=KTML_Bold=چۆن کوردی باشوور کۆتایی هات؟=KTML_End=
#سەردار عەزیز#
لە چەند ساڵی ڕابردوودا پڕۆسەیەکی چڕی هەمەلایەن لەلایەن سیخوڕ و گەمژەی بە کەڵک و داخ لە دڵ و کەمئاگا بە خەستی بەڕێوە دەچێت، بۆ ئەوەی کەڵک لە گەندەڵی و خراپی حوکمڕانی و شەڕی ناوخۆ و نامۆدێرنی دەسەڵاتی باشوور ببینرێت بە مەبەستی ئامانجێکی جیاوازتر و گەورەتر.
زیاتر لە دوو هەزار و پێنج سەد ساڵ لەمەوپێش ستراتیجیستی گەورەی چینی سەن تزو (Sun Tzu) ڕوانگەیەکی داڕشت کە هەتا بێت کاریگەریی زیاتر دەبێت. بەلای ئەو، شەڕ ئەوە نییە ڕووبەڕووی دوژمنەکەت ببیتەوە بەرانانە، بەڵکوو چۆن لە ناوەوە بۆگەنی دەکەیت. ئەم پڕۆسەیە لەلایەن زۆربەی زۆری دەزگا و ناوەندە سیخوڕییەکانی دنیاوە پیادە دەکرێت.
لە سەردەمی ئەمڕۆدا بەهۆی گەشەی تەکنەلۆجیا و گەیشتنی ئەو تەکنەلۆجیایە بە هەمووان و لە ڕێگایەوە گەیشتی زانیاری بە هەمووان، جەنگی نازانیاری یان زانیاری هەڵە یان چەواشەکاریی بووەتە کارێکی ئاسانتر. ئەمڕۆ بە ئاسانی خەڵکانێکی زۆر دەخزێنرێنە ناو دنیایەکی ئاڵۆزی درووستکراوی ئاڕاستەکراوە وە. هیچ کاتێک هەستم بەچڕی ئەم دنیایە نەکرد، هێندەی کە پەرتووکەکەی مایک ڕۆپچایلدم خوێندەوە، دەربارەی درووستبوونی گرووپی Qanon لە ئەمریکا. گرووپێکی ڕاستڕەوەی توندڕەوی ترەمپ-دۆست.
بەم جەنگە دەڵێن شەڕی دەروونی (disinformation). بەکوورتی چۆن کەڵک لە قەیرانەکانی خەڵکانێک دەبینیت بۆ ئاڕاستەکردنیان بە ڕاڕەوێک کە دژ بە بەرژەوەندی ئەوان بێت و بە سوودی خۆت بێت، بەڵام خۆیان لە پێچەوانەکەی تێگەیشتوون. بەو مانایە خۆیان وەها دەزانن کە تۆ فریادڕەسیت، چونکە تۆی فریودەر لەو نێوەدا و بزریت.
کەس هێندەی کۆنە سیخوڕی کەی جی بی (KGB) یوری بێزمینۆڤ ڕاشکاوانە ئەم گەمە قێزەونەی نەخسووەتەڕوو. بێزمینۆڤ باس لەوە دەکات کە چۆن بڕی زۆری کاری دەزگای سیخوڕی سۆڤیەت بۆ ئەوە بوو کە چۆن گەلان لە ناوەوە ڕیسوا بکات. ئەم پڕۆسەیە بە چەند قۆناغێکدا تێدەپەڕێت:
قۆناغی یەکەم، کە درێژخایەنە و زەمینەسازە قۆناغی نەهێشتنی ورە یان کەسایەتی کەسەکانی ناو کۆمەڵگەیە. ئەم پڕۆسیە کاتێک دەگاتە لوتکە کە زۆرینەی خەڵک یان نەوەیەک لە کۆمەڵگە گەورە دەبن لە سایەی ئەم جەنگە دەروونییەدا و تێڕوانییان بۆ واقیع بەتەواوی گۆڕاوە، یان مێشکیان بە جۆرێک شۆراوەتەوە کە جارێکی تر بە ئاسانی ناتوانن واقیع هەست پێبکەنەوە. بێزمینۆڤ دەڵێت تێکشکانی ڕۆح یان نەمانی باوەڕ بە خود (demoralization)، پڕۆسەیەکە کە بە ئاسانی ناتوانرێت بۆ دواوە بگەڕێنرێتەوە. لە دۆخی وەهادا چیدی ڕاستی و حەقیقەت و واقیع هیچ بەهایەکیان نییە، سەلماندن و دۆکیومێنت و بەڵگە هیچ کاریگەرییەکی نییە.
