Celîlê Celîl’in ‘#Kürt# halk tarihinden 13 ilginç yaprak’ adıyla yayımlanan kitabı, son iki yüzyılda Kürtlerin tarihinde yaşanan önemli olayların belge ve makalelerinden oluşuyor.
Araştırmacı yazar Celîlê Celîl, 19. ve 20. yüzyılda Kürtlerin yaşadığı 13 ilginç olayın belgelerini, ‘Kürt halk tarihinden 13 ilginç yaprak’ ismiyle kitaplaştırdı. Tarihçi, yazar ve Kürdolog Prof. Dr. Celîlê Celîl şimdiye kadar Kürt tarihi, kültürü üzerine çok sayıda araştırma yaptı. Celîl’in tarih, edebiyat, folklor, dil üzerine yaptığı çalışmaları Rusça, Ermenice, Kürtçe ve Almanca yayımlandı. Hala Viyana’daki Bilimler Akademisi’nde çalışmalarını sürdüren Celîl’in Kürt tarihi üzerine ortaya çıkardığı belge ve makalelerinden oluşan ‘Kürt halk tarihinden 13 ilginç yaprak’ Evrensel Yayınları’ndan çıktı.
40 yıllık çalışmanın belgeleri
Kırk yılı aşkın süre Moskova, Leningrad, Tiflis ve Erivan’da Kürt halkının kültürü ve tarihi üzerine inceleme ve araştırmalar yapan Celîlê Celîl, bu kitapta yer alan makaleleri gün yüzüne çıkarılan önemli belgelerden oluşuyor. Kitaptaki makaleler eski Sovyet ülkeleri ve Avrupa’da çeşitli dergi ve gazetelerde yayımlandı. Kürtçe yayımlanan makaleler Hasan Kaya tarafından Türkçeye çevrildi.
Kürt-Ermeni ilişkileri, Rusya’daki esir Kürtler, 1880 başkaldırısı üzerine yeni belgeler, Qezwin Kürt aşireti, Kozan Kürtleri tarihi, Kürt aydınlanma tarihinde Abdurrezaq Bey’e ait iki belge, General Şerif Paşa’nın Rusya Dışişleri Bakanlığına mektubu, Bitlis Kürtlerinin 1914 başkaldırısı, Emek-Şükran Borcu, Irak Kürt Devrimi Önderlerinin Stalin’e yazdığı mektup ve Ebulqasim Lahûtî ana başlıklardaki makaleleri Kürt tarihinden önemli ayrıntılar sunuyor. Kitaptaki makaleler 19. yüzyıla kadar uzanıyor. 19. yüzyılda Osmanlı-Rusya arasında savaş başını alıp götürür. Savaşta Kürtlerde yer alır ama onlardan 100 kadarı esir düşer, bu esir düşmeyle Rus araştırmacılar ilk kez Kürtlerle tanışır.
Kitabı hazırlayan Celîl bu konuda, “İlk kez Kürtleri tanıyan Rus araştırmacılar, onların davranışlarına, töre, gelenek ve göreneklerine şaşırıp kaldılar. K. Mikeşen esir Kürtler hakkında makale yazan araştırmacılardan biridir. 1855 yılında Severnaya Pçela dergisinde küçük bir makale yayımlandı. Rusya Kraliyet Akademisinden araştırmacılar, bu makaleyi okuduktan sonra Kürtlerin kültürü, gelenekleri ve dilleriyle ilgili araştırma yapmak üzere esir kampına araştırmacı yollarlar. Bu konu ile ilgili tanınmış beş bilim insanı, akademinin yolladıkları mektupta, Kürdolojinin geliştirilmesinin önemine değindiler” diyor. Kürt isyanlarından1880 Şeyh Ubeydullah isyanı üzerine yazdığı makalede ise Ubeydullah’ın Kürt aşiretlerinin ileri gelenleri ile başkaldırı için görüşülürken, Urmiye, Avrupa ve Amerika sefirlerine mektuplar göndererek amaçlarını anlatır.
Kürt çocukları için okul açılıyor
Kitaptaki bir diğer önemli ayrıntı ise 1910’ların başına ait. 1913 yılında Osmanlı, Fars ve Rusya’nın ortasında çok önemli bir köprü olan Xoy şehrinde açılan Kürt okuluyla ilgili. Kürt çocukları için okul açılır, Kürtlerin gelişimi, aydınlanması için çaba gösterilir ve “Kürt çocuklarını eğitmeliyiz. Dünyayı tanımalılar. Matematiği, bilimi öğrenmeliler” denilir. Barzani hareketi üzerine de ayrıntılar, belgeler sunan kitapta Barzani hareketinin başlangıç tarihinin 1909 yılı olduğu belirtilir.
Önemli bir ayrıntıda 1920’lerdeki İsahak Marogûlov’a ait $Kürtçe latin alfabesi$. Kitapta latin alfabesi konusunda şu görüşlere yer verilmiş: “1928 yılında Marogûlov’un hazırladığı alfabe komisyon tarafından uygun görüldü. 1929 yılında Kafkasya cumhuriyetleri tarafından bu alfabenin Sovyet Kürtlerinin alfabesi olduğu resmen kabul edildi. Ne yazık ki Sovyet Kürtlerinin yaşamında yer alan bu alfabe 1930 yılının sonlarına doğru iptal edildi ve onun yerine 1941 yılında Ermenistan tarafından alınan 909 sayılı kararla Kiril alfabesi kabul edildi.” ‘Kürt halk tarihinden 13 ilginç yaprak’ belgeleri, ayrıntıları, bir dönemin önemli olaylarını gözler önüne sermesiyle Kürt tarih kitapları arasında önemli bir yerde duruyor.[1]