewletê fikirîn ku dema şer hatîye. Hemwext ser Dersimê ve jî girtin û dest bi qirkirinê kirin. Peydakirina sedeman ji boyî êrîşê her dem amade bû; bac, kemçûr û birina ciwanan li leşkerîyê her tim sedemên sereke bûn. Li Dersimê jî heman lîstik kete rojevê û her wiha ji boyî Çiyayên Xerzan jî ev sedemana rû da… Wexta şer hatibû… 
Vêca em ê li ser beşê diduyan a liberxwedana Çiyayên Xerzan bisekinin;
Mihemed ê Elî yê Ûnis, sala 1930-an çû li ber dilovanîya Xwedê. Tê zanîn ku, Midûrê Zoqê qehweyekî jehrî didê û bi wî awayî Mihemed ê Elî jiyana xwe ji dest dide. Birayê wî Evdirehman ê Elî dibe serokeşîr û dikeve şûna kekê xwe Mihemed ê Elî. Evdirehman, yekî zana, welatparêz û dilsoz e. Navbera wî û Dewletê pir xerab e. Her wiha Teter ê Badik ê pêşîvanê Mûsîyan jî li gel Evdirehman ê Elî ye. Dewlata Tirk, ji van her du kesan pir aciz e lê çawa hate gotin, li ber fersenda xwe ye. Teter û Evdirehman, dixwazin gelê Çiyayên Xerzan birêxistin bikin. Têkilîya wan li gel kurdên binxetê jî heye, hîn serdema Tevgera Şêx Seîd ê Kal ve… . Amadehîya serhildanê dikin û dixwazin hawirdora xwe jî şiyar bikin. Lê derfeta wan kêm e û ew jî li benda roja xwe ne. Dewleta Tirk jî, êdî bawer dike dem hatîye û rêya êrîşê digere. Ji ber vê yekê sala 1935-an, qeymeqama Sasûnê, Miftîyê wê, Yuzbaşîyek û 70 leşker dişîne Xerbaq a gundê Teter ê Badik (Xerbaq – Gundê Teter e), da ku bac û qemçûran bistîne û ciwanan bibe leşkerîyê. Lê sedema çûnê ya esasî, ne ev in. Ew dixwazin Teter van bacan qebûl neke û bi wî awayî Teter bigirin, pê re jî hemû gund û deverên çiyayên Xerzan bixin bin bandora dewletê. Piştî jî, dema Evdirehman tenê ma, vêca dor tê were wî. Lê Evdirehman vê yekê baş hizir dike û berê de bi Teter dişewire û şîretan lê dike ku qet neyê lîstika dewletê û çi bibêjin (ji bo vêga) bila qebûl bike. 
Heyeta Dewletê, gulana 1935-an diçê Gundê Xerbaq, yê ku gundê Teter ê Badik e. Teter bi dilovanî diçe pêşîya wan, wan dike mêvan û ji bona şîvê jî çêlekek serjê dike. Li nav gel, hîn jî tê gotin ku, jixwe çêlekekî tenê yê Teter hebûye û ew jî daye mêvanê xwe. Qeymeqam û Miftî û Yuzbaşî li gel leşkaran nanê xwe dixwun û pişt re jî dawa bacê û leşkerên nû dikin. Teter ti nerazîbûn nîşan nade û qebûl dike. Lê ev helwest ne bi dilê heyetê ye, Yuzbaşî lê dinêre ku Teter yê çêkirinê ye, berê xwe dide derve û pîlana xwe dike. Ji ber ku 70 leşker pê re ne, natirse û li ber devê derî dest diavêje keça Teter ê Badik, ya ku bûka birayê Teter e. Yuzbaşî baş dizane, xeta sor a kurdan “jin” e. Bi zanabûn dest diavêjê. Keçik qîr dide û hemû gundî li ber mala Teter ê Badik dicivin. Teter dinihêre ku serzabît dest avîtîye keça wî û bûka birayê wî, cî de êrîşî wî dike. Qeymeqam û heyeta wî jî dikevine destê gundîyan. Di wê bûyerê de, qeymeqam, mixtarekî din û çend kesên  ji heyeta dewletê têne kuştin. Miftî û gelek kes jî birîndar difilitin. Serzabit direve, leşkerên pê re jî… Çend kes ji leşkeran jî tên kuştin û bi vî awayî dewlet li Teter û hemû Qewmê Çiyê tê xezebê. An ku êdî, fersenda êrîşê dikeve destê dewletê. 
