ئێکە ژ گوندێن دەڤەرابەرواری ژێریا سەر ب ناحیا چەمانکێ و قەزا ئامێدیێ ڤە. و دکەڤیتە باشورێ چەمانکێ دناڤ بەرا دوو گراندا ئانکۆ چهێ گوندی وەکی گەلی یە،و سروشتێ وی یێ جوانە ل هەر چوار وەرزێن سالێ.
هەر دبەرێ دا تا نهو بڤی ناڤی دهێتە نیاسین، خەلکی گوندی ئەڤە(12) بابە لسەر گوندێ خو دژێن و ئەڤ گوندە یێ پێکهاتیە ژ شەش بنەمالان :- (1- مالا محەمەدێ ئامینێ، 2- مالا مکائیل، 3- مالا ئەحمەدێ محەمەد، 4- مالا حسەنێ خوخێ، 5- مالا مەرعان، 6- مالا محەمەد ئومەر).
هەژی یە بێژین گوندێ گەڤەرکێ کو نهو نیزیکی(200) تا (250) مالانە. ل سەر دەمێ هەردوو شوڕەشان چەندێن چاران کەفتیە بەر هێرشێن دوژمنی ویێ هاتیە کاڤل کرن و سۆتن.خەلکێ گوندی خودان هزرو بیرێن نەتەوەیی بوون و هەر ژدەسپێکا شوڕەشێ پشکداربووینە ، وب دەهان کەس بووینە پێشمەرگە و پتر ژ (15) شەهیدان پێشکیشی گەل وەڵاتێ خو کرینە.
ل سالا(1961) و ل دەسپێکا شوڕەشێ ئەڤ گوندە یێ هاتیە کاڤل کرن و سۆتن و چەندین چارێن دی د سالێن شێستان و حەڤتێیان دا خەلکێ گوندی وارێ خو هێلایە و دناف ئاقار و جهێن ئاسێ یێن گوندی خو ڤەشارتیی یە..و ل سالا(1988) خەلکێ گوندی وەکی هەمی گوندێن دیێن کوردستانێ کەڤتیە بەر هێرشێن دوژمنی و ئەڤ گوندە هاتیە ئەنفال کرن خەلکێ وی ل کەمپا بەحرکێ هاتینە ئاکنجی کرن. پشتی سەرهەلدانا پیرۆزا بهارا سالا(1991) خەلکێ گوندی ڤەگەریاینە سەر ئاخا خویا پیرۆز و ل گوندێ خو ئاکنجی بووینە. ل سالا(1997) جارەکادی خەلکی گوندێ خو هێلایە،و نهو گوندێ گەڤەرکێ یێ کاڤلە.
ژلایێ چوگراڤی ڤە :ئە ڤ گوندە دکەڤنە توخیبێ گوندێ (گە ڤەرکێ):- - ژلایێ رۆژهەلاتێ ڤە گوندێن(بێرکیات، بێیاد ئیسلام، گارەقا، کانی مازێ، شکەفتێ، دیوکێ، بلم باسا)نە ، ژلایێ رۆژ ئاڤایێ گوندێن(سیاروسپیندارا)نە، ژلایێ باکوری ڤە گوندێن(چەمانکێ و بارە میێنکێ) نە، ژلایێ باشوری ڤە هەڤ توخیبە دگەل گوندێن هوزا مزویریا.
گەلەک کانیێن ناڤدار ل ئاقارێ گوندی هەنە بارا پتر ئاڤا گوندێ گەڤەرکێ ژڤان کانیا یە (کانیا دیفاکێ،کانیا قرو، کانیا گژلوکێ، کانیا محوکێ، کانیا گێرەینێ، سەروکانی، کانیابرین دودا، کانیا کێرکا).
شێنوارێن گوندێ گەڤەرکێ: گەلەک شکەڤت و شینوارێن کەڤن ل ڤی گوندی هەنە و دیمەنەکێ سروشتی یێ جوان بخوڤە گرتیە مینا(شکەڤتا کودک، شکەڤتا زمزمێ، شکەڤتا عیسا دینکی، شکەفتا کیرکا، شکەفتا ئاڤدەلا، شکەڤتا کنا بندکێ، مزگەفتا گوندی)، و حەڤت(مناسبێن) کەڤن ل ڤێ گوندی هەنه.
چیا و گرێن گوندی :- (کەڤرێ بێیێ، کەڤرێ بەرەکێشکێ، کەڤرێ سڤورا، کەڤرێ بەرخی، گرێ شاجێ، گرێ مامالێ، کەڤرێ پیرە داوودێ)ێ.