$فاشیزم لەنێوان تەورات و قورئاندا (بەشی یەکەم)$
نووسینی: ستار بزێنی
لەگەڵ سەرهەڵدانی هەر قەیرانێکی سیاسی نێوان هەر یەکە له وڵاتانی ناسیۆنالستی عەرەبی و وڵاتانی ناوچەکە بەتایبەت وڵاتی ئێران بەتێکڕای پێکهاته نەتەوەییەکانیەوه هەمیشە دەستەواژەی (عەجەم) لەنێو وتارەکانی میدیای عەرەبیدا بەزەقی بەدی دەکرێ وەک سوکایەتی و توانجێک دژ بەملەتانی غەیرە عەرەب بەکار هێنراوە. بۆ ئەوەی تیشک بخەینە سەر ئەم دەستەواژەیە ومێژوی سەرهەڵدان و هۆکار و مەبەستەکانی ڕونبکەینەوە، پێویسته بگەرێینەوە بۆ چاخی پێش سەرهەڵدانی ئایینی ئسلام و دۆخی نیمچە دوڕگەی عەرەبی بەگشتی شاری (یثرب) بە تایبەتی لە مەڕ پێکهاتەی ئیتنی و بارو دۆخی کۆمەڵایەتی و ئایین و ئابووری دەڤەرەکە.
لە نیمچه دوڕگەی عرەبی چەندەها هۆزی بن جو لەگەڵ هۆز و خێڵە جۆراو جۆرەکانی عەرەب لەپانتایی بیابانی دەڤەرەکە سەقامگیربوبون کەپێشتر هۆزە بن جوەکان لەژێر فشارو زە بروزەنگی ڕۆمەکان پاش وێران و خاپورکردنی ئۆرشەلیم ڕویان لە بیابانی عەرەبنشین کرد، وەک هۆزی تەیماء کە لەسفری ئەشعیاش ناوی هاتوە. هەروەها هۆزە جوەکانی تر وەک نەوەی قورەیزە(کەپاشان سەر تاپای پیاوەکانیان بەدەست پێغەمبەری ئیسلام کۆمەڵ کوژکران و خێزان و سەروەت وسامانەکانیانیش وەک غەنیمە بەسەر موسڵمانەکانا دابەشکرا.) هۆزە بن جوەکانی تریش وەک نەوەی نەزیر و نەوەی قونەیقاع و نەوەی ساعدە وهتد، لەدەڤەرە جیاجیاکان نیشتەجێ بون وەک(يثرِب) پاشان پێغەمبەر ناوەکەی گۆڕی بۆ مەدینە، هەروەها نەجران و تەیماء و خەیبەرو وفەدەک و یەمەن.
لە بارەی ئابووری و گوزەرانەوە بەراورد لەگەڵ هۆزەکانی عەرەبدا، جوەکان سەرقاڵی کشتوکاڵ و بازرگانی و هەندێ پیشەی تر بون، وەک ئاسنگەری و زێڕەنگەری.بەوەش بوبونە خاوەن داراییەکی گەوەرو زۆربەی جومگەکانی ژیانیان لەنێو خۆیاندا قۆرغ کردبو، تەنانەت سەرو چاوەی داراییەکانیش لەژێر کۆنتۆڵی خۆیاندابو. لە ڕوی فەرهەنگ وکولتوریشەوە جوەکان خاوەنی دید و بۆچونی خۆیان بون، بەجۆرێ پابەندی ئایینەکەیان بوبون کە کەسایەتیان تێکەڵ بە ئایینەکەیان بوبو، ئایین و جو بوبوبە ناسنامەیەکی دوو زەردێنەیی ناو یەک قەپێلغەدا، تەنانەت ئایینەکەیان جۆری هەڵسوکەوت و پەیوەندییەکانیانی لەگەڵ خێڵەکانی دەوروبەریاندا سنور دار کردبوو. کە هەمیشە خۆیان بە باشتر شایستەتر پێناسە دەکرد.
