د. نەسرەدین ئیبراهیم گۆلى*
د بیاڤێ سایکۆلۆژیا پەروەرد و فێربوونێ دا، بیردۆزا کو زانایێ بەرنیاس ژوولیان ڕۆتێرى (Julian Bernard Rotter, 1916- 2014 ) دەیناندى و ب ئێک ژ تیۆرێن بچووک و سەردەمیانە دهێتە هژمارتن و ل سالا (1966) ب ناڤێ ڤەکۆلینەک زانستى ل ژمارا (80) گۆڤارا ( psychological monographs ) بەلاڤکرى. ب گشتى ئەڤ تیۆرە ئاماژەى ب هندێ دکەت کە سەنتەر و جه و ئاراستەیا کۆنترۆلکرنێ ( locus of control ) ڕۆلەک گرنگ د ژیانا مرۆڤى و شێوازێ هزرکرن و دیتنا وى بۆ ژیانێ دا یێ هەى. ب دیتنا وى زاناى ئەڤ باوەرە د بنەڕەتدا دابەشى سەر دو جۆر و شێوازان دبیت: جۆرێ ناڤخۆیى (internal locus ) ئه و جۆرە یێ تێدا خودانێ وێ هزردکەت کە هەمى ڕەفتار و کار و کریار و ئەنجامێن وان بەرهەمێ کار و بزاڤ و هزرکرن و لڤین و مەژیێ مرۆڤى بخۆنە، نەک یێن کەس و لایەن و جه و تشت و ئەگەرەک دیتر. بەروڤاژى هندەک مرۆڤێن هەین خۆدان جۆرێ هزرکرنا دەرەکینیە ( external locus ) و ئەڤ جۆرە مرۆڤە ئەون یێن هزردکەن هەر تشتەکێ بسەرێ وان دهێتن یان ڕەفتار و ئەنجام و سەرکەفتن یان سەرنەکەفتنا وان بەرهەمێ کارتێکرنا هندەک ڕەفتار و فاکتەرێن دەرەکینە و وى چ دەستهەلات بسەر وان دا نینە و نەشێتن کارتێکرنێ ل سەر وان فاکتەران بکەت، بۆ نموونە شانس یان خەلک یان کاودانێن دیتر یان بەخت و هەر تشتەک ژ ڤان بابەتان.
نڤیسەرێ ڤێ گۆتارێ بۆ زانینا جۆرێ ڤێ شێوازێ هزرکرنا تاکێ کوردستانى، ڤەکۆلینەک زانستى ل سەر بنەمایێ وێ بیردۆزێ ئەنجام دا. دیارە ژى ئەم گەلەک جاران گازندەى ژ قوتابیێن خوە دکەین و گلەییا مە ژ ئاستێ وان یێ زانستى و گەلەک ژ شێوازێن ڕەفتارێن وان یێن پەروەردەیى هەمى پێدزانن. هەر چەندە پێدڤیە ئەم بەرى هندێ ڤان گازندا ژ وان بکەین بزانین گەلەک تشت و ڕەفتار و لایەنێن کەلتوورى و فەرهەنگى ل جڤاکێ مە ئێکن ژ وان ئاستەنگێن مەزن د ڕێکا هزرکرنا قوتابیێن مە.
ئه و ڤەکۆلین ب ناڤۆنیشانێ جهێ کۆنترۆلکرنێ ل نک قوتابیان ل قوتابخانەیێن ئامادەیى ل دەڤەرا زاخۆ هاتە ئەنجامدان و مەبەست ژێ زانینا ئاراستەیا کۆنترۆلکرنێ بى د هزر و مێنتالیتە و (ئەقلیەتێ) و کەساتییا وان دا و چاوانیا وێ ئاراستێ، سەمپلێ ڤەکۆلینێ (376) قوتابى بین و بۆ ڤێ مەبەستێ ڤەکۆلەرى پیڤەرەک ئامادەکر کە پێکدهات ژ (26) بڕگەیان، پشتى دەرئینانا ساخلەتێن وێ یێن سایکۆمێتریک (ڕاستى و دروستى، و نەگهۆڕى) و بکارئینانا فۆرموولێن ئامارى، گەهشتە ڤان ئەنجامێن ئەرێنى و ژ وان ئەنجامان ژى ئه و بى کە زۆربەیا قوتابیان خۆدانێ جهێ کۆنترۆلکرنا ژ جۆرێ ناڤخۆیینە.
