کۆرۆنۆلژیا دهۆکا داسنیا
نەوزاد پیرمووسا
ل دویف ژێدەر و سەرچاوەیێن دیرۆکی، #دهۆک# بۆ نزیکی (8000) ساڵان پێش زاینێ دزڤریت.
شکەفتێن (چارستین و هەڵامەتا)، کەڤنترین جهێن ئارکۆلۆژینە کو تێدا مرۆڤان ژین و ژیار تێدا بریە سەر و رۆلەکێ گرنگ بۆ دیار کرنا دێرۆکا باژێری دا هەبوویە.
ب زمانێ ئارامی، ب دهۆکی هاتیە گوتن نوهەدەرا''.
لسەر ناڤی دهۆک گەلەک بۆچوون هەنە، ئاسوریان ب دهۆکێ گوتیە گۆندێ بچووک''.
ناڤێ دهۆک ل سەر بنچینەیا جوگرافی هاتیە ڤەهاندن؛ چونکو دەڤەر کەفتیە دناڤبەرا دوو چیایێن مەزن لسەر شێوەیا هێکێ. د دیالکتا کرمانجیدا بەهدینانی، پەیڤا دوو هێک هاتیە دانان و پاشی ئەڤ پەیڤە هاتیە حەلاندن بوویە دهۆک.
کەڤنترین شینەوارێن کوردان ل دهۆکی هاتبیتە دیتن، ئەوژی شینەوارێن زاخیکو” بۆ سەردەمێ میتانیان کو بنەمالەیەکا کوردبوون دیرۆکا وی بۆ 3800” پێش زاینێ ڤەدگەریت.
ل سالا 840 زاینی دهۆک بۆ یەکەمین جار عەرەبێن موسلمان ب سەرکێشیا خەلیفە معتصم یاالله یێ عەباسی هاتیە داگیرکرن و پاشی ماگول تاتار دهێن، ل وی سەردەمی میرگەها داسنایان دەستهەلات ل دهۆکێ دکر، ل وی دەمی ناڤێ دهۆک ب رامانا ''دوو مست'' هاتیە ب کارئنان؛ چونکۆ هەر کاروانیەک هاتبا دهۆکێ دا دوو هۆک یان مست یێن گەنم و دەغل و دانی وەک باج لێ دهاتنە ستاندن، هەروەسا ب (باژێر داسن) دهاتە نیاسین.
داسن میرگەهەک کوردێن ئیزدی بوون ب سەرکێشیا میر حوسێنێ داسنی ل سەدێ حەفتێ.
پەیڤا بەهدین ژ دوو پەیڤا پێکدهێت (بەهی پاقژی) و (دین ئاین)، ل دهۆکێ وەک سەرۆکانی هاتیە وەرگرتن ب رامانا دینێن پاقژ ێن زرادەشتی کەڤنترین شینەوارێن زەرادەشیتیێن کەڤن ل شکەفتا چارستین دهێتە دیتن.
دهۆک ژ رویێ جۆگرافی ڤە، کەفتیە لسەر هێلا پانیا 20 43 و 10 44 ل رۆژهەلات، هێلا بازنەی ڤە دکەڤیتە لسەر هێلا پانیا 36 40 و 20 37 ل باکور.
دهۆک دکەڤیتە باکورێ هەرێما کوردستانا عێراقێ و دکەڤیتە پانتایەکێ دناڤبەرا زنجیرە چیایێن “شندۆخا'' ل باشور و چیایێ ''سپی'' ل باکۆر و چیایێ ''مام سین'' ل رۆژهەلات و چیایێ ''زاوا'' ل رۆژ ئاڤا.
رۆبەرێ پارێزگەها دهۆکێ (577 )کم، چارگوشەیە.
دهوک 565 مەتران ل سەر ئاستێ دەریای یا بەرزە.
دهۆک ل 27 5 1969 بۆیە پارێزگەه.
پارێزگەها دهۆکێ ژ حەفت قەزا و 27 ناحیەیان پێکدهێت ( ئاکرێ، سێمێل، دهۆک، ئامێدی، زاخۆ، بەردەرەش، شێخان).
هەژمارا ئاکنجیێن پارێزگەها دهۆکێ ژبلی ئاوارا و دەربەدەران ژ ملیونەک و پێنج سەد و دووازدە هزار و پێنج سەدو هەشتێ و حەفت 1.512.587کەسان پێکدهێت.
باژێر یا فرە ئایینە ژ موسلمان، کرستیان ، ئێزدی، کاکەی تێدا هەنە.
ژ روویێ نەتەوەی ڤە ژ نەتەوەیێن کورد و ئاشوری و کلدان و ئەرمەن تێدا دژین.
ژ روویێ ئابوریێ ڤە دەولەمەندە ب ژێدەرێن چاندن و ئاڤ و پەترۆلێ.
خودان سێ دەرازینکێن ناڤنەتەویە، ئیبراهیم خلیل ل زاخۆ و سەرزێر ل بەرواری بالا کانی ماسێ دگەل تورکیا و دەرازینکا سێمالکا ل فیشخابور دگەل سوریا.
ژبەر جوانیا سرۆشتێ دهۆکی، خودان نزیکی 250 جهێن گەشت و گوزاریە.
ژ رویێ ئەکادیمی، خودان شەش زانکۆ و پێنج پەیمانگەهێن تەکنیکیە.
- د درێژاهیا دیرۆکا دهۆکێدا سێزدە کەس بووینە پارێزگەه، (عەگید سەدیق سەعدوڵا ئامێدی) یەکەمین پارێزگارێ دهۆکێ ل سالا 1969دەست ب کاربوویە، فەرهاد ئەمین ئەترۆشی دووماهیک پاریزگارێ دهۆکێ ل سالا 2014ێ دەست ب کاربوویە.
- ئارمگەها لالشا نورانی و شێخادی وەک قیبلە و زیارتگەه و سەنتەرێ جیهانیا ئولا ئیزدیان دکەڤیتە قەزا شێخان ل پارێزگەھا دھۆکێ.