ناونیشانی بابەت: ئەنفال؛ قەتماغەی برینێکی تەڕ و تازە
ئامادەکردن: #عادل قادری#
دوای تێپەڕینی سی و چوار ساڵ بەسەر تاوانی ئەنفال هێشتا ئەم برینە تازەیە، هێشتا پرسیارەکان لە دەورووخولی هۆکارەکانی ئەم برینە ئامادەن.
(لە یادی سی و چوارەمین ساڵوەگەڕی “ئەنفال”ی کورد)
ئەنفال هێشتا زامێکی تازە و تەڕە، خوێناوی و دەم بە هاوارە. نە هونەر و توانست و سوبژێکتیڤیتەی ئێمە دەرەقەتی گێڕانەوە و، نواندنەوەی برین و، قیژە و بێدەنگییەکانی ناو بیابان و، یانە شەوانەکانی میسر و، فرمێسکی دایکانی ڕەشپۆش و پێڵوی چرچ و لۆچیانی و… هەبووە و نە جیهانیش وەکوو ڕووداو و کارەساتێک سەرنجێکی وای خستووەتە سەر کە ببێت بە مژارێکی تێڕامان لە ئاستە جیاجیاکانی مەعریفە و زانستی مرۆیی لە دونیادا، ڕاستە ئێمە وەکوو کورد کەمتەرخەمی و پەشێوی و تەمەڵیی خۆمان هەبووە و هەیە، بەڵام ئەمە بە ڕادەی بەرژەوەندیپەرستی و بێدەنگی و بێئەخلاقییەکی گشتگیری جیهانی نییە لە ئاست ئەنفالدا!. هەموومان دەزانین ئەنفال تا کاتێک کە ڕۆژاوا و بەدیاریکراوی ئەمریکا هەستی نەکرد ئیتر سەدامی بۆ ناگیرێت ئاوڕی لێ نەدرایەوە، “تەیمووری ئەنفال” تەنیا کاتێک وەکوو شایەتحاڵێکی زیندووی گۆڕی ژنان و کچانی ئەنفالکراو دانی پێدا نرا و وەرگێڕا کە ئەمریکا و ڕۆژاوا خەریکی ڕێکخستنی پڕۆژەیەکی گەورە بۆ لەناوبردنی سەدام بوون، ئەم کایەیەی ڕۆژاوا لەگەڵ ئەنفال و کەیسی ئەنفال فەزای گشتی و زانکۆ و ڕۆشنبیریشیانی داگیر کردووە، و ئەمە مایەی ناهومێدی و دڵتەنگییەکی گەورەیە بۆ ئێمەی کورد، بە زایەڵەیەکی خوێناوییەوە بمانەوێت ڕۆژاوا و سیستەمە ئەخلاقی و سیاسییەکەی، ئەنفال ببەنە سەر شانۆی مێژوو و بکەران و سەرچاوە مەعریفی و ئایدۆلۆژییەکەی بخەنە بەر لێپرسینەوە و بڕیاری لەسەر بدەن، حاشا بۆ هەلپەرستان کە لە زایەڵەی ئازار و ئەشکەنجەی مێژوویی ئێمە لە هەمبەر بکوژان و ئایدۆلۆژیستانی ناوچەکە و جیهان، بتوانن هەنگاوێک لە دادوەری و عەدالەت نێزیک ببنەوە.
