کچە ڕزگاربووەکانی دەستی داعش چۆن دەژین؟
ئا: دیدار نیروەیی
ئێزیدییەکان گران بەدەست داعشەوە چەشتیان، پشکی گەورەی کارەساتیش بەر کچ و ژنەکانیان کەوت، کە بەشێکیان کوژران یان خۆیان کوشت، بەشێکیان وەک کەنیزەک و سەبایا تا ئێستاش لای داعشن، ئەوانەشی ڕزگارکران هێشتا لەبارێکی دەروونی خراپدان و دەڵێن سەد خۆزگە ئەمردین و دەست #داعش# نەدەکەوتین. سەرۆکی دەزگای ڕفێنراوەکانی ئێزدی لەھەرێمی کوردستان دەڵێت لەسەرەتای داگیرکردنی شەنگالەوە لە ساڵی 2014، داعش 6417 کەسی ڕفاند، لەو کاتەوە تا ئێستا 3575 کەسیان ڕزگارکراون، بەڵام نزیکەی 2600 کەسی تر لەدەست داعشدا ماون و چارەنووسیان دیار نییە.
کەوتنی شنگال بەدەستی داعش لە ساڵی 2014دا، ئەو ساتەوەخت و شکستەیە کە لەیادەوەری ئێزیدییەکاندا هەرگیزاوهەرگیز نا‌سڕێتەوە، ئێزیدییەکان تا ماون ئەو ڕۆژەیان لەبەرچاو ون نابێت کە ئاڵا ڕەشەکانی داعش شارەکەیانی داپۆشی و داگیرکردنی شەنگالی ڕاگەیاند. هاتنی داعش هاتنی گەورەترین ئافات و تاریکی و ڕۆژڕەشی بوو بۆ ئێزیدییەکان، کە ماڵوێران و ئاوارە و سەرلێشواوی کردن، بەکۆمەڵکوژران و لەسەر زێدی ڕەسەن و مێژویی خۆیان هەڵکەنران و دەربەدەر کران، کچ و ژنیان ڕفێنراو وەک کەنیزەک بۆ موسڵ و ڕەقە بران.
کوفان خرتو، یەکێکە لەو کچانەی ماوەی دە ساڵ لەدەست داعشدا، سەرەتای مانگی مارسی ئەمساڵ توانی لەروژئاوای کوردستان ڕزگار بکرێت و بگەڕێتەوە ناو کەسوکارەکەی خۆی، ئەو کاتێک کە داعش هات و شەنگالی داگیر کرد و وەک کەنیزەک بەرەو موسڵ و پاشان ڕەقە برا، تەمەنی 14 ساڵ، ئێسات کە ئازاد بووە تەمەنی 24 ساڵە، دیمەنەکانی 10 ساڵی ڕابردووی وەک فیلمێکی ترسناک دێتە بەرچاو، ئەو بەئاوێنەی وت کاتێک لە ساڵی 2014 چەکدارانی داعش پەلاماری شەنگالیان داو داگیریان کرد، من تەمەنم 14 ساڵ بو، لەبیرمە ئەو ڕۆژانە زۆربەی کوڕ و پیاوەکانمان کۆمەڵکوژ کران، هەموو ژن و کچەکانمان ڕفێنران، ئەو ڕۆژە تاریکترین ڕۆژی ژیانم بو.
وتیشی ئەوەی لەم 10 سالەدا بینیم، دیمەنەکانی وەکوو فیلمێکی ترسناک لە مێشکمدا دێن و دەچن و ون نابن، ھیچ کاتێک لەبیرم ناچێتەوە، 10 ساڵ مانەوەم لەناویاندا وایکرد زۆربەی زمانی کوردیم لەبیرچێتەوەو ئێستا زیاتر بە عەرەبی دەتوانم قسە بکەم، زۆر تاڵیمان چەشت، سەد خۆزگە ئەمردین و دەست داعش نەدەکەوتین.
کوفان ئاماژە بەوە دەکات کە چەکدارانی داعش تاوانێکی گەورەیان بەرانبەر بەکچانی ئێزدی ئەنجامداوە کە لەمێژوی نوێدا نموونەی دەگمەنە و تا ئەو لە ژیاندا ماوە ناتوانێت لە کاریگەریی خراپی ئەو بەدیل گرتن و مامەڵە توندوتیژو نامرۆییە ڕزگاری بێت کە بەدەست چەکدارانی داعشەوە چەشتویەتی ئەگەرچی لەڕووی جەستەییەوە ڕزگاری بووە، بەڵام لەڕوی دەروونییەوە بەردەوام ئازار دەچێژێت، ئەو وتی ئەوان ئێمەیان وەکوو کەنیزەک برد، وەک کاڵا کڕین و فرۆشتنیان بە جەستەی ئێمەوە کرد، ئێمەیان تا دوا سنووری بێ ڕەحمی و نامرۆیی ئازار دا، تۆزقاڵێک دلۆفانی و جوامێرییان بەرانبەر بەژن نەبو، جەستەی ژنیان دەڕاتاندەوەو تەنیا ویستی حەز و ئارەزووی خۆیان پێ تێر دەکرد، سەدان ژنی ئێزیدی بوون بەقوربانی توندوتیژییەکانیان، منیش یەکێک بوم لەو قوربانیانە.