خێڵە عەرەبەکان بەراورد لەگەڵ بن جوەکانی دەوروبەریان، هیچ مۆرکێکی ئەوتۆی شارستانیان پێوە دیار نەبو، لە ڕوی بیرو باوەڕەوە، بت پەرستی و فرەخوایی باڵی کێشابو بەسەر هەمو خێڵە عەرەبەکانی دەڤەرکەدا.هەروەها لە ڕوی بارودۆخی کۆمەڵایەتیەوە خێڵایەتی عەرەب لەناو نەریتێکی چەق بەستو و قەتیس مابو، هەر لە دەمارگیری خێڵایەتی و زیندەبەچاڵی مناڵان و بێ بایەخی خێزان و فرە ژنی و بازرگانی کۆیلایەتی هتد. ئەو جیاوازیانەی ئاماژەمان پێ کردن له مەڕ هزر و کولتور و ئێکۆنۆمی نێوان کۆمەڵگای عەرەب و کۆمەڵگای جوەکان، جۆرێ لە خۆبایی و ڕوح زلی لای خودی جوەکان درووست کردبو کە بە چاوێکی شۆڤینیانەوە بڕواننه کۆمەڵگاکانی دەورو بەریان، بەتایبەت هۆزو خێڵەکانی عەرەبی دەڤرەکە.ئەوەش بوبوە هۆکاری نازناوی (goy (جوي) بە عیبری: גוי) کە بەزمانی عەرەبی (أمّة یاخود أُمَم) دەگەیێنێ بخنە پاڵ ئەونەتەوانەی لەدەرەوەی بازنەی ئایین و هۆزی جوەکاندا بون.
لە هەندێ ئایەتەکانی تەورات بە ڕونی و بێ منەتانە گوزارش لەوجیاوازیانەدەکات، هەروەک لەم ئایەتەدا هاتوە:سفر أشعياء (61/5 6): “(ويقف الأجانب ويرعون غنمکم ويکون بنو الغريب حراثيکم وکراميکم. أما أنتم فتُدعَون کهنة الرب تُسمَّون خدام إلهنا. تأکلون ثروة الأمم وعلی مجدهم تتأمَّرون”. کما جاء في سفر ميخا، (4/12): “قومي ودوسي يا بنت صهيون لأني أجعل قرنک حديداً وأظلافک أجعلها نحاساً فتسحقين شعوباً کثيرين).لەم جۆرە ئایەتو ڕێنماییانە گەلێ زۆر لە تۆی دەقەکانی تەورات، وەک ئەگەر گایەکی جولوکەیەک زەرەری بە کەنیزەیەک گەیاند هەر وەک ئەوە وایە کە زیانی بە کەرێ گەیاندبێ، لە شوێنێکی تر هاتوە ئەگەر ئومییەک واتا(جۆیgoy)دەستی لە قاپە شەرابێ دا ئەوا شەرابەکە حەرامدەبێ و نابێ جولەکەیەک بیخواتەوە.ئەگەر بگەرێنەوە بۆ دەقەکانی تەورات، لە دەیان شوێن ئاماژەی بە أمة ی داوە و باسی جیاوزیەکانی نێوانیانی کردووە.