دیارە قوتابى پشکەکە ژ جڤاکێ کوردستانى، یێ کو ب ڕەنگەک نەرێنى هاتیە پێناسەکرن و شکاندن. ئه و ژى پشکەکە ژ کەلتوورەکێ هەڕفتى یێ کو خەلکێ و نەتەوەیێن دیتر بۆ مە چارچووڤەیێ وێ دروستکرى و ئەم نەچار کرین وەسا هزر بکەین. هەتاکو گەلەک ئیماژە و نیشان و هزرێن نەرێنى و نگێتیڤانە یێن مە بخوە ژ خودێ خوە و کەساتیا کوردستانیان، د هەمى تەخ و چین و ئاست و ڕەنگێن دیتر، هەى و بەرهەمەکێ ڕزیێ هینگى و یێ سەربۆرەکا دیرۆکى و کەلتوورى و ئایینى و پەروەردەیى و جڤاکییە، ئەڤ کەساتییە خودان هندەک جۆرێن پێکهاتانە کە وى ژ هەژى گەلەک دەستکەفت و تشت و مافان نیشان ددەن، لێ هەمى ئه و دەستکەفت و مافێن ژ وى هاتینە ستاندن. هەمى وان بناسان سەربۆرەک تەحل و دژوار و شەقلەشکێن دەست و پێ ل مە کرینە د زکێ مە دا و ئەم یێن زنجیر کرین و نەهێلاین ئەم ببینە خودانێ گەلەک تشتان. هەمى دەمەکى خەلکى ب ناڤێن جودا یێن کەلتوورى و فەرهەنگى و زمانەڤانى و ئایینى و جڤاکى ئەم یێن شکاندین و ئەم وەسا یێن فێرکرین و تێگەهاندین خەلک و زمان و نەتەوە و کەس و جڤاکێن دیترێن هەین ژ مە باشتر و پاقژتر و پیرۆزترن، هێدى هێدى ئەڤ هزر و باوەرە و گۆتگۆتکە د ئەجێندا و دەزگەهێن جڤاکى و ڕاگەهاندن و ئایینى و پەروەردەیى و فێرکرنى دا، ب ڕۆژانە مانشێتێن پرۆپاگندەیێن نەرێنى بین ئاراستەى ناخ و دەروون و هزر و مەژى و مێنتالیتەیا کەساتییا کوردستانیان دهاتنەکرن، ئەڤ کەساتیە لاڕێ و ڤاژێلە کر و گەلەک شاشى پێهاتنەکرن و تێدا هاتنە بنیاتنان و ژ وان ژى مرۆڤەکێ شکەستى و د نزمترین ئاستێ باوەریبخۆ بوونێ، و ب ماف و نەتەوە و زمان و کەلتوور و فەرهەنگ و بها و ئالا و شیان و ویست و داخوازى و حەز و ئارەزوو و ڤیان و فێربوون و پەروەردەیێن خوە ژى. بەلێ پا وەکى دبێژن”هەیڤ هەتاهەتایە ل پشت عەوران نامینیتن”، بۆرینا دەمى گەلەک ژ ڤان شاشییان دێ لادەتن. نموونە ژى ئەڤ ڤەکۆلینەیە کە نیشان ددەت تاکێ کوردستانى، ئه و تاکە یێ کو زەردەشتێ شەهید، پیامبەرێ میدیایى و کەڤنارێ کوردان و ئاریان ل نێزیکى چار هزار سالان بەرى نوکە، ل بن گوهێن مرۆڤاتیێ و کوردان خواندى و نیشان داى کە مرۆڤ خودان و نڤیسەرێ چارەنڤیسا خوە یە، ئەڤرۆ هێدى یا ڕۆهن دبیت کو کوردستانى هەژى گەلەک تشتان و مافانە، ئێک ژ وان ژى دەولەتبوونە، چونکو وى تاکى د ناخ و دەروونێ خوە دا کاکل و هێڤێنێ دەولەتداریێ یێ تێدا هەى.
*بسپۆرێ زانستێن پێداگۆگى و پەروەردەیى/فاکۆلتییا پەروەردە/ زانینگەها زاخۆ.[1]
Kurdipedia is niet verantwoordelijk voor de inhoud van deze opname en de eigenaar is daarvoor verantwoordelijk. Kurdipedia nam het op voor archiefdoeleinden.
Dit item werd in het (کرمانجی) geschreven, klik op het pictogram
om het item te openen in de originele taal!
ئەڤ بابەت ب زمانا (کرمانجی) هاتیە نڤیساندن، کلیک ل ئایکۆنا
بکە ژ بو ڤەکرنا ڤی بابەتی ب ڤی زمانا کو پی هاتیە نڤیساندن!
Dit item is 1,116 keer bekeken
Schrijf uw commentaar over dit item!