ڕۊ گەردوونی زوانی ئەڎایی جە گردیتان موبارەک بۊن

زوان بە گردی دیاردېوی کۊمەڵایەتین. مادام کۊمەڵگاو ئانزانیەتی بەردەوام ئینا ئەوەڤاڕیای و گەشەکەردەینە، زوانیچ ئەوەڤاڕیایش مەێ سەرەرە و گەشەکەرۊن. زوان یۊ چا دیاردانە کە چەنی ئانزانی پێڎابۊ، چەنیش مەنۆوە و گەشە کەرۊ و چەنی فۆتیای ئانزانیچ ئاڎیچ فۆتیۆ. پیجۊرە تاومۍبە دڵنیایەوە واچمێ کە مافوو پارێزنای و وانای و پەروەردەی بە زوانی ئەڎایی مافێوی سەرەتایی و یۆن جە مافە بنەڕەتیەکاو ئانزانی کە جە جاڕنامەو گەردوونی مافوو ئانزانی پاگېریش سەرەو کریان.
زانایاو بەشوو زوانشناسی و کۊمەڵشناسی و داڎوەری و هەر پاسە ڕېکوزیایو یونسکۆیچ پاگېری کەرا سەرو پارێزنای و گەشەکەردەی زوانی ئەڎایی و هەر هێڕشێو پەی فۆتنای زوانی ئەڎایی و یان وەرپەنگ وستەی وەروو گەشەکەردەیش بە توندی ئیدانە کەرا و بە تاوانەش مڎا قەڵەم.
بەبۍ گومانە زوان سەروەتوو سامانېوی مەعنەوی گردو کۊمەڵگاو ئانزانیەتین و مشۊ گرد دەسەڵاتێو بۍ ئی لا و ئۆ لا دڎانش پۊرە بنیو بە ڕەسمیش بشناسۆ و گرد ئێمکانێو پەی گەشەکەردەیش فەراهەم کەرۊن. فۆتنای و تەنانەت هۆڵدای پەی فۆتنای زوانی ئەڎایی نە تەنیا دژمنایەتی و تاوانکارین وەرانوەروو قسەپەنەکەراو ئا زوانیە، بەڵکووم بە ئاشکرا دژمنایەتی و تاوانکارین وەرانوەروو گردو کۊمەڵگاو ئانزانیەتی.
بەپاو یاسا میادەوڵەتیاکا دژ بە تاوانکاری ژنۆسایدی، دژمنایەتی و هۆڵدای پەی فۆتنای هەر زوانێوی چ ئاگایانە و چ سەهوەن زوانکوشی دریۆ قەڵەم و بە گردی بەشێوەن جە تاوانکاری ژنۆسایدی. ژنۆساید (گەلکوشی) گەورەتەرین تاوانەنە کە واەرانوەروو ئانزانی کریاینە و یان کریۆ. شاڵاوەکاو ئەنفالی و گەلکوشی ئەرمنیەکا بە دەسو ترکە کەمالیستە فاشیستەکا و سۆچنای جوولەکەکا بە دەسو نازیەکاو ئاڵمانی و ... نموونێ زەقێ ژێنۆسایدینێ.
وەرپەنگ وستەی وەروو گەشەو زوانی و پاشێلکەردەی مافو وانای و پەروەردەی بە زوانی ئەڎایی ئاسەوارێ فرە نەرێنیەش سەرو قەوارەگېرتەی کەسایەتی و وەڵکەوتەی کۊمەڵایەتی زاڕۆی هەنێ: شێویای سیستەمی هزری (نظام فکری)، سەقەتی گەشەی کەسایەتی، کز بېیەی بڵێمەت و تازەگەری هزری، لاوازی بەروستەی هزر و هەست وسۊزی، شێویای پێوەندیە بنەماڵەیی و کۊمەڵاتیەکا، دەسکېشتەی جە وانای، سەرنەکەوتەی جە فێرگەکانە، ئا ئاسەوارە نەرێنیانێ کە زاڕۆڵێ گەلە بندەسەکا تووشێشا با.
