شەڕی کارێزەی کۆن و ئابڵوقەدانمان و نزیکبوونەوەمان لە مەرگ
پاش جنێوەکانی سامان #گەرمیان#ی و وەڵامی عومەر عەرەب و نەگەڕانەوەی بۆ نێو هێزی کەرتەکەمان، دووبەرەکی کەوتە نێو هێزی پێشمەرگەی گەرمیان و پێشمەرگەی #سلێمانی# و تەواوی سەرکردایەتی بەو دووبەرەکییە ئاگادار بوون و تا دەهات پێشمەرگە لاوازتر و زۆریشیان خۆیان لە شەڕکردن دەشاردەوە و هەندێکیشیان لەپڕ دیار نەدەمان، بەتایبەت ئەو پێشمەرگانەی کە لە کاتی دانوستاندا ببوون بە پێشمەرگە، ئەوەش هەڵوێستێکی زۆر خراپ بوو کە لە سامان گەرمیانییەوە دەستی پێ کرد و تا دەهات پێشمەرگەی گەرمیان لەبەر چاوی پێشمەرگەی خەڵکی سلێمانی ناشرین دەبوون و بە هەمان شێوەش پێشمەرگەی سلێمانی لەبەر چاوی پێشمەرگەی گەرمیان ترسنۆک دەبینران. لەبەر ئەوەی کەرتی ئێمە لەو سنوورەدا زۆر شارەزا بوون، زۆربەی شەڕەکانی دەستەویەخە و پێشی شەڕەکان؛ بە هێزی تیپی 47ی پیرەمەگروون دەکرا، بۆ ئەو مەبەستەش داوا لە کەرتی ئێمە دەکرا کە بچین ڕێ لەو هێزەی دوژمن بگرین کە خۆیان ئامادە کردووە بۆ هێرشکردنە سەر گوندەکانی کونەماسی و کارێزەی کۆن و گوندی باڵخ. عومەر عەرەب داوای لێ کردم لەگەڵ مەفرەزەیەکدا بچم بۆ کارێزەی کۆن، منیش پرسیارێکم لێ کرد و وتم: عەلی قلیاسانییش وەک من فەرماندەی مەفرەزەیە، نەبا لە ناخی خۆیدا وەهمێک دروست بێت و پێم باشە هەندێک ئەرکی بەرپرسیارێتیی شەڕەکان بخەیتە ئەستۆی، چونکە ئەوە پتر لە دوو مانگە؛ زیاتر ئەو ئەرکەت بە من سپاردووە. عومەر عەرەب لە وەڵامدا وتی: من جیاوازیی هیچ پێشمەرگەیەک ناکەم و هەمووان وەک یەک دەبینم. عەلی وەک فەرماندەی مەفرەزەش تێکۆشەرێکی قارەمانە و زیاتر ئەرکی پاراستنی بارەگاکەمان و گوندەکەم پێ سپاردووە، ئەوەش بووەتە هۆکاری ئەوەی بەزۆری نەمناردووە بۆ سەر شاخ و نێو شەڕەکان.
منیش داوام لە چەند پێشمەرگەیەک کرد کە بێن لەگەڵمدا، بەڵام کەم کەسیان ئامادەییان تیا بوو، ئەوەش هۆکاری ئەوە نەبوو کە لە ترس و بێورەیی و لاوازیدا بێت، بەڵکوو زۆر شەکەت و ماندوو ببوون، خۆم چەند پێشمەرگەیەکم دەستنیشان کرد بە ناوی ڕێبوار کانیسپیکەیی جەبارە سوور، ڕەفیق، نوورەدینی برام، هێرش و چەند پێشمەرگەیەکی تر، ژمارەمان سیانزە پێشمەرگە دەبوو.