Evdirehman ê Elî jî bi vê qewamê dihese û amadehîya şer dike. Li gel Teter dibin yek, hêza xwe zêde dikin û heta sala 1937an li hember dewleta tirk şer dikin. Dewlet ji ber ku fersend têxe destê xwe, herêma çiyayên Xerzan wek “HERÊMA QEDEXE” radigihîne, ji Sasûnê hetanî Zoqê çi gund û dever hebe dişewitîne, gelê çiyayên Xerzan bi piranî nefî dike, qir dike û dikeve pey şervanan. Lê nêzî sê sal dike û nake nikare agirê azadîyê bitefîne. Bi dehhezara leşker li ser çiyayên Xerzan ve digirin, lê bi ser nakevin. Ew jî çiqas têk diçin, windayî didin, kerba xwe ji gelê sivîl ê deverê der dixin û bi hezara kurd qir dikin, gundên wan dişewitînin û yên mayî jî nefîyê bajarên Anatolê yên dûr dikin, mîna Antalya, Izmîrê û hwd…. Di sala 1937-an, êdî mecala şervana jî kêm dibe, berik û çekên wan namîne, xiyaneta hawirdorê li wan zêde dibe û Evdirehman ê Elî, li gel şervanan biryara derbasbûna li Rojava digire, da ku bikaribe alîkarî û piştgirî ji wir bigire. Teter ê Badik, piştî oxirkirina Evdirehman, li Çiyayên Xerzan dimîne û şerê xwe didomîne. Lê piştî demeka kin, bi destê milîsên dewletê ve tê kuştin. Bi vî awayî, berxwedana Sasûnê an ku ya Çiyayên XERZAN ditefe, lê pizotên agirê li bin wê xwelîyê her zindî dimîne… 
 Şervanên Mala Elî yê Ûnis, li Rojava: Ji aliyê rastê ber bi çepê ve: (Elî yê Mihemedê Elî yê Ûnis, Derwêşê Elî yê Ûnis, Mihemed ê Ebdilmecîd ê Zobaşî, Mihemed Elî yê Mihemedê Elî yê Ûnis , Nesreddînê Derwêşê Elî yê Ûnis )
Derbarê vê berxwedanê de, şaşiyeke xuya ya ku ji hêla dîroknasan ve tê kirin, li ber çavan e. Kurd jî tê de, hin dîroknas ev berxwedan wek berxwedaneka herêmî an jî malbatî-eşîrî didin xuyan. Ev ezbereka şaş û neheq e. Dibe ku ne birêxistinkirî be, lê pêşengên berxwedanê, Mihemed û Evdirehman ê Elî yê Ûnis û Teter ê Badik, hîn di serhildana Şêx Seîd de li gel wî rabûne. Piştî jî, dîsa heta sala 1937-an li ber xwe dane û dawîyê de, berxwedana wan şikestîye. An ku, ev ne berxwedaneke malbatî-eşîrî an jî herêmî bûye. Têkilîya wan li gel Xoybûnê hebûye, perçeyên dinê re hebûye. Piştraskirina herî zexm, hatina Şêx Evdirehîm ê birayê Şêx Seîd ê kal e, yê ku li gel şervanên xwe derbasî bakûr dibe da ku tev li hêzên Xerzan bibe û li hember dewleta tirk tê bikoşe. Şex Evdirehîm, Sala 1937-an, bi destûra Xoybûnê ji binxetê derbasî bakûr dibe û dixwaze xwe bigihîne hêzên Teter û Evdirehman. Ji ber ku têkilîya wan û şervanên çiyayên Xerzan heye, li gel şervanên xwe berê xwe dide Xerzan û armanca wî ew e ku, pêşî berxwedana Xerzan birêxistin bike û pişt re jî ew hêz û hêzên Seyd Riza bike yek. An ku armanca wî û her weha ya hevalên wî, yekkirina berxwedanê ye û helbet armanceka niştimanî û netewî ye. Lê mixabin, nêzî Xerzan, li deşta Bismilê sixûr gilîya wî û hevalên wî dikin û hezara leşker ser wan ve digirin û li ber Çemê Salatê, Şêx Evdirehîm û hevalên wî şêhid dixin… Ev rastîyên dîrokî, yek bi yek li belgeyên arşîva dewleta Tirk de, bi taybetî li arşîva serokwezîrîyê de parastî ne. Her wiha, qirkirin, nefikirin û kavilkirina gundên Çiyayên Xerzan, bi hemû hûrgilîyan ve hatine nivîsandin û ya girîng ew e ku, berpirsîyarên dewletê, weke ku tiştên rewa bin, ev xerabîyan yek bi yek tomar kirine. 
