نامۍ: مەڵڵا مسەفا
نازنام: فاوجی
نامۊ تاتەی: مەڵڵا حسێنی قازی
ساڵۊ پېڎابېیەی: 1800ز.
ساڵۊ مەرڎەی: 1893ز.
یاگۊ پېڎابېیەی: #پاوە#
یاگۊ مەرڎەی: #ئەستەمبوڵ#
$ژیۋاینامە$
مەڵڵا مسەفا، کوڕو مەڵڵا حسێنی قاضین، ساڵەو
(1800ز.) جە شارو پاوەی دڵگیری، سەر بە هۆرامانو لهۊنی ئامان دنیا. جە سەرەتاو عومریشۆ تاتەش منیۊش حوجرەو فەقیا، وەردەسا مامۊسا شارەزایا و بە ئەزموونا، پەی فېربېیەو زانستە باوەکانو ئا کاتەیە دلۍ حوجرەیە. دمای تەمامنای وانە سەرەتاییەکانی و زېیاتەر ئاشنابېیەی بە وانە شەرعی و ئایینیەکان، پەی زانستە باڵاکا، ڕوە مەکەرۊن ئەو تورکیاو جە شارو ئەستەمبوڵی مەگیریۊوە. دیارەن ئا کاتە سەردەمو حوکومڕانی عوسمانییەکانی بېیەن. مەڵڵا مسەفای فاوجی، چاگە دەسمەکەرۊن بە وانای و ئاستو شارەزاییش باڵا مەکەرون، مەبۊن بە زانێوە شارەزا جە فرەو بوارەکانە. مەڵڵا مسەفا، یۊن جە شاعېرە بە نامبانگ و بە تواناکا سەردەمو وېش و شارەزایی تەمامش جە زوانەکانو فارسی و تورکی و عەرەبینە بېیەن و نامدارێ بوارو ئەدەب و فەرهەنگین، کە نامېش دلۍ ڕیزبەڼو شاعېر و زانا بە تواناکانو سەردەمو وېشەنە ئامێنە. کۊمەڵێ بەرهەمۍ زانستیۍ و ئەدەبیېش دمای وېش جیائاستېنۍ، دلۍ کتېبو (حەدیقە سوڵتان) و مامۊسا موحەمەد عەلی سوڵتانینە دۋۍ پارچە شېعرېش تۊمارۍ کریێنۍ، بەڵام چەنی داخۍ، هەتاکو ئیسەیچ کۊبەرهەمو ئی شاعېرەیە گلېرنەکریانۆ و نەیاوان بە چاپی، بە پەرش و وەڵایی مەنەنۆ. دماجار جە ساڵەو (1893ز.) جە شارو ئەستەمبوڵی کۊچی دمایینش کەردەن و هەر ئەچاگەیچ بە خاکیشان ئەسپاران.
مەڵڵا مسەفای فاوجی، فرەو شېعرەکاش جە غەریبی و غوربەتەنە نویستېنۍ، دووری زاڎگا و یار و یاوەران و ئازیزانش بە دیاریکریایی (یارەکېش) یاونانش ئانەی کە ئاوات بە مەرگی بوازۊن، دووری تەنگ پەنە هۊرچنییەن و تەمام مات و دڵتەنگشان کەرڎەن، تەنیا چەکێ دەسیش پەی بەیانکەرڎەی و کەرڎەی وایرەو ئا خەم و خەفەتەیە، دامنەو شېعرەکاشەن، پۆکەی پەناش بەردېنە پەیشان و دەسەودامانشان بېیەن.
چن نموونێ جە شېعرەکانو مەڵڵا مسەفای فاوجی:
فڎات بام:
فڎات بام ئازیز ئاینەی بې گەرد
مقراز دووریت پەردەی دڵ پەی کەرد
کوورەی هېجرانت هەر یەن جۊشش وەرد
جەسەم سۆچنا و هەستیم عەدەم بەرد
زامێ تۊ بەستەم کولناوە وە دەرد
نامەی نام و نەنگ جە نۆم تازە کەرد
شیشەکەی شاڎیم دیسان شکیاوە
تووڵەکەی کەیفم دیسان شەکناوە
وەهار لواوە، هامن ئاماوە
توولەکەی کەیفم هەم پەشېویاوە
پووشەکەی ڕۊحم گڕا و سۆچیاوە
نەمام ئازام خەمنا و خەمېیاوە
زام غەریبیم، تازە کەردەوە
مەینەتان کۊ کەرد شاڎیم بەردەوە
کتابچەی خەمان پەیم وێناوە
دەروازەی شاڎیم کریا و ژنیاوە
دەرس مەجنوونی لەیلم دریاوە
ئاداب عێلمم، جە یاڎ بریاوە
موقەددمەی دەرد دووریم چنیاوە
(هذا فراقاً) نەتیجەش داوە
ئاخ هەوسیاکە دەردەدار وېم
زەلیل زامدار، هېجران بار وېم
ڕسوای زەمانە لای ئەغیار وېم
مەست باڎەی هېجر ژار مار وېم
نشانەی تانەی ئەو دڵدارە وېم
مەحرووم و مۆجرم، شەرمەسار وېم
غەریب و بېکەس کوچە و شاران وېم
بێ قەوم و بې خوېش، بې خەمخوار وېم
بەری جە بۊی گوڵ نەو وەهار وېم
خار خەم شەندە، گشت زامدار وېم
کەفتەی حوجرەی دەرد گۊشەی تار وېم
مەشغووڵ تەحسیل دووری یار وېم
(متول) خېیاڵ ئەو نازدارە وېم
(مختصر) جە یاڎ وېم بېزار وېم
(شمسیە) و وەسواس شم ڕوخسار وېم
(کافیە)کافی ، زکر یار وېم
(شافیە)م شفای دەرد زار وېم
(وافیە)م وەفای ئەو خەمخوار وېم
دەک ڕەقیب وېنەی من ئاوارە بای
وە ئەڵماس هېجر پارە پارە بای
وېنەی من ساتەی وەی دەردە نیشی
بار نار دەرد، ڕەقیبان کېشی
جە سۆب سەهەردا بڎەی وە سەردا
دەست بەڎبەختی، کەری کەمەردا.