کاتێک ئەم دۆخە فەراهەم دەبێت، قۆناغی دواتر قۆناغی درووستکردنی ناسەقامگیرییە. کە زۆر کەمتر لە قۆناغی پێشووتر دەخایەنێت. لەم قۆناغەدا بنەما سەرەکییەکانی گەلێک دەکرێنە ئامانج: وەک ئابووری، پەیوەندییەکان، سیستەمی بەرگری. پاش ئەمە قۆناغی سێیەم دێت کە قۆناغی قەیرانە. کاتێک قەیران درووست دەبێت زەمینە دەسازێت بۆ دەستوەردانی ئەوانی دیکە بۆ ئاساییکردنەوە. لەم قۆناغەدا ئیتر وڵات لە ئاستی ناخی کەسەکان، دنیابینییان، پاشان ژیانی ڕۆژانەیان بەتەواوی دەستی بە سەردا دەگیرێت.
لێرەدا دوو پڕۆسە لە ئارادایە. یەکەم، مێشک شۆردنەوە، دووەم، وەرگرتنی ئەو زانیارییانەی کە لە مێشکشۆرەکانەوە دێت. یەکەمیان دس-ئینفۆرمەیشنە (disinformation)، دووەمیان، مسئینفۆرمەیشنە (misinformation). هەمیشە هەردوو پڕۆسەکە لە ئارادان. هەروەها پڕۆسەکە بە ڕاستەوخۆیی و ناڕاستەوخۆیی بەڕێوەدەچێت، لەلایەن سیخوڕ و گەمژەی بەسوودەوە. [چەمکی گەمژەی بەسوود، بە گشتی دەگوترێت کە لینین دایڕشتووە، بەڵام لە ڕاستیدا، کۆمیدیاکەرێکی ئیتاڵی دایهێناوە، مەبەست لێی ئەو نیمچە ڕۆشنبیرانەن کە باوەڕیان پێدەهێنرێت بە کۆمەڵێک شت کە بەرنامەی خەڵکانێکی ترە، بەڵام ئەوان وەها دەزانن بەرنامە و دنیابینی خۆیانە].
دۆخی داڕمانی تاکی کورد، پاشان ئەگەری داڕمانی سەرجەم پڕۆسەکە بە چەند قۆناغێک بەڕێوەچوو. قۆناغی یەکەم، هەردوو حیزب، یەکێتیی و پارتی نەیانتوانی جۆرێک لە سیستەمی سیاسی دابڕێژن کە لەخۆگربێت، بەو مانایە هەوڵی ئەوە بدات کە چۆن کۆمەڵگە لەخۆی بگرێت، ئینکلوسیڤ. بەڵکوو ئەو گرێ دەروونی و دەزگایی و ئاگاییانە کە لە سەردەمی پێشووترەوە هەیانبوو درێژەیان پێدا. ئەم دۆخە بە دەست گرێی دەروونی و شەخسی و کەمی ئاگایی و ترس لە زانیاری و ڕکەبەری ئەوی تری باڵ و شەخسی دەیناڵاند و دەناڵێنێت.
ئەم قۆناغە لەلایەن کۆمەڵگەی کوردییەوە بەرگریی لێنەکرا، بەڵکوو بە زۆری قبووڵکرا، لەبەر نەبوونی زانیاری و ئاگایی و دەزگای نوێ و ڕێگەپێنەدانی .نەبوونی توانای دەستنیشانکردنی گرێکان و هەوڵدان بۆ چارەسەریی بەردەوامی دا بە هەڵە بە دوای هەڵەدا.
ئەمە دەرفەتێک بوو بۆ هێزە ئیقلیمییەکان بۆ ئەوەی لە ڕێگایەوە ئیدارەی هەرێم بدەن وەک جێگایەک کە هەرگیز نەتوانێت بە سەر کێشە سەختەکانیدا سەرکەوێت.
ئەمە لە شەڕی ناوخۆدا بە چڕی دەستی پێ کرد. کاتێک لە 1998 ڕێککەوتنی واشنتۆن دەکرێت، تورکیا جەخت لەسەر درێژەدان بە دۆخی دووزۆنی هەرێم دەکاتەوە. ئەم جەختکردنەوەیە بە نیازی پەرتکە و زاڵبە بوو. سیاسییەکانی هەرێم، ئەمەیان پێخۆش بوو چونکە بەلای ئەوانەوە حوکمداری یانی ئەوەی کە ئەوان حوکمداربن، نەک بەڕێوەبردنی کاروباری کۆمەڵگە.
قۆناعی دوای ئەمە قۆناغی کرانەوەیە. کۆمەڵگەی کراوە، ئەگەر ئامادەنەبێت بۆ کرانەوە، ئەوا کرانەوەکەی دەبێتە مایەی هەڵوەشاندنەوەی. بەڵام ئەگەر ئامادەبێت ئەوا بە پێچەوانەوە دەبێتە مایەی بەهێزیی. بەڵام کۆمەڵگەی کوردی ئامادەنەبوو بۆ کرانەوە، چونکە خەسڵەتی کرانەوە بەو جۆرەیە کە ئەگەر لە هەناوی خۆتدا هێز و چوارچێوەکانت نەبێت بۆ ئەوەی لەگەڵ ئەوەی دێت مامەڵە بکەیت، ئەوا بە ئاسانی دەبیتە نێچیری ئەوانی دیکە.