Ji bona ku mirov baş fam bike ka armanca dewleta tirk çi bûye û dîsa ji bona famkirina girîngîya vê herêmê û berxwedana wê, divê mirov serî li belgeyên wê demê bide. Belgeyeke balkêş a li Arşîva serokwezîrîya dewleta tirk de parastî de, agahîyên balkêş hene. Berpirsîyarê leşkerî ya herêmê Orgeneral Abidin Ozmen, gulana 1936-an de raporek amade dike û dide serokwezîrîye. Di belgeyê de wiha hatîye nivîsandin;
“Divê herêma Sasûnê bibe herêma qedexe û divê yek mirovek jî li wê derê neyê hiştin. Ji lew re, heger em ev bûyer wek perçeyek meseleya kurdîtî û Kurdistanê hildin dest, divê em ji vî meseleyê sûd werbigirin û weke fersendek bi kar bînin. Dê hinek pere lê here lê em ê karê Sasûnê hal bikin û bi vê yekê, perçeyeke xurt a kurdîtîyê em ê biperçiqînin û jê bifilitin…” 
An ku dewleta tirk, ev bûyer û berxwedan ne wek rûdaneke herêmî û eşîrî, lê wek perçeyeke xurt a  a  kurdîtî û Kurdistanê ya ku divê bête tinekirin, nirxandîye. Û ji boyî tefandina wê, gelek kar û xebat kirîye... Ev rastî, di belgeyên fermî de bi zelalî hatîye tomarkirin.
___________________
Çavkanî û Lêveger
-Şerefname, Şeref Xan ê Bedlîsî
-Garo Sasûnî, Tevgerên netewî yên kurd
-Arşîva Serokwezîrîyê ya Dewleta Tirk
-Sehildanên kurd di belgeyên arşîva serfermandarîya tirk de
-Zargotin û bîranînên rûspîyên Xerzan
-Osman Sebrî-Evdirehman ê Elî , Şerrên Sasûnê
-Nêrîn û Bîranînên min, Hesen Hişyar Serdî
-Bîranînên min, Cemal Madanoğlu
-Bîranînên min, Nûrî Dersimî
[1]
دون هذا السجل بلغة (Kurmancî - Kurdîy Serû)، انقر علی ايقونة لفتح السجل باللغة المدونة!
Ev babet bi zimana (Kurmancî - Kurdîy Serû) hatiye nvîsandin, klîk li aykona bike ji bu vekirina vî babetî bi vî zimana ku pî hatiye nvîsandin!
تمت مشاهدة هذا السجل 185 مرة
هاشتاگ
المصادر
[1] موقع الكتروني | Kurmancî - Kurdîy Serû | https://www.amidakurd.net/ - 23-09-2023
السجلات المرتبطة: 3
لغة السجل: Kurmancî - Kurdîy Serû
تأريخ الأصدار: 10-01-2021 (3 سنة)
الدولة - الأقلیم: شمال کردستان
اللغة - اللهجة: ک. شمال ح. لاتين
تصنيف المحتوى: مقالات ومقابلات
تصنيف المحتوى: تأريخ
نوع الأصدار: ديجيتال
نوع الوثيقة: اللغة الاصلية
البيانات الوصفية الفنية
جودة السجل: 99%
99%
تم أدخال هذا السجل من قبل ( اراس حسو ) في 23-09-2023
تمت مراجعة هذه المقالة وتحریرها من قبل ( سارا كامالا ) في 27-09-2023
تم تعديل هذا السجل من قبل ( سارا كامالا ) في 23-09-2023
عنوان السجل
لم يتم أنهاء هذا السجل وفقا لالمعايير کورديپيديا، السجل يحتاج لمراجعة موضوعية وقواعدية
تمت مشاهدة هذا السجل 185 مرة
الملفات المرفقة - الإصدار
نوع الإصدار اسم المحرر
ملف الصورة 1.0.1157 KB 23-09-2023 اراس حسوا.ح.
کورديپيديا أکبر مصدر کوردي للمعلومات بلغات متعددة!