وتیشی سەرەڕای ئەم ھەموو ناخۆشیانەش، هەمیشە لەداڵغەی خێزان و کەسوکارەکەمدا بوم، ھیچ هەواڵ و شتێکم دەەربارەی کەسوکارم نەدەزانی، کە داعش شەنگالی داگیرکرد، باوکمیان دەستگیر کرد و بردیان، ئێستاش نازانم چی لێهات و چارەنووسی چییە! هەموو ڕۆژو هەموو شەوێک بیرو خەیاڵم لای ئەوانە، بیریان لێدەکەمەوە کە ئاخۆ ماون یان نەماون، ئەگەر ماون لە کوێن؟ برسی و تینوو نین؟.
ئێزیدیەکان کە دێرینترین کەمایەتی ئایینین و بوونە قوربانی شەڕەنگێزترین پەلاماری داعش، وەک خۆیان دەڵێن ڕۆژی ڕەشیان لە مێژوودا زۆر بەخۆیانەوە بینیوە، هەر لەفەرمانی قڕکردنیانەوە لەلایەن دەوڵەتی عوسمانییە.ە بەتۆمەتی کافربوون، تا دەگات بەسووتاندنی چەندین جارەی شەنگال و ڕاگواستنیان، بەڵام ئەوەی داعش بەرانبەر بەئێزیدییەکان کردیان لەئەتککردن و کوشتن و سووتاندن و تەقاندنەوەی شوێنە پیرۆزەکانیان، مەترسیدارترین و تراژیدیترین ڕووداوە لەمێژوی ئێزیدیەکاندا، داعش خوازیار بوو بەیەکجاری ئێزیدییەکان بسڕێتەوەو لەناویان ببات.
یوسرا عیدۆ، یەکێکی دیکەیە لەو کچانەی ماوەی سێ ساڵ و دوو مانگ لەلایەن چەکدارانی داعشەوە ڕفێنرا بو، ئەو بەئاوێنەی وت ئەو کاتەی من لەدەست داعشدا بوم، خۆزگەم دەخواست ڕوحم لەگیانم دەرچێت بەھۆی ئەو هەڵسوکەوتە نامروڤایەتییەی من بەچاوی خوم بینیم.
وتیشی ئێمە زۆر ئەشکەنجە و ئازار دراین، ناتوانین بەئاسانی لەسایەی ئەو ڕۆژە ڕەشانە بێینەدەرو بەشێوەیەکی ئاسایی بژین و ئەو ڕۆژگارە فەرامۆش بکەین کە وەک کەنیزەک و کۆیلەی سێکسی مامەڵمان لەگەڵ کرا، بۆیە حەز دەکەین کۆچ بکەین، چونکە ژیان لێرە بۆ ئێمە زۆر زەحمەتە، ژیانێکی سەخت بەڕیدەکەین، بەشێکی زۆر لەکەسوکاری ئێمە ڕفێنراون و تا ئێستا نازانین چییان لێبەسەرهات، ماون یان نەماون، لەئازارێکی بەردەوامدا دەژیم و ئەمەوێ لەم وڵاتە بڕۆم کە ئەم هەموو نەهامەتی و ئەشکەنجە و ئازارەم تێدا بینی و بۆ ئێمەو مانان دۆزەخە.
بەشێک لەو کچە ئێزدیانەی لەدەستی داعش ڕزگار کراون، تووشی نەخوشی دەروونی بوون، بەشێکی دیکەشیان سەری خۆیان بەرەو دەرەوەی وڵات هەڵگرت و کۆچیان کرد، یان براونەتە دەرەوەی وڵات و لەئەڵمانیا مەشقی دەروونییان پێدەکەن.