کورد نە خاوەن کلتورێکی وەها پتەوبوو کە بتوانێت بەرگەی ئەمە بگرێت نە دەزگا نوێکانی، وەک زانکۆ و میدیا و ڕۆشنبیرانی، هێندە تۆکمەبوون کە بتوانن مەتەرێزێکی وەهای بۆ درووست بکەن هەتا بتوانێت خۆی بە دنیا دەوڵەمەند بکات. بۆیە بوو بە بەرخۆری دنیا نەک سوودمەندبوون لێی.
دیارە هەندێک هۆکاری دیکە پاڵنەری گەورەبوون بۆ ئەمە. یەکێک لە گەورەترین هۆکارەکان بەشاربوونی خێرای کۆمەڵگەی کوردییە. ئەم پڕۆسەیە مرۆڤی کوردی لە زۆر ڕەگی دابڕی و بە هەندێک ڕواڵەتی ڕووکەشی ناساند. بەڵام بەبێ بوونی توانای جوڵەی خێرا. لێرەدا چەمکێکی دۆلۆزی هەیە کە ڕایزۆمە، بە مانای کشان بە سەر ڕووکەشدا بەبێ بوونی ڕەگ، بەڵام ئەمە بۆ مرۆڤی کورد سەختە بەرجەستە بێت. ئەو جەدەلەی لەنێوان داربوون و هەرێزبووندا هەیە لێرەدا جێگای بایەخە. دار ئەو بوونەوەرەیە کە ڕەگی هەیە، لە جێگای خۆیدایە، کاتێک ڕەگەکانی دەچنە قوڵایی و تاریکی خاک، پەلەکانیشی لە شینایی ئاسماندا پەلوپۆدەکەن. بەو مانایە هەردوو پڕۆسەی ئازارچەشت و چوونە قوڵایی و پەلکشان و چوونە پانتایی هەیە. بەڵام مرۆڤی شاریی لەم ئەزموونانە دادەبڕێت، ئەگەر سیستەمی نوێ نەبێت ئەوا لە دنیایەکی شلی هەمیشە گۆڕاودا تووشی دڵەڕاوکێ دەبێت. [بۆ ئەم پاشخانە لە ئاستی ئەوروپادا کە کەسێکی وەک کارل مارکسی تیادا درووست دەبێت، تێگەیشتن لە پەیڤە هۆنراوەییەکانی ناو مانیفێستی کۆمۆنیزم بە سوودە].
شار پانتایی شل بوونەوەیە. ئەمەش هۆکاری ئەو دووفاقیەیە کە ئەمڕۆ دنیای کوردی بە دەستییەوە دەناڵێنێت، لەلایەک دەیەوێت لە هەموو نوێیەک سوودمەند بێت لەلایەکی دیکە لە هەموو نوێیەک دەترسێت، بۆیە دینداری توندی تیک-تۆکی بەرهەم دێت.
کاتێک خەڵکی کورد پەرتبوون و هەڵەی گەورەیان کرد و ڕەگیان نەما و بە ئاسانی کرانەوە لە بەرانبەر ئەوانی دیکەدا، ئیدی بوون بە نێچیری پڕۆسەی مێشک شۆردنەوە. ئەم پڕۆسەیە ئەمڕۆ لە ئاستێکدایە کە کورد بڕوای وەها نییە کە دەتوانێت خۆی خۆی ڕزگار بکات، هەر گرووپێک فریادڕەسێکی بۆ دیاری دەکەن. هەموو هێزە کوردییەکان بڕوایان وەهایە ئەگەر پشتیوانێکی دەرەکیان نەبێت نامێنن.
کۆمەڵگەی کوردی لە دۆخێکی ئاڵۆزی داڕماندایە. دۆخێک کە ناتوانێت وێنای دنیایەکی جیاوازی پێ بکرێت. هەمووان بە ڕازی و ناڕازی هەوڵی درێژەپێدان بە یەک مۆدێل دەدەن. ئەوەی بەغداییە، ئەوەی تارانییە، ئەوەی #هەولێر#ییە یان ئەوەی ئەنکەرەییە، هەموو هەر هەوڵی ئەوە دەدەن و پەیمانی ئەوە دەدەن کە ئەوەی هەیە وەک خۆی لێبکەنەوە و درێژەی پێبدەن. لە کاتێکدا هەموو دەبوو لەوە بەئاگابن کە ئەوەی هەبوو تێپەڕی.
جیاوازی نێوان کۆمەڵگەی خاوەن کلتور و کۆمەڵگەی بێکلتور ئەوەیە کە کۆمەڵگەی بێکلتور لە بەردەم قەیرانەکاندا دادەڕمێت یان دەبێتە نێچیرێکی ئاسانی هێزەکانی دیکە، بەڵام کۆمەڵگەی خاوەن کلتور لە بەردەم قەیراندا فێری نوێ و داهێنان و بەرگری و بەرخودان دەبێت. [1]