ئێمە ئەو هێرشەمان بەهەند وەرنەگرتبوو و پاشان دڵنیا بووین لەو تێکۆشەرە دڵسۆزانەی کە پێکەوە بووین و بە سووک زانینی دوژمن. بە زمەی تەفەنگەکانمان و حەربەی لوولەی کڵاشینکۆفەکانمان، شەو چەند چاڵێکمان هەڵکەندبوو وەک سەنگەر بەکارمان هێنا. زمەی تفەنگ بەوە دەوترێت لوولەی تفەنگی پێ پاک دەکرایەوە و حەربەش چەقۆیەکی درێژە بەژێر لوولەی کڵاشینکۆفەکەوەیە، لە کاتی پێوستی جەنگدا بەکار دەهێنرا. تۆپبارانی ڕژێم هیچ بوارێکیان نەداین و تا دەهات تەقەکردن لەلایەن چەکدارانی ڕژێمەوە زیاتر و هێزەکانیان نزیکتر دەبوونەوە. لەگەڵ ڕووناکبوونەوەی سەرلەبەیانی، بە هەموو جۆرە چەکێکی قورس هێرش کرایە سەرمان. لە شەڕێکی پتر لە نۆ کاتژمێردا، بارودۆخێکی زۆر خراپمان بەسەردا هات و هەر چی پێشمەرگەیەکم دەناردەوە بۆ بارەگاکەمان کە بچێت فیشەک و خۆراکمان بۆ بهێنێت، دەڕۆشت و نەدەهاتەوە، تاکوو ئەوەی لەو سیانزە پێشمەرگەیە، تەنها پێنچ پێشمەرگە ماینەوە. ئەگەرچی نووسەرانی کۆمەڵەی پێشمەرگە دێرینەکان لقی کوردستان بەدوورودرێژی باسیان لەو نەبەردییانە کردووە و هێرش (شازین) لە نووسینی یادەوەرییەکانیدا دەڵێت ئێمە دوانزە پێشمەرگە بووین، بەڵام لێرەدا بە پێویستی دەزانم بۆ ئەنگوستخستنە سەر ڕاستی و دروستییەکان و جۆری ڕووبەڕووبوونەوەکانی هێزی پێشمەرگە کە ئێمەش لەوپەڕی ناڕەحەتی و ماندووبووندا بووین، من داوام لە هێرش کرد کە بچێت لە بارەگاکەمان لە گوندی باڵخ فیشەکمان بۆ بهێنێت، بەڵام هێرش بەدەستبەتاڵی گەڕایەوە بۆ لامان. لە گۆڤاری چیا دا دەڵێت: سیانزە سەعات شەڕ، شەوی 22-23/1986 لەنێوان گوندی باڵخ و کارێزەی کۆن، سەنگەرمان لە هێزێکی پێشەوەی دوژمن گرت و کاتژمێر 11ی شه و بەسەر 14 سەنگەردا دابەش بووین. ئه و شوێنەی که ئێمه بۆی چووبووین، پێشتر لەلایەن هێزەکانی پێشمەرگەوه وەک خاڵێکی لاواز و لاوەکی تەماشا دەکرا، هیچ هێزێکی لێ نەبوو، هەر بۆیە ئەو شەوە بە برووسکەیەک ئاگاداریان کردین که بەره و ئه و ناوچەیه بڕۆین که چەند سەنگەرێکی کۆنی لێیە. فەرماندەی سەربازیی ئه و ناوچەیە؛ ئازادی حەمەی گەمحانی فەرماندەی تیپی 99ی بتوێن بوو، کاتژمێر 12ی شه و دوژمن کەوتە تەقەکردن له سەنگەرەکانمان، شەڕێکی بەرانبەرێن لەنێوان ئێمە و دوژمن دەستی پێ کرد، دوژمن به هەموو جۆره چەکێک کەوتە بۆردوومانکردنی سەنگەرەکانمان و زانیاریی پێ گەیشتبوو شوێنێکی فەراغ هەیە دەتوانن دزەی بۆ بکەن و دەست بەسەر گوندی باڵخدا بگرن. ئەم هەواڵه لەلایەن ڕێکخستنەکانی یەکێتییەوە به ئازاد