دوای تێپەڕینی سی و چوار ساڵ بەسەر تاوانی ئەنفال هێشتا ئەم برینە تازەیە، هێشتا پرسیارەکان لە دەورووخولی هۆکارەکانی ئەم برینە ئامادەن، هێشتا وەکوو ڕەشایی و نووتەکێکی سامهێنەر و ترسناکە، هێشتا وەکوو دۆڵپا و دێوەزمەیەک دەستی ناوەتە بینی کۆمەڵگە و نەتەوەی کورد و و ئارەزوو و خەون و خەیاڵەکانی، هێشتا کۆمەڵگەی ئەنفال بەرەو ئاسمان و باشووری بیابانەکان و بەرزایی شاخەکانی باکوور چاو دەگێڕن و دەپرسن چی بوو؟ بۆ؟ بۆچی؟ بە چ تاوانێک؟ بۆچی دونیا بێدەنگیی لەم کارەساتە کرد؟ ئایا بەرژەوەندیی وڵاتانی بەناو مرۆڤدۆست و زلهێز لە شەڕی ئێران و ئێراق لەوەدا بوو کە ئێمەی کورد ئاوا سەروماڵمان تیا بچێت؟ ئەمانە و دەیان پرسیاری دیکە لە ناخی مرۆڤی وشیاری کورد دا پەنگی خواردووەتەوە و کەم تا زۆریش وەڵامی بۆیان هەیە و کۆی پڕۆسەی پاکتاوکردن و قڕانکردنەکە و بێدەنگیی دونیا و وڵاتانی دەروبەریش لە لای بوغز و ڕقی ئەم برینە قووڵ و ساڕێژهەڵنەگرەی، زیاتر کردووە. “مەریوان وریا قانع” لە وتارێکدا ئەم پرسیارە دەخاتە ڕوو؛ کە ئایا ئەنفال ڕووداوێکە لە دوامانەوە یان ئەگەرێکە لە بەردەمماندا؟ ڕەنگە بە ئاسانی تەنز و ئایرۆنییەکی تاڵ کە لەم پرسیارەدا هەیە نەخوێنینەوە، بەڵام “ئەنفال” چ ڕووداوێک بێت لە دوامانەوە و چ ئەگەر بێت لە پێشمانەوە کارەسات و برین و تاوانێکی وەها گەورەیە کە شووناس و سایکۆلۆژی کوردی بە هەموو ڕەهەندەکانییەوە لە “ئێستا”ماندا خستووەتە ژیر کاریگەریی و سێبەری ڕەشی خۆیەوە، خەون و خەیاڵکردنەکانی بردووەتە ناو سەردابێکی تاریک و ترسناکی مێژووییەوە کە تێیدا خەریکی لێوەلەرە و لاواندنەوە و سۆزە بۆ برینێکی بەکوڵ، بۆ ئەو چرکەساتانەی کە بەر لە ئەنفالبوونی ئەنفالەکان نە ئاو، نە نان، نە ژیان و نە تەنانەت نوێژ و عیبادەت بە زمانی ئەنفالچییان بۆ خودایەک، بۆ ئەڵڵایەک کە ئەنفالچییان و باپیرانیان بە خزمی خۆیانیان دەزانی، ڕەوا نەبوو و بواری نەدەدرایە.
خاڵی جێی سەرنج لە پرسیارەکەی “مەریوان وریا قانع”دا جگە لەلایەنی ڕابردووی ئەنفال و زەمەنی داهاتوو و مەترسی دووبارە بوونەوەی ئەنفال، ڕەهەندێکی دیکەی کاتە لە زەین و ڕۆح و سوبژێکتیڤیتەی کورد واتە زەمەنی “ئێستە”یە! ئێمە لە ئێستەی پاش ئەنفال و داهاتووی دوای ئەنفال و ئەگەری بارگاویبوونی بە ئەنفالدا دەژین. “ئێسته”یەکی پڕ لە شیوەن و خەمۆکی و لێوەلەرە و ڕەشپۆشانە، لێرەدا دەتوانین هەڵوێستە لەسەر ئەم پرسیارە بکەین؛ بۆچی ئێمەی پاش ئەنفالی ڕابردوو و پێش ئەنفالی داهاتوو لە ئێستەیەکی ئەنفالزەدەدا دەژین و ڕزگارمان نابێت؟ ئەوەی لە هەناوی ئەم پرسیارەدا خەوتووە ئاماژە بە قووڵایی برینێک و سامی کووشتن و مەعدوومکردنێکە کە پەیوەندی ئێمەی لەگەڵ ئێستەدا تووشی ئاڵۆزی و ناتەبایی و پەرتپەرتبوون کردووە، ئایا ئەو قەیرانەی کە ئێمە وەکوو کورد “ئێستە” لەناویدا دەژین وەکوو قەیرانی شووناس و قەیرانی ئینتیمای نەتەوایەتی و… ئەنجامی هەمان پڕۆسەی لێسەندنەوە و داگیرکردنی جەمسەری “ئێستە”ی کات نییە لە ڕیگەی ئەنفالکردنەوە؟ ئەگەر ئەزموون-ژینەکانی مرۆڤ وەکوو بوونەوەرێکی قسەکەر لە ناو سێ جەمسەری ڕابردوو، ئێستە و داهاتوودا پێناسە بکەین، ئەوا ئەنفال وەها شۆک و سەدمەیەکی بۆ زەینییەت و سوبژێکتیڤیتەی ئێمە درووست کردووە کە ناتوانین زەمەن لە ئاستە ئاسۆیی و ئاساییەکەیدا ئەزموون بکەین، ڕابردوویەک کە ئەنفالی تێدا کراوە، ئێستەیەک کە بیر لە ڕابردوویەکی ئەنفالزەدە دەکەینەوە و داهاتوویەک کە دەترسین وەکوو ڕابردوو دووبارە بێتەوە و ئێستە لە ترس و دڵەڕاوکێیدا دەژین و هەناسە هەڵدەکێشین! ئەنفال بووە بە کاتژمێری بەرباخەڵی ئەو پیاوانەی کورد کە لە بیابانەکاندا کران بە ژێر خۆلەوە! سووڕان و پێوانە و ژمارەکردنێکی دیکەی وەرگرت، هیچ فریشتە و خوداو و فریادڕەسێکیش نەبوو هەرچی هەبوو سێبەری عروبە و زمان و زیلەکانیان بوو! کاتژمێرێکی نوێ کەوتە گەڕ! کە زەمەنی سرووشتی و خوداوەندییانەی لێ ون بووە، بە چرکەی پەشۆکان و خولەکی دڵەڕاوکێ و کاتژمیری بێدەسەڵاتی میلەکانی دەسووڕێتەوە، 12 کاژێرەکەی بووە بە 182 هەزار کاژێر، بە پێوانەی گەردوونی و پێوەری خەلیقەتی ئیلاهی لە شە و و ڕۆژدا ئیش ناکات، ئەم زەمانپەشێوی و تێکدانی کات و زەمانییە، داهاتووی ئێمەی وەکوو خەیاڵکردن و ئاسۆبینین خستۆتە ژێر پەشێوییەکانی “ئێستە” کە لە ڕابردوویەکی کوشندەوە بەناوی “ئەنفال” سەرچاوە دەگرێت، ناتوانین حاشا لەم ڕاستییە بکەین کە لە هەندێ چرکەسات و خولەکی زەمەنی ئێستەماندا قووڵبوونەوە و تیشکپژاندێک لەسەر تاریکە قووڵ و نووتەکەکانی ئەنفال هاتۆتە ئاراوە و یادەوەری و وشیاریی گشتیی نەتەوەیی و بەکۆمەڵی ئێمەی ڕوون کردووەتەوە، حاشا لەوە ناکرێت کە برین و کارەساتی ئەنفال دەنگی بەشێکی زۆری کوردانی چوارپارچە و جیهانی لە یەک نێزیک کردەوە، لەسەر پێوەری برین، ژانی هاوبەشی مێژووییانی قووڵتر کردەوە، ژانێکی لەبیرنەکراو و یادەوریبزوێن و وشیاریساز کە ڕۆحێکی گشتی و بەکۆمەڵی لە وێرانە و پێچ و پەناکانی مێژوومان ڕاساندەوە و ئیرادەی وشیارییانی قیت و قوت کردەوە، ئەگەرچی ئەنفال کارەساتێکە کە هەموان واتە هەموان لەسەر گۆی زەوی، دەبێ وەڵامدەرەوەی بن و بە جۆرێک لێی بەرپرسیارن و ئەگەر تاوانباریش نەبن ناتوانین بە بێتاوان دایانبنێین، بەڵام کورد و سوبژێکتیڤیتەی کوردی بە هەموو دەرکەوتەکانی زیاتر بەرپرسیارە، زیاتر ئەرکی لەسەرە بۆ ناساندن و گێڕانەوە و نیشانەسازی و بەڕەمزکردنی ئەنفال و بۆ ئەمەش پێش هەر شتێک دەبێ لە خۆی و جیهان-ژین و دەوروبەری خۆیەوە دەست پێ بکات، لەو ساڵانەی کە ئەنفال وردەوردە ئێسک و پرووسەکانی کەوتە دەرەوە، یەک جەمسەری تۆکمە و بەهێز کە کوردی لە ڕۆژهەڵات هاودەنگ و هاوسۆز دەکرد لەگەڵ برا دابڕاوەکانی باشووری نیشتمان، ئەنفال و ئەو ڤیدیۆ و وێنە کەمە سامناک و دڕندانەیە بوون کە بە زمانی عەرەبی فەتوای لەناوبردنی ژیار و مرۆڤ و منداڵیان دەردەکرد، هەر ئەمە هەوێنی یەکگرتن و یەکانگیری بەشێکی زۆر لە خوێندکارانی کورد لە هەموو زانکۆکانی ئێران بوو، خاڵێکی ڕەش بۆ جیاکردنەوەی خود لە ئەویدی فارس و عەرەب، خاڵێکی وەها ڕەش کە جگە لە ئازار و ئیرادە بۆ پێشگیریکردن لە ئەنفالچێتی و داهاتووی ئاوس بە ئەنفال هیچ قەدەر و ڕیگایەکی دیکەی لە بەردەمدا زەق نەدەکردەوە، تیشکێک لە وشیاری لە کوانووی ڕەشی برینەوە دەدرەوشایەوە.