المکتبة
الأبعاد الجيوبولتيكية للقضية الكردية في العراق للمدة 1990- 2017
السيرة الذاتية
جوهر فتاح
المکتبة
الحضارة السريانية في القامشلي
بحوث قصیرة
دینامیكیات تهریب المخدرات عبر العراق و الشرق الٲوسط؛ التوجهات و سبل الاستجابة
المواقع الأثریة
قلعة جوامير آغا في مدينة قصر شرين
السيرة الذاتية
أسما هوريك
السيرة الذاتية
جوردي تيجيل
المکتبة
شهدائنا في حرب ضد الدولة الاسلامية - داعش، الطبعة 2
المواقع الأثریة
قلعة خانزاد في أقليم سوران 1825م
السيرة الذاتية
شكري شيخاني
صور وتعریف
الشيخ محمود البرزنجي مع أعضاء حكومته. .. السليمانية سنة 1923
السيرة الذاتية
فرست زبیر محمد روژبیانی
صور وتعریف
فتاتين كرديتين من الإيزدية. مكان وتاريخ الصورة: شنكال سنة 1950
السيرة الذاتية
هيفين عفرين
المکتبة
مستقبل كركوك: خارطة طريق لحل قضية المحافظة
بحوث قصیرة
على الجميع أن ينتفضوا ضد نظام التعذيب في إمرالي
السيرة الذاتية
منى بكر محمود
صور وتعریف
المدرسة الحمراء جزيرة بوطان
المکتبة
دور احداث شنكال في تطوير القضية الكردية
المکتبة
سهل نينوى ومناطق غربي نينوى – العودة المستدامة وجهود تحقيق الاستقرار
المواقع الأثریة
قلعة كركوك
السيرة الذاتية
حليمة شنگالي
صور وتعریف
الشيخ عبد القادر النهري هو ابن الشيخ عبيد الله النهري وقد أعدم مع الشيخ سعيد بيران بعد ثورة 27-05-1925
صور وتعریف
غطاء الرأس النساء في بعض أقسام كردستان
المواقع الأثریة
ناعورة الرشيدية في الشدادي حضارة عريقة وتاريخ يشهد
السيرة الذاتية
حسين الجاف
السيرة الذاتية
عبد العزيز قاسم
بحوث قصیرة
مؤتمر الشعب يستذكر المناضلة الرائدة للبناء الاجتماعي رابرين آمد
المواقع الأثریة
قصر حسين قنجو في محافظة ماردين، 1705م
بحوث قصیرة
استذكار شهداء وحدات شرق كردستان الثلاثة هيجا سنا وسيروان آلاني وشيركو روجهلات
بحوث قصیرة
يجب فضح الذين يستخدمون الدين في كل مكان
المکتبة
الأزمة الكردية و إنعكاساتها على الشرق الأوسط 1991-2003

فعلي
المکتبة
وثائق الجبهة الكردستانیة العراقیة
10-01-2022
زریان سەرچناری
وثائق الجبهة الكردستانیة العراقیة
الأماکن
عشونة
17-01-2023
اراس حسو
عشونة
بحوث قصیرة
نواب السليمانية في عهد الملك فيصل الأول / الجزء الثاني
23-02-2023
هژار کاملا
نواب السليمانية في عهد الملك فيصل الأول / الجزء الثاني
بحوث قصیرة
الجوتيين
20-04-2023
اراس حسو
الجوتيين
بحوث قصیرة
معاهدة لوزان: لماذا إعادة النقاش بشأنها الآن؟ وهل هناك بنود سرّية؟
27-04-2023
هژار کاملا
معاهدة لوزان: لماذا إعادة النقاش بشأنها الآن؟ وهل هناك بنود سرّية؟
موضوعات جديدة
صور وتعریف
المدرسة الحمراء جزيرة بوطان
29-06-2024
اراس حسو
صور وتعریف
الشيخ محمود البرزنجي مع أعضاء حكومته. .. السليمانية سنة 1923
28-06-2024
اراس حسو
المکتبة
الأزمة الكردية و إنعكاساتها على الشرق الأوسط 1991-2003
28-06-2024
ڕاپەر عوسمان عوزێری
المکتبة
سهل نينوى ومناطق غربي نينوى – العودة المستدامة وجهود تحقيق الاستقرار
28-06-2024
هژار کاملا
المکتبة
الأبعاد الجيوبولتيكية للقضية الكردية في العراق للمدة 1990- 2017
27-06-2024
ڕاپەر عوسمان عوزێری
المکتبة
مستقبل كركوك: خارطة طريق لحل قضية المحافظة
27-06-2024
هژار کاملا
صور وتعریف
لحظة وصول القائد الشهيد “سمكو اغا شكاك ” الى مدينة السليمانية قبل ستة وتسعين عاما لمقابلة الشيخ محمود الحفيد ملك كوردستان
27-06-2024
اراس حسو
صور وتعریف
مقاتلين إيزيديين عام 1909 من حلب وارضروم و كركوك
27-06-2024
اراس حسو
المکتبة
الحضارة السريانية في القامشلي
26-06-2024
هژار کاملا
المکتبة
ﺍﺳﻤﺎﻋﻴﻞ ﻋﻤﺮ ﻣﺎ ﻗﻴﻞ ﻭ ﻛﺘﺐ ﻋﻨﻪ
25-06-2024
هژار کاملا
أحصاء
السجلات 519,868
الصور 105,229
الکتب PDF 19,550
الملفات ذات الصلة 98,036
فيديو 1,414
کورديپيديا أکبر مصدر کوردي للمعلومات بلغات متعددة!