دەوڵەتە داگیرکەرەکا، پېسەو ئێرانی، ترکیەی و عروبەی و هەر پاسە زوانکوشەکاو لاو وېما پەی سەپنای زوانەکەو وېشا، بەردەوام هەوڵێ فۆتنای زوانەکاتەریشا داینێ و ئیسەیچە مڎا: وەربەس کەردەی پەروەردەی بە زوانی ئەڎایی، سووکایەتی بە زوانەکاتەری، فۆتنای سەروەتوو سامانی نویسیای و وچیای، ماڕای کەسایەتی قسەپەنەکەراو ئی زوانا، شێونای وېیەردەیشا، گۊش نەڎای بە ئاوەڎانی وەڵاتەکەیشا، چۆڵکەردەی دەگا و شار و گلێرگەیشا، ئیزن نەڎای بە هەرمانەی مێدیایشا و.... ئا تاوانکاریانێ کە داگیرکەرەکا و ھەرپاسە زوانکوشەکاو لاو وېما پەی یاوای بە مەخسەڎە دژە ئانزانیەکاشا ئەنجامێشا داینێ و ئیسەیچە مڎا.
داخەکێم هۆرامانوو ئېمەیچ ئی کارەساتا ئاماێنێ ملشەرە و بېیېنۍ مەردەزمەو سەریش. بە ڵام بە ھەوڵوو ھەورامیە دڵسۆچەکا و ھەرپاسە دڵسۆچاو ھەورامانی، ئی زڵم و زورە ئاشکرا کریا و یاوا گۊشوو دەمودەسگا پێوەنڎیدارە میادەوڵەتیەکایچ. پەوکەی یونسکۆ وەشبەختانە ئاماوە دەنغی و لایەش کەرد لاشەو و زوانی هۆرامێش وست دلێ لیستوو زوانە هەڕەشەوەنەکراییەکا. جیا چانەیچە یونسکۆ تەنانەت ھەورامانش وست دلی لیستوو پارێزنای میراسە فەرھەنگیەکاو یونسکۆی و پیجۊرە پەرسەو ھەورامانی بییە بە پەرسیە جەھانیە.
داگیرکەر پەی ئانەیە کە گەل یان نەتەوێوی بندەس فۆتنۆ، یۆهەمجار زوانەکەیش کز و لاواز کەرۊ و دماجار فۆتنۊش. ئاسەوارە فەرهەنگیەکاش سەڕۆوە، زوانو وېش بە زور سەپنۆرە، ئیجا مەێ بە زوانو وېش کتېبېشا پەی منویسۆ، فەرهەنگېوی بێگانەشا پەی تاشۆ، وېیەردېویتەرشا پەی منویسۆ و دماجار جە گرد مافیوی ئانزانی ڕووتشا کەرۊوە.
هەرچن بە ئامای ئینترنێتی و تێکنیکە تازەکا و وەروەڵاو بېیەی تۊڕە کۊمەڵایەتیەکا ئێمکانێوی تازە پەی ئېمەی هۆرامی زوانیچ هۆرکەوت و هۆرامی زوانە دڵسۆچەکا تاوانشا تاکو ڕادېوی خاس ئی تەکنیکیە وزا خزمەتوو گەشەکەردەی زوانی هۆرامی، کە فرە یاگێ دەڵوەشی و دەس وەشی و پەنەزاناینە، بەڵام مەردەزمە زوانکوشەکە هیشتا گېیانش ئینا چەنە و جە هەوڵ و تەقالاو وېش پەی فۆتنای زوانی هۆرامی کەم نەکەردەنەو.
چی ڕۊنە و پیبۊنەوە سپاس و ڕېزێوی تایبەتم هەن پەی خەڵکوو هۆرامانی بە گردو زانایا و نویسەرە دڵسۆچەکاشەو، کە وێبەخشانە ئامێنێ مێڎان و بە نویسیایەکاشا بە زوانی هۆرامی دلێ تۊڕەکۊمەلێوتیەکانە، بە نویستەی کتېبە بە نرخەکاشا بە زوانی هۆرامی (ڕۆمانێ، بابەتێ زوانەوانیێ، ئەدەبیێ، تارێخیێ، کۊمەڵایەتی و...) کتیبخانەو هۆرامانیشا دەوڵەمەنڎ کەردەن و بېیېنۍ یاگێ شانازی و هیواو خەڵکوو هۆرامانی. دەستا وەشبۊ، نامۍتا هەتاهەتان دیارەنە و نموونێندێ پەی نەوەی ئایەندەو هۆرامانی.
موختار کەریمی.[1]