خېیاڵ هېجران:
ئمشەو وەسواسەی وساڵ باڵات
وستاش نە گێجاو، بەحری خېیاڵات
پەی تەسکین دەرد دڵەی وەی بە وەی
واتم هەی ناڎان، هەی شەرمەسار خوەی
مەر نەشنەفتی تۊ جە حاڵ داران
دووری خاستەرەن، جە وەسڵ یاران
دووری ڕای نەجات مەنزڵگە فەسڵەن
ۆزکی یاگەی، قافڵەی وەسڵەن
بەڵې مەعلوومەن دڵ هەر ناڎانەن
وەسڵ و فەسڵ دۆس جە لاش یەکسانەن
خولاسە ئازیز ئاینەی بې گەرد
وە چن وەسیلە، دڵم مولزەم کەرد
واتش سەوگەڼم بەو دوو دیڎەی مەس
شەرت بۊ هېجرانش، وەر نەڎەو جە دەس
بەو باڵای ئاڵای نەو توول نەو ڕەس
شەرت بۊ هېجرانش، وەر نەڎەو جە دەس
بەو گۆنای گوڵ بېز بەو قەوس و بەو شەس
شەرت بۊ هېجرانش، وەر نەڎەو جە دەس
بەو موژەی هوون ڕېز ئاڵەم نە کەرد قەس
شەرت بۊ هېجرانش، وەر نەڎەو جە دەس
بوڵبوڵان لاڵ عەنبەر بۊی نەفەس
شەرت بۊ هېجرانش، وەر نەڎەو جە دەس
بەو ڕەنگ سیای کەعبەی موقەدەس
شەرت بۊ هېجرانش، وەر نەڎەو جە دەس
وە دیڎەت قیبلەم هەر جە نیمەشەو
سەوگەڼش مەوەرد، تاکو کە شی نە خەو
گاگا نە خەو دا مەناڵاو مەوات
شەرت بۊ وەر نەڎەو، هېجران باڵات
ئازیزم وە یاڎ دڵەی زەردە بەی
نە بۊتەی هېجران، مەسۆچی پەی پەی
کڵپەی کۊرەی نار هېجرانەکەی تۊ
کۆکۆ جە کۆتەی، جەستەم مەخېزۆ
پەی تۊ دووری دەرد خېزیان نە سەر
سۆچنا کەم کەم، کەش و کۊ و کەمەر
بۊی کزەی کەباب جەستەی حەزینم
لافاو سەیلاو، هوون ئەسرینم
زەمین گرتە بې چەنی سەماوات
وە دەم دەردەوە، جار جارەی مەوات
فەریاڎ ڕەسیم کەر ڕۊحم حەیاتم
قووتم ، قنیاتم ، مەوتم ، مەماتم
وەشیم، ناوەشیم، ژینم ژیانم
مزگیم، کلیسام، دینم ، ئیمانم
دەردم، وەسواسەم، فێکرم ، خېیاڵم
تاسەم، هەناسەم، هېجرم ، وێساڵم
ئایەی حەیاتم دیسان واناوە
جە کوورەی هېجران ، جەستەم ساناوە
وە سوورەی شەریف (هل اتات ک)قەسەم
خېیاڵ هېجران ، باڵاکەت نەکەم
بەو مەیل و وەفای جارانت قەسەم
خېیاڵ هېجران، باڵاکەت نەکەم
بەو دیڎەی سێوەنگ قەترانت قەسەم
خېیاڵ هېجران، باڵاکەت نەکەم
بەو شۊخی باڵای نەمامت قەسەم
خېیاڵ هېجران ، باڵاکەت نەکەم
وە سۆرمەی دیڎەی تۊزەکەی پاڵات
تۆبەی نەسووح بۊ، هېجران باڵات
سەوگەندت مەڎەو وە ئازیزی وېت
هېجران باڵات، هەرگیز نەیۊ ڕېت
فێکرەی کەر وە حاڵ خەستەی خەمینت
زەلیل زام دار، دیڎە نەمینت
بەلکەم بمانۆ پەی دەردیۆ هەنیت
نەک جارێ سەڎ جار سەرم بۊ نە ڕېت.
تاکە دوە بەیتیۍ:
دووریت یەن ئایېر جە تەن خېزنا
هېجرت یەڼ هووناو وە چەم ڕېزنا
ئەو سەقف سەیوان سەما سۆچنا
ئێڎ پەنجەی خۆرید گرتەن وە حەنا.
ئەسعەد ڕەشید.[1]