=KTML_Bold=Rewşenbîriya kurdan a kurdîziman=KTML_End=
#Zana Farqînî#
Navenda Nûçeyan
Gava em bibêjin rewşenbîriya kurdan, hewce ye ew bi zimanê xwe jî kurd bin, kurdîziman bin. A rast niha nifşeke welê rabûye û bi pêş de diçe, alaya vê têkoşînê di destê wan de dimilmile. Dengê wan, qelema wan, helwest û ramana wan wê feraseta berê, wê nerît û kevneşopiyê têk dibe, wî bend û dîwarî diherêve, dipelêşe, tîpolojiyeke nû diafirîne.
***
Demeke dûr û dirêj e ku mijara rewşenbîriya kurdan min bi xwe dibilîne bê çima li Bakur bi giranî zimanê wan ne bi kurdî lê bi tirkî ye. Helbet bi awayekî serkî be jî em sedem dizanin ku ji ber qedexebûna kurdî û nebûna perwerdeya bi zimanê kurdî ye. Em gişt kesên ku xwedî formasyona bi zimanê serdest in, eger bi awayekî giştî bê gotin, zimanê me yê dayikê li ber zimanê me yê ku em pê perwerde bûne, gelek lewaz maye. Jixwe xebatên sosyolenguîstîk ên li ser rewşa kurdî hatine kirin, nîşan dide ku asta perwerdeya me ya bi tirkî çi qas bilind dibe em hîn zêdetir asîmîle dibin. Loma jî zimanê rewşenbîriya kurdan ji kurdî bêhtir bi zimanê tirkî ye û ev jî ji ber rewşa me ya neasayî diqewime.
Ew kesên ku bi zimanê fermî tirkî xebatên xwe yên zêhnî û her cure çalakiyên hilberînê der heqê kurdan de kirine, sûda wan li me pir bûye. Ev tu car nayê înkar û jibîrkirin. Wan binyada xwe, esil û fesilê xwe parastiye, li nasnameya xwe ya neteweyî bûne xwedî ku ev jî rastiyek e û divê keda wan bê şêkirandin. Lê pirsek heye ku divê me hemûyan têra xwe bide fikirandin û em li serê têra xwe serê xwe biêşînin. Ew jî ev e ku gelek kes hene çi xwedî tîtreke akademîk bin çi na, ji bilî zimanê xwe yê perwerdeyê, wekî tirkî ziman an jî çend zimanên din jî hewisîne, ango hîn bûne, lê tevî vê yekê wan zimanê xwe hiştiye û wan ew avêtiye paş. Mirov di vê helwestê jî digihîje ku sedemeke sereke jî mijara prestîja zimanî ye. Eger zimanek bêîtibar be, ne xwedî statû be, hem di warê akademîk de hem jî di warê civakî de statûyekê nede mirov, tiştek li mirov zêde neke, mirov jî guh pê nake û qedir nadê.
Nexwe nabe ku rewş tenê bi qedexebûn an jî bi nebûna perwerdeya bi zimanê dayikê bê ravekirin. Ji ber ku qet nebe ji destpêka salên 1990’î ve weşanên bi kurdî hene. Bi ya min, ji bo vê helwest û feraseta takekesî jî giring e. Payexpêdana zimanê dayikê tiştekî diyarker e. Mirov ji bo ku zimanekî hîn bibe ji xeynî mesrefa darayî, di ber de gelek zemanê xwe jî dide, di gelek tiştan jî dibihure; wekî razemeniyê, veberhênanê li dahatûya xwe bike, xwe ditehibîne. Lê ku dabaş dibe zimanê dayikê çima ev “fedekarî” nayê kirin? Gelo ji ber ku kurdî bêprestîj e loma, tiştek li cv’ya mirov zêde nake, dahateke madî û manewî jê nayê yan jî di her warî de rê li ber mirov xweş nake loma?! Berevajî, ji ber ku ji bo dahatûya kesane û nefsa canê mirov xeter e loma! Pirs û pirs û çima?
