ناونیشانی بابەت: چاڵدێران یەکەمین شەڕی ئیمپڕاتۆری عوسمانی و سەفەوی
شەڕی چاڵدێران شەڕێک بوو لەنێوان ھێزەکانی سوڵتان سەلیمی یەکەمی عوسمانی و شا ئیسماعیلی یەکەمی سەفەوی کە لە 23ی ئابی 1514 ڕوویدا و لە ئاکامدا سوپای عوسمانی سەرکەوت و ئەو ناوچانەی کە ئێستا باشووری کوردستان و باکووری کوردستانی پێ ئەوترێ خستەسەر خاکی خۆی. ئەم شەڕە دەستپێکی 124 ساڵ شەڕی ئەو دوو حکومەتە بوو کە لە 1638 و بە پەیماننامەی قەسری شیرین کۆتایی پێھات. لە ئەنجامی ئەم شەڕەدا کوردستان بۆ یەکەمین جار دابەش بوو لەنێوان حکوومەتی عوسمانی و سەفەوییەکاندا.
=KTML_Bold=سەرەتا:=KTML_End=
کاتێک شا ئیسماعیل مەزهەبی شیعەی بەسەر گەلەکەیدا سەپاند، و بە عەقیدەی فەرمی دەوڵەت لە ئێران ناساند، کاردانەوەکان توندوتیژ بوون، بە تایبەت کە زۆرێک لە دانیشتووانی شارە سەرەکییەکانی ئێران، وەک تەبرێز، سوننە بوون. بۆیە هۆزەکانی قزیلباشی تورکی قوتابخانەی عەلەویی بەلای خۆیدا ڕاکێشا، ئەمەش وای لێکردن ببنە پایەی سەرەکی سوپاکەی و ئەوان بە شێوەیەکی سەرەکی گلەیییان لە ڕێوشوێنە دارایی و کارگێڕییەکانی عوسمانییەکان دەکرد، تەنانەت ڕێگەیان بۆ ڕوودانی نائارامییەکی گەورە ئامادە دەکرد لە ئەنادۆڵ، کە وای لێکرد پشتیان پێ ببەستێت بۆ نەهێشتنی هەموو نەیارەکانی و سەپاندنی عەقیدەی شیعە بە زۆر، ئەوە بەربەستێک بوو لەنێوان ئەو و عوسمانییەکان. دەوڵەتە کوردەکان، هۆزە تورکەکانی چیای تاوروسی بچووک و کەمینە کریستیانیەکانی ئەرمینیا هەموویان بوون بە موڵکی شا، بەپێی ئیدیعای ئەوان. تا ئەو کاتەی لە ساڵی 1508دا بەغدای داگیرکرد و گۆڕی ئیمامە سوننەکانی ڕوخاند و کۆمەڵێک لە زانایانی سەربڕی، دەنگۆیەک لە وڵاتانی تورکدا ڕوون دەکرایەوە کە کۆمەڵکوژییەکی گەورە بەسەر سوننەکانی بەغدا هاتووە لەسەر دەستی سەفەوییەکان، لەم ماوەیەدا پەیوەندییەکانی نێوان سەفەوی و عوسمانییەکان بە بەستەڵەکێک تایبەتمەند بوون، لە سەرەتای دەستبەسەرداگرتنی دەسەڵاتی سوڵتان سەلیمەوە، باڵیۆزی ڤێنیز و هەنگاریا و میسر و ڕووسیا گەیشتوونەتە لای بۆ ئەوەی پیرۆزبایی لێ بکەن، ئەویش لە کۆتاییدا بە ئا ئاگربەست لەگەڵ هەموویان بۆ ماوەیەکی زۆر، بەڵام هیچ باڵیۆزێک لە ئێرانەوە نەگەیشتە لای، هەمووان لەم کاتە تایبەتەدا درکیان بەوە کرد کە شەڕ لەنێوان سەلیم و نەیارەکەیدا سەرهەڵدەدات، شا ئیسماعیل. سەلیمی یەکەم بە گومانەوە سەیری جموجۆڵەکانی سەفەوییەکان دەکرد، بە تایبەت دوای ئەوەی شا ئیسماعیل شاندێکی زەبەلاحی نارد بۆ لای قانسوح غوری سوڵتانی میسر کە 200 کۆیلەیان تێدابوو، بۆ ئەوەی لەو شەڕە چاوەڕوانکراوە ئاگاداری بکەنەوە و بانگهێشتی بکەن بۆ هاوپەیمانی لەگەڵیدا ئەو لە دژی سوڵتان سەلیم، بۆی ڕوونی کردەوە کە ئەگەر ڕازی نەبن، ئیمپراتۆریەتی عوسمانی شەڕی هەردووکیان دەکات لەسەر ئەو توند بوو، شکستی هێنا و موڵکی لێ دزی، بۆیە بڕیاریدا هێرش بکاتە سەر نەیارەکەی سەفەوی و لێدانێکی بەهێز لێبدات پێش ئەوەی ئامادەکاری بکات بۆ شەڕەکە. بۆیە ئەویش وەفدێکی نارد بۆ لای مەملوکەکان، بانگهێشتی کردبوون بۆ یەکگرتنەوە، بەڵام دوای گفتوگۆیەکی زۆر، مەملوکەکان پێیان باشتر بوو بێلایەن بمێننەوە، تەنانەت ئەگەر مەیلیان بۆ لای سەفەوی هەبێت. [1]