گەیشتبوو، هەر بۆیه بەپەلە ئێمەیان بۆ ئه و بۆشاییەی نێوان باڵخ و کارێزه ئاماده کرد، شەڕی بەرامبەرێن لە نێوان ئێمە و دوژمندا درێژەی کێشا، زیاتر لە 4 سەعات به جۆرەها چەک سەنگەرەکانی ئێمەیان دەکوتا، ڕیزه فیشەکی ڕەشاشی بیکەیسی بەسەر سەنگەرەکانماندا گیزەی دەکرد و بەردەم و ناو سەنگەرەکانمانیان ڕووناک دەکردەوە، زیاتر له 100 گوللە ئاڕبیجییان بەسەرماندا دەتەقاند. دوژمن ترسێکی زۆری هەبوو، هەر بۆیە بەبەردەوامی تەقەیان لە سەنگەرەکانمان دەکرد. شه و چەند هەنگاوێک لێمان هاتنه پێشەوە، بەڵام کەوتینە تەقەکردن لێیان و ناچار پاشەکشەیان کرد. ئێمە هیچ جۆرە هێرشکێمان نەکردە سەریان، چاوەڕێی هێرشی دووەم بووین، بەڵکوو ئەوان هێرش بکەن و به زەرەرێکی زۆرەوە پاشەکشەیان پێ بکەین. دڵنیا بووین دەیانشکێنین، چونکە شوێنمان قایم بوو، ئەمەجگه لەوەی لای ڕاستیشمانەوە پێشمەرگەکانی تیپی 99ی بتوێنی لێ بوو کە زۆر دوور نەبوو لێمانەوە، زۆربەیان لای سابیر ڕەسووڵ و ئازادی حەمەی گەمحان کۆ ببوونەوە. بە درێژایی ئەو شەوە لە شەڕێکی قورسدا بووین.
لێرەدا شتێک هەیە دەمەوێت بیڵێم، دوو کاتژمێر بەسەر چوونمان بەره و سەنگەرەکاندا تێنەپەڕیبوو، ئەوەی جگە لە کەریمەشەل (شەهاب کەریم - بەندە) هیچ فەرماندەیەکی ترمان لەگەڵدا نەبوو، پێشمەرگەکانیش کەوتنه ملبادان و دەرچوون له فەرمانی بەرپرسەکەیان. له کاتژمێر 5ی سەرلەبەیانیدا دوژمن به هێزێکی گەورەی پۆشتەوە پەلاماری سەنگەرەکانی ئێمەیان دا، شەڕ بەگەرمی دەستی پێ کرد، ئێمە تەنها پێنج پێشمەرگە ماینەوە و دوو پێشمەرگەشمان هەر شەو هەڵهاتن. ئه و بەیانییه بەتەواوەتی شەکەت و هیلاک بووین، شه و نەخەوتبووین، کاتێکیش دوژمن هێرشی هێنا، بەسەختی لەگەڵیدا کەوتینه شەڕەوە. هێرشەکه لە چەند قۆڵێکەوە بوو: قۆڵی یەکەم لە کارێزه کۆنەوە بەره و چەمی پیرئەلیاس، قۆڵی دووەم لە هەمان شوێنەوە بەره و سەنگەرەکانی ئێمه (واته لای چەپی هێزەکەی سابیر ڕەسووڵ و ئازادی حەمەی گەمحان)، قۆڵی سێیەم لەلای ڕاستی جڕتاواوە بۆ کونەماسی و لەوێشەوە بەره و پشتی کونەماسی و بەره و لوتکەی حەسەن بەگ. قۆڵی یەکەم لە کارێزە کۆنەوە دەستی پێ کرد، لەلایەن تیپی 99ی بتوێن، به خراپترین شێوە دوژمنیان شکاند. لەو قۆڵەش بەره و ئێمه هێرشیان هێنا، دوژمن هەندێ پێشڕەویی لەوێوه کرد، ئێمه توانیمان لە هێرش ڕایانبگرین، بەڵام وەزعمان یەکجار نالەبار بوو، فیشەکمان بەره و کەمبوونەوە دەچوو، له شەوەوە نانمان نەخواردبوو، ئاویشمان پێ نەبوو. کاتژمێر 6-7ی بەیانی