لەگەڵ ئەم تیشکە درەوشاوە تاڵەدا هەمدیس ئێمە لە کۆمەڵگەیەکین کە تارمایی و سێبەرەکانی ئەنفال و ئەنفالچێتی لەسەری نەڕەویوەتەوە، واتە داهاتووی بەردەممان ئێستەی ناخمان دەخاتەوە ناو تۆڕ و هاوکێشەکانی ڕابردوو، ڕابردووی ئەنفال و چاڵ و ڕێچکەچاڵ و زیل و لایت و لمی بیابان و عەرعەر و نوگرە سەلمان و …ئێستە لە باشووری کوردستان و لەژێر ئاڵای کوردستان و بە بەرچاوی دایکانی “ئەنفال” و شایەتحاڵانی ئەنفالەوە کۆمەڵێک گرووپ و لایەن بە پەیج و ئەکاونتی جۆراوجۆرەوە خەریکن ستایشی سەدام و هێزی دیکتاتۆر و عودەی و قوسەی و بوێرییەکانیان دەکەن، کێن ئەوانەی بۆ ئامێزی خوێناوی دیکتاتۆر و سمێڵە کەونینە خورافییەکەی و شمشێرە درەوشاوە جوانیکوژەکەی شیوەن دەکەن؟ ئەمانە نە قوربانین نە جەلادن، ئەمانە ڕۆحی کۆیلە و ڕیسوا و سووکی تاقمێک کورد و عەرەبن کە بەعسیبوون لەم زەمەنی ئێستادا جگە لە مانیفێستکردن و دەرخستنی گەمژەیی و نەزانیێکی سەیر وسەمەرەیان هیچی دیکەیان بۆ بەدیاری ناهێنیت، ئەمانە فۆکۆسیان خستۆتە سەر هەندێ هەڵسوکەوتی سەدام لە کاتی دادگایکردنەکەیدا، بە تێڕوانینێکی نەرێتی و دواکەوتووانە بەرگریی سەدام لە خۆی و بەرزان تیکریتی برای لە قەفەسێکی دیموکراتیکدا کە قەت شایستەی ئەو قەفەسەش نەبوو بەبوێری و جوامێری دادەنێن و لەژێر ناوی هەڵوێست و بوێرییەکانی سەرۆک بانگەشەی بۆ دەکەن، یان هەندێ لایەنی ژیانی پیس و خوێنمژانەی عودەی دەخەنە ڕوو، گوایە زۆربەی ژیانی ئەو لە شەودا دەستی پێ کردووە چون ڕۆژانە لە خەودا بووە، شەوانەش زۆربەی کاتی لە یانە شەوانەکاندا چاودێر و بینەرێکی سەمای ژنان و کچان بووە، ئەم تێڕوانینە بۆ بانگهێشتکردنەوەی دیکتاتۆر و ڕۆحییەتی ئەنفالچێتی جگە لەوەی کە شایستەی بەزەیی و خەم بۆ خواردنە هیچ شتێکی دیکە ناخوازێت تاکوو مرۆڤێکی وشیار بەرەو ئەو قسە بێناوەرۆک و ماوەبەسەرچووانە ڕابکێشێت، ڕاستە دۆخی ئاڵۆزی ژیان و کەموکوورتییە‌کانی خزمەتگوزاری و حوکمڕانی کوردی لە باشوور ڕەنگە هەندێ هەلی مەجازییان لە تۆڕ کۆمەڵایەتییەکان بۆ دابین بکات، بەڵام بە دڵنیاییەوە ئەمە شتێکی کاتییە و گۆڕانێکی گشتیی لە ژیان و گوزەرانی خەڵک هاواری نەفرەت و ڕاپەڕینی خەڵک دژی دیکتاتۆرپەرستان و بانگهێشتکەرانی ڕابردووی کارەسات و نیشانە و ڕەمزەکانی بەرز دەکاتەوە.