Gava mirov behsa entelîjansiya kurdî bike ma ne hewce ye ku qet nebe bi giranî zimanê wan bi kurdî be? Zimanê wan ên hilberînê, her cure çalakiyên wan ên zêhnî, zimanê wan ê têkoşînê, ê doz û daxwazan, ma ne hewce ye ku di rêza pêşîn de be? Yan jî piştî ku endamên vê komê, ew ên ku dikevin nav vê kategoriyê li nasnameya xwe bûn xwedî, hebûna xwe pejirandin bi şûn de, ma ne pêwîst e ku zimanê dayikê ji bo wan pîver û tiştekî tênebihur be û ma ew ne tiştekî diyarker ê xwebûn û hebûna wan e ku nîşana herî xurt a cudabûna wan ji yên din e? Gelo we bihîstiye ku di nav serdestan de, mijareke wiha hatibe nîqaşkirin ku divê zimanê entelîjansiya wê neteweyê her divê bi zimanê wan be! Di çarçoveya vê mijarê de, em ji tek û tûkan behs nakin, hebûna kesên wisan rewşeke awarte ye. Heta ez pirzimaniyê jî diparêzim, lê ne bi şertê ku gava mirov zimanekî fêr bibe divê dev zimanê xwe berde û biterikîne. Bi îlhama ji gotina Ehmedê Xanî, ne ku zimanê durdî bişemirîne lê yê safî vexwe. Her wiha, gava mirov çandekê binase û bihewise, divê mirov dev ji ya xwe neqere, lê divê mirov xwe û bergeha xwe, cîhanbîniya xwe bi ziman û çandên din zengîn bike. Ne ku mirov berî yên xwe bide, wan biqewirîne û cih ji yên biyan re xweş bike û ew jî were ji newalê bibe xwediyê malê. Niha rewşa zimanê kurdî û tirkî di nav me de rewşeke wiha ye. Yê newalê bûye xwediyê malê, yê me jî bûye yê damariyê.
Gava em bibêjin rewşenbîriya kurdan, hewce ye ew bi zimanê xwe jî kurd bin, kurdîziman bin. A rast niha nifşeke welê rabûye û bi pêş de diçe, alaya vê têkoşînê di destê wan de dimilmile. Dengê wan, qelema wan, helwest û ramana wan wê feraseta berê, wê nerît û kevneşopiyê têk dibe, wî bend û dîwarî diherêve, dipelêşe, tîpolojiyeke nû diafirîne. Ew modela berê ya nekurdîziman temsîla rewşenbîriya kurdan divê neke, wan rola xwe anî cih. Dubare bikim, ez behsa tekzimaniyê jî nakim, pirziman be, lê berî her tiştî kurdîziman be. Loma eger em kurd bin, statûya me, kariyera me, asta perwerdeya me, cihê me yê di nav civakê de çi dibe bila bibe, divê ku zimane me yê sereke her kurdî be. Ji ber ku kurdî alaya nîşana me ye ku divê ew her hildayî û xuyanbar be.
Ew ê ku rewşenbîr be, ew ê ku xwenda be, ew ê ku xema gelê xwe û civaka xwe bixwe, doza maf û azadiyan bike, fikir û îdeolojî çi dibe bila bibe, bi ya min hewce ye ku têkoşîna xwe ya ji bo demokrasî, azadî û rizgariyê bi zimanê xwe bike. Divê kurdiya standard û nivîskî bi kar bîne, xwe ji nav sînorê devoka xwe derxe, bikare bi zimanê xwe bixwîne û binivîse. Bi xwe li pêş çavê min, ew ê ku ulemayê cîhan be jî eger neşê bi zimanê xwe bixwîne û binivîse, kêm e û pêwîst e wî kirasî ji xwe bike bivirbirîne biavêje. Têkiliya bi zimanê xwe re sererast bike. Ji ber ku ev têkiliya heyî, têkiliyeke kêşedar e. Dema bihane û derpêşkirina sedeman çû, divê em êdî li ser wî guhî nenivin û ranekevin. Kes barê me mift û herwe hilnagire, eger em xura xwe bi destê xwe neşikînin kes dilê me nikare rehet bike, birîna me sarêj û derdê me jî derman nake.
Pêngava serê pêşî vegera li xwe ye, hezkirina ji zimên û hildana alaya wî ye. Pirêza jidilbûn û nebûna me bi helwesta me ya zimanî ve jî eleqedar e. Ji lew re ziman bi peyivînê, bi bikaranînê, bi nivîsînê û bi hilberandina her cure berhemî bi pêş dikeve, geş dibe, kil û kêmasiyên xwe bîter û peyda dike. Rewşa me ne rewşeke asayî ye, ya asayî ew e ku em bibin em.
Silav li wê rewşenbîriya kurdan a kurdîziman ku ew qedirê zimanê xwe di ser her zimanî re digire û bi zimanê xwe jî di her warî de hilberînan dike. Pêşdarazî û qalibên heyî yên ku li ber kurdî asteng in, dişikêne û geşe bi vê helwestê dide, qîma xwe bi rewşa berê nayne û îtiraz lê dike.[1]