بەتەواوەتی تەقە ی دوژمن هەراسانی کردبووین، زاتمان نەدەکرد بەقەد تاڵه موویەک سەر دەربکەین، وەک خۆڵ بەرامبەر به سەنگەرکانمان دەهاتن، هەزاران فیشەک قەراخ و پێشەوەی سەنگەرەکانمانیان دەسمی. ئەم پێشڕەوییەی دوژمن هەموومانی ترساند، چونکە دوژمن دەیتوانی بگەڕێتەوە و پشتمان بگرێت و زۆر ناوچه لە دەست پێشمەرگە بچێت. هێزی پەلاماردەر ی دوژمن له جاش و سەرباز، بەپێی ئه و زانیارییانەی لە کارێزەوە هاتبوو، زیاتر لە 4000 چەکدار لە قۆڵی ئێمەوە شەڕ بەردەوام بوو، دوژمن وردە وردە پێشڕەویی دەکرد و دەکشایەوه. وەک پێشتر باسم کرد وەزعمان لە هەموو ڕوویەکەوە خراپ بوو، ئێمه لە گەرمەی شەڕدا بووین چەند پێشمەرگەیەکی کەرتی 3ی تیپی 47ی پیرەمەگروون بە فەرماندەیی سالاری شێخ عومەر گەیشتنه لامان کە ژمارەیان 5 پێشمەرگه دەبوو. بەڕاستی ئه و پێنج پێشمەرگەیە هەریەکەیان بۆخۆیان بەرامبەر بە دەیان چەکداری دوژمن دەوەستان. بەرزانی تەمین، نزار، سالاری شێخ عومەر لەگەڵ دوو پێشمەرگەی تردا کە ژمارەمان بوو بە دە پێشمەرگە، لە سەنگەرەکانمان سەرگەرمی تەقەکردن بوون. له هێزە پەلاماردەرەکەی دوژمن، ئەوەندەمان زانی له پشتەوە دەستڕێژیمان لێ دەکرێ و خەریک بوو فیشەک سەری سێ چوارێکمان هەڵگرێ. هەموومان پێکەوە هاوارمان دەکرد تەقە مەکەن، سەرەتا وا تێگەیشتین که پێشمەرگەکانی خۆمانە و ئێمەش بە جاش تێگەیشتوون بۆیە تەقەمان لێ دەکەن. چەند جارێک هاوارمان کرد، بەڵام سوودی نەبوو، بەتوندی سەنگەرەکانمانیان دەکوتی، بەتەواوەتی خۆمان نوقمی سەنگەرەکەمان کرد و به هیچ شێوەیەک نەماندەوێرا سەر هەڵبڕین، من خەیاڵم بۆ ئەوە دەچوو تیپێک یان گرووپێک پێشمەرگه هەڵگەڕابنەوە، یان خیانەتیان لێ کردووین و لەگەڵ هێرشی دوژمندا ئەوانیش پەلامارمان دەدەن، یان چەکمان دەکەن، یان تەسلیمی دوژمنمان دەکەنەوە.
بەڵام بۆچوونەکەمان هیچیان ڕاست نەبوون، بەڵکوو ئێستا (ئەوسا) جاش پشتی گرتبووین و دزەیان کردۆته حەساسترین سەنگەری پێشمەرگەوە، ئێستا لە پشت و پاشەوە دەیانەوێت کونمان بکەن و تەقەش بەبەردەوامی گەرمە و ئێمەش لە دووڕیانێکداین، ڕوومان له هەر شوێنێک بکردایه؛ دوژمن زەفەری پێ دەبردین، ماوەیەکی پێچوو تاکوو تەقە لە پشتەوەماندا نەما، سەیری دواوەمان دەکرد هیچ لەئارادا نییە، تەقە یەکی زۆره، بەڵام بەره و ئێمە فیشەک نایەت، ئینجا زانیمان کە مەفرەزەیەکی تیپی 47ی پیرەمەگروون توانییان ئه و هێزەی دوژمن که پشتی گرتبووین، هێرش بکەنه سەریان و له ماوەیەکی کەمدا بیانشکێنن. بەڕاستی گەر ئه و