Bin yıl önce #Kürt# alim Ebu Henife Dîneverî tarafından yazılan Bal ve balarısı kitabı okuyucuyla buluştu. Tam ismi Ebû Hanife Ahmed Davud el Dineviri olan Ebû Hanifi Dineverinın doğum ve ölüm tarihi tam olarak bilinmiyor. Ancak milattan Sonra 820 ile 24 Temmuz 895 yılları arasında yaşadığı genel kanı olarak kabul ediliyor. Güney Kürdistanda Dinaver kentinde doğan El Dineveri, İranın İsfahan kentinde astronomi, matematik ve mekanik, Irakın Küfe ve Basra kentlerinde ise filoloji ve şiir eğitim aldı. Harvard Üniversitesinde Yakın Doğu Dilleri ve Uygarlıkları fakültesinde Öğretim görevlisi Mehrdad R. Izady, Dineveriyi, “Kürt ileri gelenleri içinde en mükemmel olanı, İslam topraklarında o güne kadar ortaya çıkmış en büyük beyin olan Ebu Hanife Ahmed Dineverîdir” sözleriyle anlatıyor.

İSPANYADA BULUNAN EL YAZMASI DA YAYIMLANDI Dineveri hayatında birçok esere imza attı. Son yıllarda Dineveri'nin İslam Tarihi adlı kitabını okuyuculara ulaştıran Hivda Yayınları şimdi de Dineveri'nin bir diğer önemli eseri Bal ve balarısı kitabını Dineveri'nin el yazmasıyla birlikte yayımladı. Eldeki kitap Ebu Ömer ez Zahid tarafından kendi eseriymiş gibi yayımlanır. Sonra Muhammed Cabbar Muaybid araştırmalar sonucunda kitabın Ebu Henife Dineveri'ye ait olduğunu tespit eder ve tekrardan yayımlanır. Hivda Yayınları tarafından yayımlanan Bal ve Balarısı Kitabı Ümit Demirhan'ın çevirisiyle yayımlanır. Bu çeviride Muhammed Cabbar Muaybid'in eseri esas alınır ve Hivda Yayınları tarafından da Muhammed Hamidullah'ın çalışması köşeli parantez içinde verilir. Kitapta Dineveri'nin, İspanyada bulunan el yazmasının da olması, kitabın orijinalliğini daha bir gözler önüne serer. Kitap bal ve balarısı ile bitkiler üzerine bilimsel bilgiler sunar. Dîneverî çalışmasında bitkilerin çimlenmelerinden itibaren olgunluk dönemlerine kadar her aşamadaki durumlarını, morfolojik yapılarını, fizyolojilerini, tıp ve besin değeri açısından taşıdıkları önemi titiz ve ayrıntılı bir şekilde izah eder. Bunu yaparken bitkiler için gerekli olan toprak, yağmur, su ve ekolojik şartlar üzerinde durarak bitkilerin özelliklerine göre sınıflandırır. Dîneverî, ayrıca en önemli bir özelliği olan üslubunun edebi oluşu esere ayrıca bir nitelik kazandırmaktadır.