هەروەک دکتۆر حەسیب شحادة لەوتارێکیدا ئاماژەی بە واتای جۆی داوە لە تەوراتدا و دەڵێ(هاتان الکلمتان العبريتان تردان في أسفار العهد القديم في سياقات متنوعة ومعنی ’چوي‘ هناک هو شعب، أي شعب، وتطور مدلول هذه اللفظة في العصر الحديث ليعني غير اليهودي مثل العجمي في العربية أي غير العربي) واتا ئەو دوو وشە عیبریە کە لەسفرەکانی پەیمانی کۆندا هاتوە بە شێوەی جیاجیا، واتای جۆی(گەل)دەگەیێنی، جا هەر گەلێ بێ. لە م چەرخە نوێەدا واتاکەی گۆڕا و بەکار دێ بۆ کەسانی غەیرە جو، هەر وەک وشەی عەجەم لە عەرەبیدا کە غەیرە عەرەب دەگرێتەوە. ئەو جیاوازیانەی لە مەڕ کولتورو بیرو وباوەڕو باری گوزەران و ژیانی نێوان هەردوو کۆمەڵگای عەرەب و جوەکان.جۆرێ لەخۆبایی و بەرزەفڕی لای جوەکان درووست کردبو کە بەچاوی شۆڤینیانەوە دەیانڕوانیە گەلانی دەرەوەی بازنەی ئایینەکەیان.بەتایبەت هۆزو خێڵە عەرەبەکانی دەوروبەیان. بۆ ئەو مەبەستەش دەستەواژەی (أُمَّة-یاخود-أُمَم)یان بەکار هێناوە، ئەگەر بەوردی سەرنج بدەینە هەندێ لە دەقەکانی قورئان، ئەوەمان بۆ پشت ڕاست دەکاتەوە، کەگوزارشتی لە جیاوازی نەتەوەکان کردووە، ئاماژەش بە هەمان دەستەواژە دەدات..
(هُۆ الَّذِي بَعَثَ فِي الْأُمِّيِّينَ ڕَسُولًا مِّنْهُمْ يَتْلُو عَلَيْهِمْ آيَاتِهِ ۆيُزَکِّيهِمْ ۆيُعَلِّمُهُمُ الْکِتَابَ ۆالْحِکْمَةَ ۆإِن کَانُوا مِن قَبْلُ لَفِي ضَلَالٍ مُّبِينٍ) [الجمعة: 2].لەم ئایەتەدا باس لەوە دەکات که لەنێو نەتەوەو ئۆمەتەکاندا نێردراوێکی هەناردە کردووە، ئایەتەکان دەخوێنێتەوەو هەروەها پاقژیانیش دەکاتەوە وفێری نووسین و ژیریشیان دەکات، هەرچەندە پێشتر گومڕابون. لە ئایەتی داهاتوش بەهەمان مەبەستی ئایەتی سەرەوە، ئاماژە بە دوو کۆمەڵگا دەکا کە یەکیان ئەهلی کتابن کەجوەکان دەگرێتەوە لم ئایەتەدا، ئەوی تریشیان ئومەمەکانە، واتا ئەونەتەوانەی لەدەرەوەی بازنەی جوەکانە.
(ۆمِنْ أَهْلِ الْکِتَابِ مَنْ إِن تَأْمَنْهُ بِقِنطَارٍ يُؤَدِّهِ إِلَيْکَ ۆمِنْهُم مَّنْ إِن تَأْمَنْهُ بِدِينَارٍ لَّا يُؤَدِّهِ إِلَيْکَ إِلَّا مَا دُمْتَ عَلَيْهِ قَائِمًا ذَٰلِکَ بِأَنَّهُمْ قَالُوا لَيْسَ عَلَيْنَا فِي الْأُمِّيِّينَ سَبِيلٌ ۆيَقُولُونَ عَلَی اللَّهِ الْکَذِبَ ۆهُمْ يَعْلَمُونَ) [آل عومەران: 75] لێرەشدا گوزارش لە متمانەی نێوان جوەکان -کە بە ئەهلی کتاب ناسرابون -و عەرەبەکان -کە بە ئومەمەکان ناسرابون-دەکات.دەڵێ لەنێو ئەهلی کتابدا کەسانێ هەن ئەگەر (قنطار)رێکی لا دابنەی وەک ئەمانەت، دەتداتەوە-واتا کێشێک-هەر لەنێو ئەوانیشدا کەسانێ هەن، ئەگەر دینارێکی لا دابنێی، ناتداتەوە.مەگەر بەردەوام بەسەریەوەبیت، لەو سۆنگەیەوە دەڵێن ئێمە چ کارمان بەسەر ئومیەکانەوە نیە، درۆ بەدەم خوداوە دەکەد و خۆشیان دەزانن. هەمو موفەسیر و زاناکانی ئیسلام کۆکن لەسەر مەبەست و واتای (أمیین) کە قورئان لەچەند شوێنێکدا ئاماژەی پێداوە کە ئوممەی عەرەبە.