ئەگەرچی من پێم وایە دەبێت ئەم پەیج و ئەکاونتانە بەپێی یاسای پەڕڵەمانی کوردستان سزا بدرێن و بەڕێوەبەرانیان سزای دیاریکراوی خۆیان بەسەردا بسەپێت، ئەم بابەتە دەبێ بەرەو ئەم تێڕامان و بڕیارەش بمانبات کە دەبێت یاساکانی هەرێمی کوردستان بە نیسبەت کەیسەکانی وەکوو ئەنفال، هەڵەبجە، بارزانییەکان و فەیلییەکان و…بەشێوەیەکی تووندوتۆڵ و دوور لە لێبوردن بجووڵێنەوە، ئەم پەیج و ئەکاونتانە کە دەشێت وەکوو تڵت و ورەخاشاکی ئارەزووی دیکتاتۆرپەرستی بخوێنرێنەوە لاپەڕەیەکی ڕەمزین بۆ نیشاندان و خستنەڕووی بەشێک لەو نەخۆشییەی کە ئەنفالچییەکان لە کۆمەڵگەی ئێمەدا بە شێوەیەکی سیستەماتیک درووستیان کرد و بڵاویان کردەوە. ئەمانە لە قەتیسکردن و پەشێوکردنی زەمەنی “ئێسته”ی ئێمە لە گێژەنی ڕابردوویەکی تاڵ و داهاتوویەکی لێڵدا ڕۆڵ دەگێڕن و وەکوو وتم نە قوربانین نە جەللادن بەڵکوو کۆیلەن، هەم جەللاد و هەم قوربانی پێگە و کورسی و شوێنی تایبەتی خۆیان لە چرکەساتی دیاریکراوی خۆیاندا هەیه، بەڵام کۆیلە جگە لە خاوێنکەرەوەی ڕێگەی خوێنڕێژی بۆ جەللاد و زەمینەخۆشکەری خوێنڕژانی قوربانی هیچ ئەرکێکی دیکەی نییە، ئەو هیچ هەستێکی ئینسانی و سوبژێکتیڤیتەیەکی تێدا نەماوە، نە دەترسێت لە خوێنڕژان نە سۆزی مرۆڤانەی هەیە، نە دڵڕەقە، نە بوێرە، نە هیچ ئاوەڵناوێکی دیاریکەری مرۆڤێکی پێ دەبڕێت کە دەشێت لە جیهاندا ڕۆڵێکی بکەری هەبێت، ئەو کۆیلەیە و بەس، تەنیا کۆیلە، مەکینەیەکە کە فرمان و بڕیار جێبەجێ دەکات و خۆیشی لێیان تێنەگەیشتووە، قووربانی دەتوانێت جەنگاوەرێک بووبێت کە پێوە بووە، تووش بووە لە ڕیگایە بەرگری و بەرخۆدان دژی جەللاد و ئێستە ڕووبەڕووی جەللاد دەبێتەوە، جەللاد دەشێت خوێنڕێژێک بێت کە حەز لە دەسەڵات و خوێنڕشتن دەکات، بەڵام کۆیلە نە حەزی هەیە نە ئیرادەیش، ئەو ئیرادەیەکی سڕکراو و نەزۆکە، کە کۆمەڵێک یادەوری وەکوو نۆستالۆژیا ئەقڵ و سوبژێکتیڤیتەی سووک و چرووک کردووە هەر بەم هۆیەشەوە هیچ هەستێک بە ملکەچی و سەرشۆڕی و سووکیش ناکات.
لێرە و لە هاوکێشەیەکی ئاوەها دایە کە ئێستەیەکی ئەنفالزەدە ڕابردوویەکی ئەنفالکراومان بۆ مانیفێست دەکات و داهاتوویەکی ئاوس بە ئەنفالمان بۆ دەنوێنیتەوە. [1]