المکتبة
الأبعاد الجيوبولتيكية للقضية الكردية في العراق للمدة 1990- 2017
السيرة الذاتية
جوهر فتاح
المکتبة
الحضارة السريانية في القامشلي
بحوث قصیرة
دینامیكیات تهریب المخدرات عبر العراق و الشرق الٲوسط؛ التوجهات و سبل الاستجابة
المواقع الأثریة
قلعة جوامير آغا في مدينة قصر شرين
السيرة الذاتية
أسما هوريك
السيرة الذاتية
جوردي تيجيل
المکتبة
شهدائنا في حرب ضد الدولة الاسلامية - داعش، الطبعة 2
المواقع الأثریة
قلعة خانزاد في أقليم سوران 1825م
السيرة الذاتية
شكري شيخاني
صور وتعریف
الشيخ محمود البرزنجي مع أعضاء حكومته. .. السليمانية سنة 1923
السيرة الذاتية
فرست زبیر محمد روژبیانی
صور وتعریف
فتاتين كرديتين من الإيزدية. مكان وتاريخ الصورة: شنكال سنة 1950
السيرة الذاتية
هيفين عفرين
المکتبة
مستقبل كركوك: خارطة طريق لحل قضية المحافظة
بحوث قصیرة
على الجميع أن ينتفضوا ضد نظام التعذيب في إمرالي
السيرة الذاتية
منى بكر محمود
صور وتعریف
المدرسة الحمراء جزيرة بوطان
المکتبة
دور احداث شنكال في تطوير القضية الكردية
المکتبة
سهل نينوى ومناطق غربي نينوى – العودة المستدامة وجهود تحقيق الاستقرار
المواقع الأثریة
قلعة كركوك
السيرة الذاتية
حليمة شنگالي
صور وتعریف
الشيخ عبد القادر النهري هو ابن الشيخ عبيد الله النهري وقد أعدم مع الشيخ سعيد بيران بعد ثورة 27-05-1925
صور وتعریف
غطاء الرأس النساء في بعض أقسام كردستان
المواقع الأثریة
ناعورة الرشيدية في الشدادي حضارة عريقة وتاريخ يشهد
السيرة الذاتية
حسين الجاف
السيرة الذاتية
عبد العزيز قاسم
بحوث قصیرة
مؤتمر الشعب يستذكر المناضلة الرائدة للبناء الاجتماعي رابرين آمد
المواقع الأثریة
قصر حسين قنجو في محافظة ماردين، 1705م
بحوث قصیرة
استذكار شهداء وحدات شرق كردستان الثلاثة هيجا سنا وسيروان آلاني وشيركو روجهلات
بحوث قصیرة
يجب فضح الذين يستخدمون الدين في كل مكان
المکتبة
الأزمة الكردية و إنعكاساتها على الشرق الأوسط 1991-2003
ملف
الشهداء - الجنس - ذکر الشهداء - القومیة - کردي(ة) بحوث قصیرة - الدولة - الأقلیم - شمال کردستان المکتبة - الدولة - الأقلیم - جنوب کردستان بحوث قصیرة - الدولة - الأقلیم - جنوب کردستان الأماکن - الدولة - الأقلیم - غرب کردستان بحوث قصیرة - الدولة - الأقلیم - غرب کردستان بحوث قصیرة - الدولة - الأقلیم - عراق الشهداء - نوع الشخص - عسکري بحوث قصیرة - نوع الوثيقة - اللغة الاصلية

Kurdipedia.org (2008 - 2024) version: 15.67
| اتصال | CSS3 | HTML5

| وقت تکوين الصفحة: 0.234 ثانية