بۆ ئەوەی لەبابەتەکە دورنەکەوینەوە، پێویستە ئاماژە بە هەندێ بەڵگەی تر بدەین، پاشان شرۆڤەی بۆ بکەین. لەچەند ئایەتێکدا نازناوی پێغەمبەر بە (أمِّيِّ) هاتوە کە موفەسیرەکان لێکدانەوەو شرۆڤەی جیاجیان بۆ دەکەن، ئەوەش هۆکاری ئایینزاو و مەبەستەکانی لە پشتەویە.لەنێوان بۆچونە جیاجیاکانیان.بەشێکیان بە نەخوێندەوار پێناسەی دەکات و هەندێکیش بە خوێندەوار لە قەڵەمی دەدەن، وشەی(أُمِّيِّ) بۆ(أُم) واتا دايک دەگەڕێننەوە بەو مەبەستەی کە دایک نەزانەو ئەو مناڵەشی دەیبێ وەک خۆی نەزان و نەخوێندەوارە.و ئەوانەشی بە خوێندەوار پێناسەی دەکەن نازناەوەکە دەیگەڕێننەوە بۆ (أم القریٰ) واتا مەککە، ئەمەش به ڕوونی لای شیعەکان ئشکرایە کە دەڵێن پێغەمبەر بە 73 زمانی جیاجیاتوانای خوێندنەوەو نووسینی هەبوە، هەندێکیش بۆچونیان وایە کە لەپاش وەحی خوێندەواری فێر بوە، وەک لەم ئایەیەدا هاتوە(ۆمَا کُنتَ تَتْلُو مِن قَبْلِهِ مِن کِتَابٍ ۆلَا تَخُطُّهُ بِيَمِينِکَ إِذًا لَّارْتَابَ الْمُبْطِلُونَ (48)واتاپێشتر نە خوێندوتە ونە بە دەستی ڕاستیشت نووسیوتە، ئەگەر وابوایە توشی گومان دەبون، بەڵام ئەگەر ماوەی پێغەمبەرایەتیەکەی کە 23ساڵی خایاند ڕەچاو بگرین، ناکرێ کەسێکی وەک پێغەمبەر هەمیشە میرزایەک وەک سێبەر بەدوایەوەبوبێ بۆ نووسینەوەی ئایەتەکان، چونکە وەحیەکانی کات وساتی بۆ نەبوە.
بەڵام من سەرجەمی ئەو بۆچونانە ڕەت دەکەمەوە هەوڵدەدەم ئەوە بسەلمێنم کە پێغەمبەر خوێندەوار بو، بۆ ئەو مەبەستەش پەنا دەبەینە بەر بەڵگەکانی تەورات و پەیوەندی نێوان جوەکان وخێڵە عەرەبەکان، ڕێزمانی عەرەبی و پاشان لۆژیک و هەروەک لەم چەند ئایەتابەدا هاتوە: (قُلْ يَا أَيُّهَا النَّاسُ إِنِّي ڕَسُولُ اللَّهِ إِلَيْکُمْ جَمِيعًا الَّذِي لَهُ مُلْکُ السَّمَاۆاتِ ۆالْأَرْضِ لَا إِلَٰهَ إِلَّا هُۆ يُحْيِي ۆيُمِيتُ فَآمِنُوا بِاللَّهِ ۆرَسُولِهِ النَّبِيِّ الْأُمِّيِّ الَّذِي يُؤْمِنُ بِاللَّهِ ۆکَلِمَاتِهِ ۆاتَّبِعُوهُ لَعَلَّکُمْ تَهْتَدُونَ) [الأعراف: 158] (الَّذِينَ يَتَّبِعُونَ الرَّسُولَ النَّبِيَّ الْأُمِّيَّ الَّذِي يَجِدُونَهُ مَکْتُوبًا عِندَهُمْ فِي التَّوْرَاةِ ۆالْإِنجِيلِ، ، ، ، ، ، ، ، ) [الأعراف: 157] ئەگەر سەرنج بدەینە ئەو ئایەتانەی کە دەستەواژەی (الْأُمِّيِّينَ) و (أُمِّيِّ) تیادا هاتوە دەبینین یەکەمیان بە سیغەی جەمع واتا کۆ و ئەوی تریشیان بە سیغەی تاک هاتوە.