دێرین خدر، ئەندامی ھاوپەیمانی داکۆکیکاران لەمافی ژنانی کوردستان کە ھاوکات کچە چالاکوانێکی ئێزدییە جەغت لەوە دەکات کە ژیانی ژنانی ئێزیدی بەگشتی ناخۆشە، بەتایبەت ئەوانەی هێشتا لەناو کەمپەکان لەناو خێمەدا ژیان بەسەردەبەن، لەوەش ناخۆشتر ژیانی ئەو ژن و کچە ئێزدییانەیە کە کەوتونەتە دەست داعش و ڕفێنراون دواتر بەھەر ڕێگایەک بێت ڕزگاریان بووە، ئەو بەئاوێنەی وت ئەو کچ و ژنانە هەموویان لەدۆخێکی دەروونی خراپدان، بەتایبەتیی ئەوانەی ھاوسەرەکانیان بەدەستی داعش کوژراون و ئێستا بەرپرسیارەتی منداڵەکانیان لەئەستۆدایە و نەبوونی مووچەو داھاتیش باری سەرشانی ئەوانی قوورستر کردووە.
وتیشی چۆنییە.ی مامەڵەکردنی داعش لەگەڵ ئەو کچ و ژنانە لەڕوی دەروونی و جەستەییەوە زۆر دڕندانە بووە، ھەرچی کاری نامرۆڤایەتییە بەرانبەریان کراوە، بۆیە کاتێک ژنێک ڕزگار دەکرێت، هەرچەندە چارەسەری دەروونییان بۆ دەکرێ، بەڵام هێشتا بەتەواوی لەپاشماوەی ئەو ڕۆژگارە پڕ لەئازارە ڕزگاریان نابێ و لەدڵەڕاوکێ و خەمێکی بەردەوامدا دەژین.
دێرین باس لەوە دەکات کە ژیانی ئەم ژن و کچانە لە کۆمەڵگەیەکی داخراودا زەحمەتە ئاسایی بێت، هەرچەندە ڕێکخراوەکانی مافی مرۆڤ و نێودەوڵەتی پزیشکی دەروونی زۆر لێھاتویشیان بۆ دابین دەکەن، ئەو وتی ئەوەی من دەبینم ئەو کچە ڕزگاربوانەی دەستی داعش تەنیا کاتێک هەست بەئارامی دەکەن کە دەبرێنە دەرەوەی وڵات، بێگومان لەم ساڵانەی دواییدا ژمارەیەکی زۆریان براونەتە ئەڵمانیاو ئوستورالیا بۆ ئەو مەبەستە، ھەندێک ڕێکخراوی نێودەوڵەتی بۆ چارەسەری دەروونی، ئەو کچانەو خێزانەکانیشیان دەبەن و ئێستا زۆربەی هەرە زۆریان لە دەرەوەی وڵات ژیان بەسەردەبەن.
لە ساڵی 2014وە بەشێک لەو ژنانەی لەلایەن داعشەوە ڕفێنرابوون بەپارە ئازاد کران و بەشێکیشیان دوای تێکشکاندنی دەوڵەتی خەلافەتی ئیسلامی لەموسڵ و ڕەقە لە ساڵی 2017، گەڕانەوە بۆ ناو خێزان و کەسوکاریان، بەڵام هێشتا بەسەدان کچ و ژنی ئێزیدی چارەنووسیان نادیارە.
حسێن کورو، سەرۆکی دەزگای ڕفێنراوەکانی ئێزدی لەھەرێمی کوردستان ئەوە بۆ پەیامنێری ئاوێنە ڕون دەکاتەوە کە لەسەرەتای داگیرکردنی شەنگالەوە لە ساڵی 2014، داعش 6417 کەسی ڕفاند، لەو کاتەوە تا ئێستا 3575 کەسیان ڕزگارکراون، بەڵام نزیکەی 2600 کەسی تر لەدەست داعشدا ماون و چارەنووسیان دیار نییە. کورو وتی ئەوانەی ڕزگارکراون باری دەروونیان باش نییە. پێویستیان بەچارەسەرە، لەبەرئەمەش سەروکایەتی تەندرووستی پارێزگای دھۆک سەنتەرێکی کردوتەوە بوو چارەسەری دەروونی ئەو کچ و ژنانەی لەدەستی داعش ڕزگار دەکرێن.
وتیشی هەماهەنگییەک لەنێوان حکومەتی ھەرێمی کوردستان و وڵاتی ئەڵمانیادا هەبوەو لە ساڵی 2015 نزیکەی ھەزار کچ و ژنی ڕزگاربوی دەستی داعش بران بۆ ئەڵمانیا بە مەبەستی چارەسەرکردن، دواتریش لەلایەن چەند وڵاتێکی تری وەکوو کەنەدا و فەرەنساو ئوسترالیاوە ژمارەیەکی دیکەیان بردراون بۆ چارەسەرکردن، بەڵام هێشتا ژمارەیەکی زۆریان ئێستا لەناو کەمپەکاندان و ھەروەھا ڕزگارکردنی کچان و ژنانی ڕفێنراویش بەردەوامە تا دوایەمین کەسیان.[1]