مەفرەزەیەی تیپی 47ی پیرەمەگروون نەبووایە، ئەگەر هەمووشمان نەکوژراینایە، ئەوا شەهیدێکی زۆرمان دەدا و بەخراپی تێک دەشکاین، چونکە ئیمه توانای بەرەنگاری پێشەوە و دواوەی خۆمان نەدەبوو، نەشماندەتوانی لە دواوە و پێشەوە شەڕی دوژمن بکەین. لێرەدا پێویسته ئاماژه به ناوی ئه و مەفرەزە قارەمانانەی تیپی 47ی پیرەمەگروون بدەم کە لەدوای سەنگەرەکانمان دوژمنیان شکاند و ئێمەیان له و بازنه ترسناکەدا ڕزگار کرد. بەداخەوە ناوی ئه و مەفرەزه پێشمەرگەیەم بەتەواوەتی لەیاد نەماوه، تەنها ناوی 3 پێشمەرگەیان نەبێت، هەرسێکیان لە پلەی فەرماندەدا بوون: ئازاد هۆندەرێنی؛ جێگری کەرتی تیپی 47ی پیرەمەگروون، خلە بێدین (دلێر)؛ فەرماندەی مەفرەزەی تیپی 47ی پیرەمەگروون، جەمال چاوشین؛ فەرماندەی مەفرەزەی تیپی 47ی پیرەمەگروون. پاش شکاندنی ئەڵقەی پشتەوەمان، ئیتر لەوە دڵنیا بووین هێرشی دوژمن لە پشتەوە ناتوانن زەفەرمان پێ بەرێت و بەئاسانی پێشڕەوی بکات. هاوکات لەگەڵ شکاندنی هێزی دوژمن لە قۆڵی پێشمەرگەکانی تیپی 99ی بتوێن، بەپێچەوانەوە هێرشەکە به شێوەیەکی سەخت بۆ سەر ئێمه درێژەی کێشا و لەگەڵ دوژمندا شەڕێکی قورسمان کرد. لەگەڵ بەرگریکردنی ئێمە، تیپی 99ی بتوێن بە هێزێکەوە بەهانامانەوه هاتن کە ژمارەیان 30 پێشمەرگە دەبوون، به هاتنی ئەم پێشمەرگانە، سەنگەرەکانی ئێمە هێندەی تر قایم بوو. هەر ئه و ڕۆژه کەریمەشەل پێی ڕاگەیاندم که بچمەوە باڵخ و بزانم له مقەڕفیشەکی کڵاشینکۆف و گوللە ئاڕبیجیی لێیە یان نا؟ گەڕامەوە بارەگا و له قەوانێکی ژەنگاوی زیاتر، هیچی ترم نەدۆزییەوە. کاتێ لە مقەڕەکەدا پشوویەکم دا، بارەگاکە بەسەریەکدا درابوو، ژوورەکه بۆنی مردووی لێ دەهات، جگە لە چەند لێفەیەکی خۆڵاوی و دڕاو، هیچی تری لێ نەبوو، قاپ و قاچاخەکانی بارەگا؛ خۆڵ سواغی دابوون. بۆنی خۆڵ و پشیلەیەکی مردوو سەری کاس کردبووم، ناچار هەستامه سەر پێی و گەڕامەوه لای برادەران. لە گەڕانەوەمدا، چاوم به چەند پێشمەرگەیەکی تیپی 87ی قەرەچووخ کەوت. پاش چاک و چۆنی، پێشمەرگەیەکی خڕیلانەی قەڵه و و سەر و ڕووخسار تۆزلێنیشتوو لێی پرسیم: جەنابت پێشمەرگەی کوێی؟ منیش وەڵامم دایەوه: تیپی 47ی پیرەمەگروون، گوتی: زۆر باشە، ئێمە دەچین سەنگەرەکان لە برادەرانی تیپی 47ی پیرەمەگروون وەردەگرین، بەڵام پێش هەموو شتێک دەمانەوێت کاک ئازاد و کاک سابیر ڕەسووڵ ببینین. منیش لەگەڵیاندا ڕۆشتم. پێشمەرگەکه گوتی: من فەرماندەی کەرتم، به 'فاقه مەخمووری' ناسراوم، سەنگەرەکانی برادەرانی ئێوە وەردەگرین و زانیاریم لەسەر ئه و هێرشەی ئەمڕۆش هەیە که کرایه سەرتان. دەستتان خۆش، شەڕی چاکتان کرد. منیش گوتم: سوپاست دەکەم، ئێوەش تیپێکی چالاکن، بەبەردەوامی له ڕێگای ئێزگەی ڕادیۆوه چالاکییەکانی ئێوەش دەخوێنرێتەوه، کەم جار بووه ناوی 87ی قەرەچووخ نەهێنرێت. بەدەم ڕێگاوە فاقه مەخمووری لێی پرسیم: ئەوەنده زانیاریم هەبێت دوژمن لەم ناوچەیەوه نزیکە، کوڕی سلێمانی نەمانکەیتەوە بەناو حکومەتدا، ئێمە شارەزا نین! بە خودای پێش ئەوەی بمدەیتە دەستی حوکمەتێ، تەپرت پێ لێدەدەم. دەستی کرد بە پێکەنین و گەیشتینه لای ئازادی حەمەی گەمحان، منیش چوومەوه لای برادەران. به گەیشتنم، کەریمەشەل دەستی کرد به پێکەنین و گوتی: کوا فیشەک؟ گوتم: فیشەکی چی؟ بارەگای چی؟ مقەڕ ئەڵێی کەلاوەیه! کەریمه شەلیش گوتی: وام زانی کە تەئخیر بوویت، خەریکی ئەوەیت فیشەکەکان به لۆرییەک بگوازیتەوە! ئەوەندەی نەبرد چەند پێشمەرگەیەکی 87ی قەرەچووخ گەیشتنه لامان و شوێنەکانی ئێمەیان پڕ کردەوە و سەنگەرەکانمان بۆ ئەوان بەجێ هێشتن و گەڕاینەوه بارەگاکانمان. بارەگای چی! پیس و پۆخڵ، هیچ شتیک له جێی خۆیدا نەمابوو، ڕاخەرەکان بەلوولکراوی لە سووچێکدا فڕێ درابوون، خۆڵ بەری پەنجەرە و سەرتاقەکانی داپۆشیبوو، لەگەڵ کەریمە شەل و عەلیدا لە سووچێکدا دانیشتین، جەبار و ڕەفیقیش لەلامانەوە پاڵ کەوتن. کەریمه شەل ڕووی لێ کردین و گوتی: ماندوویت ها؟ گوتم: ماندووم، خۆت ئەزانیت لە سەرەتای شەڕەوه ئێمە پشوومان نەداوە. لەو بڕوایەدام شەڕیش بەم زووانە کۆتایی نایەت و دوژمنیش واز ناهێنێت، چونکە سوپا بەتەمایه هەموو ئه و ناوچانەی مەبەستیەتی؛ داگیری بکات. تۆش ئەزانی ئێران شەڕەکەی گواستۆتەوه کوردستان و بەردەوامیش له ناوچەی سەر سنوور هێز بەره و ماوەت و ناوچەکانی تر دەگوازرێتەوە، ئەوەتا چەند پێشمەرگەیەکمان ماوه هەموو هەڵاتوون، کەس نازانێت بەره و کوێ ڕۆیشتوون، خۆشت ئەزانی بەر له شەڕ؛ مقەڕ قەرەباڵخ بوو. جگه لە میوانەکان، سەیر که شوێنی هەندێکیان ئێستاش دیاره، له کەرتەکانی تریشدا پێشمەرگە فیراری کردووە، بەڵام دەبێت ئەوەشت لەبیر بێت کە ئەم شەڕەش پێویستی بە ئیرادە هەیە، ئەمەش جگە لەوەی که له ڕووی جەستەییشەوە دەبێت تەندروست باش بێت. کەریمە شەلیش گوتی: ڕاست دەکەیت، منیش له و بڕوایەدام شەڕ بەم زووانە کۆتایی نایەت، هەموومان ماندووین و پێشمەرگەشمان هەڵاتن، بەڵام با سەبر بگرین، بزانین چی دەبێت.
#شەهاب کەریم#
#مێژوویەک لە لوولەی تفەنگەوە؛ ڕۆژگارە سەختەکانی شاخ 1979-1991# [1]