بەپێی ڕێزمانی عەربی هەر وشەیەک تەنسیب بکرێتە سەر کەسێ وەک سفەتێک پێناسە ی پێ بکرێ، لەو حاڵەتەدا دوا پیتی وشەکە کە بە تێی خڕ کۆتایی هاتبێ لا دەبرێ و (ي) بە شانەی لەسەر دادەندرێ، واتە (أمَّة) دەبێ بە(أُمِّيِّ). (فاطمة) ش دەبێ به (فاطمِيِّ) بۆ نموونەش (فاطمي) نازناوی دەوڵەتی شیعەکان بو لە میسر، کەلە فاطمة ی کچی پێغەمبەرەوە هاتوە. ئەوەی شایەنی باسە تەنسیب کردن تەنها بۆناوی تاک دەبێ، واتا ناکرێ ناوی کۆ تەنسیب بکرێ وک أمم کە کۆی(أمة) یە نابێ بوترێ أمَمِي ئەوەشی وتراوە بۆ زەرورەت کراوە. لە ئایەتی خوارەوە کە موسلمانەکان کردویانە بە ویردی ژێر زمانیان کە باس لە باشترینی ئومەی ئیسلام دەکات، خۆی لەخۆیدا بەشێکی نەپچڕاوی ئەو کێشە فکری و کێشمەکێشمی خۆ زاڵکردن بو لە ناوجەکە.
وەڵامێکی زۆر ڕونی جوەکان دەداتەوە، ڕووی وتارەکەشی کردووەتە عەرەبەکان و پێیان دەڵێ ئەگەر چی جوەکان نازناوی (أمَّة) یان لەئێوەناوە بەڵام ئێوە باشترینی ئەو ئومەتانەن کە هەڵتانمان بژاردوە بۆ خەڵکان.ئەوەی شایەنی باسە ئاماژە بە ەو عەرەبانە دەکات کە بت پەرست بون، چونکە دەڵێ(کنتم)واتا باس لە ڕابردودەکات و مەبەستیشی ئەو کەسانەیە بتپەرستی جێ دێلن و دێنە ناو ئیسلامەوە. (کُنتُمْ خَيْرَ أُمَّةٍ أُخْرِجَتْ لِلنَّاسِ تَأْمُرُونَ بِالْمَعْرُوفِ ۆتَنْهَوْنَ عَنِ الْمُنکَرِ ۆتُؤْمِنُونَ بِاللّهِ ۆلَوْ آمَنَ أَهْلُ الْکِتَابِ لَکَانَ خَيْراً لَّهُم مِّنْهُمُ الْمُؤْمِنُونَ ۆأَکْثَرُهُمُ الْفَاسِقُونَ(110).
لێرەدا دەگەینە چەند ئەنجامێک:
1: جوەکانی نیمچە دوڕگەی عەرەبی دەستەواژەی (أُمِّيِّ) یان بۆ ملەتانی دەرەوەی بازنەی ئایینی خودی جوەکان بە گشتی بەکار هێناوە و بەتابەت عەرەبەکانی دەڤەرەکە.
2: دەستەواژەی (الْأُمِّيِّينَ) کۆی دەستەواژەی (الأُمِّيِّ) یە.
3: (الأُمِّيِّ) یش نەسەبێکە لە وشەی (أمَّة) ەوە وەرگیراوە.
4: موفەسیرو زانایانی ئیسلام کۆکن لەسەر هەردوو دەستەواژەی(أَهْلِ الْکِتَابِ) و (الْأُمِّيِّينَ) کە یەکەمیان جوەکان و کریستیانەکانی مەبەستە و دووەمیشیان مەبەستی لە ئوممەی عەرەب بوە. [1]