ARAŞTIRMACILAR DİNEVERİ İÇİN NE DİYOR? Dineveri hazırladığı birçok eseriyle araştırmacıların dikkatini çekmiş. Araştırmacılardan Izady, “Pek çok çağdaşı gibi, Ebu Hanife de belli bir zamana ya da gruba değil, tersine tüm çağlara ve tüm halklara ait olan dünya çapında bir şahsiyettir. Ancak onun bir Kürt olduğu ve günümüze ulaşan eserleri dikkate alındığında, Ebu Hanifenin bir Kürdün bakış açısı ile dünyaya baktığı anlaşılıyor. Bu yüzden onun eserlerine baktığımızda, bilinen ilk çalışmasının Kürtlerin kökenini konu alan Ensab el-Ekrad olması hiç de şaşırtıcı değildir” derken, Dineveri'nin Kitabün-Nebat adlı eserine üzerine doktorasını yapan Alman bilgin Bruno Silberberg ise Yunanların bitki tanımlamaları ile Dineveri'nin tanımlarını karşılaştırıp, Dineverinin daha derin ve geniş bilgilere sahip olduğunu söyler. Silberberg şöyle der: Bin yıllık araştırmadan sonra, Greklerin botaniği Dioscorides ve Theophraste'nin eserlerinde özetleniyordu. Fakat bu konuda ilk Müslüman eseri Dîneverî'ninki derin bilgi ve genişlik bakımından onları gerilerde bırakmaktadır. Dîniverî sadece bir bitkinin dış görünüşünü değil, besleyici, tıbbî ve diğer özelliklerini de tarif etmiştir. Onları tasnif ediyor ve yetiştikleri yerlerden de bahsediyor. Spilberberg şu soruya sormadan edemiyor: “İslam halkının, edebi hayatının bu kadar erken bir döneminde, dahiyane bir biçimde Helenlerin seviyesine ulaşabilmesi ve hatta bu konuda onları geçebilmesi nasıl oluyor?” ALLAHIN ADIYLA BAL VE BALARISINI ELE ALACAĞIZ Bütün eserlerinde, tarihi yazımlarında edebi dili kullanan Dîneverî, “Bal ve balarısı” kitabına şöyle başlar: “Bağışlayan ve esirgeyen Allahın adıyla. Bu babda Bal ve Balarısını ele alacağız. İnşallah bir ürün olan balı ve balı etkileyen faktörleri var gücümüzle, sözü uzatmadan ve önemli noktaları göz ardı etmeden işleyeceğiz.” Balın isimleri, balarısının türü, balın çiçeklerden devşirilmesine dair, bal dönemleri, bal arısının barınakları, peteklerin karşılaştığı afetler, balın kovanlardan çıkarılması, saf bal ve atıklar gibi başlıklar altında konular işlenmiş. Hivda İletişim Yayınlarından aldığımız bilgiye göre önümüzdeki dönemde Dîneverînin diğer eserlerini de gün yüzüne çıkaracaklar. Dîneverî, yaşamı boyunca çok sayıda esere imza attı. Dineveri, flora kitabından, güneş tutulması meselesine, hesap kitabından, yıldızların konumuna, genel tarih kitabından, coğrafya kitabına kadar bir çok konu üzerinde eserler vermiş. Dineveri ayrıca yıldızlarla ilgilenen gözlemevi sahibi biri olarak biliniyor. Dîneverînin bilinen bazı eserleri: - Kitab el-Cebr vel-Mukabele (“Cebir Kitabı”), - Kitab el-Nebat (“Flora Kitabı”), - Kitab el-Kusuf (“Güneş Tutulmaları Kitabi”), - Kitab el-Redd ala Rasad el-İsfahani (“el-İsfahaninin Astronomik Gözlemlerinin Çürütülmesi”), - Kitab el-Hisab (“Hesap Kitabı”), - Bahs fi Hisab el-Hind (“Hint Hesabının Analizi”), - Kitab el-Cem vel-Tefrik (“Aritmetik Kitabı”), - Kitab el-Kıble vel-Zeval (“Yıldızların Konumu Kitabı”), - Kitab el-Enva (“Hava Kitabı”), - Islah el-Mantık (“Mantığın Geliştirilmesi”), - Ahbar el-Tival (“Genel Tarih”), - Kitab el-Kebir (bilimler tarihi alanındaki “Büyük Kitap”), - Kitab el-Fesaha (“Retorikler Kitabı”), - Kitab el-Buldan (“Coğrafya Kitabı”), - Kitab el-Şiir ve l-Şuara (“Şiir ve Şairler kitabı”), - Ensab el-Ekrad (“Kürtlerin Ataları”).[1]