Bibliotheek Bibliotheek
Zoek

Kurdipedia is de omvangrijkste Koerdische informatiebron!


Search Options





Geavanceerd zoeken      Toetsenbord


Zoek
Geavanceerd zoeken
Bibliotheek
Koerdische namen
Chronologie van de gebeurtenissen
Bronnen
Geopende items
Mijn verzamelingen
Activiteiten
Hulp bij het zoeken?
Publikatie
Video
Classificaties
Willekeurig artikel!
Verzenden
Stuur een artikel
Afbeelding verzenden
Survey
Uw mening
Contact
Wat voor informatie hebben wij nodig!
Standaarden
Algemene voorwaarden
Item Kwaliteit
Gereedschap
Over
Kurdipedia Archivists
Artikelen over ons!
Integreer Kurdipedia in uw website
Toevoegen / Verwijderen Email
Bezoekers statistieken
Item statistieken
Converteren van fonts
Converteren van kalenders
Spellingscontrole
Talen en dialecten van de paginas
Toetsenbord
Handige links
Kurdipedia extension for Google Chrome
Cookies
Talen
کوردیی ناوەڕاست
کرمانجی - کوردیی سەروو
Kurmancî - Kurdîy Serû
هەورامی
Zazakî
English
Française
Deutsch
عربي
فارسی
Türkçe
Nederlands
Svenska
Español
Italiano
עברית
Pусский
Norsk
日本人
中国的
Հայերեն
Ελληνική
لەکی
Azərbaycanca
Mijn account
Aanmelden
Lidmaatschap!
Wachtwoord vergeten!
Zoek Verzenden Gereedschap Talen Mijn account
Geavanceerd zoeken
Bibliotheek
Koerdische namen
Chronologie van de gebeurtenissen
Bronnen
Geopende items
Mijn verzamelingen
Activiteiten
Hulp bij het zoeken?
Publikatie
Video
Classificaties
Willekeurig artikel!
Stuur een artikel
Afbeelding verzenden
Survey
Uw mening
Contact
Wat voor informatie hebben wij nodig!
Standaarden
Algemene voorwaarden
Item Kwaliteit
Over
Kurdipedia Archivists
Artikelen over ons!
Integreer Kurdipedia in uw website
Toevoegen / Verwijderen Email
Bezoekers statistieken
Item statistieken
Converteren van fonts
Converteren van kalenders
Spellingscontrole
Talen en dialecten van de paginas
Toetsenbord
Handige links
Kurdipedia extension for Google Chrome
Cookies
کوردیی ناوەڕاست
کرمانجی - کوردیی سەروو
Kurmancî - Kurdîy Serû
هەورامی
Zazakî
English
Française
Deutsch
عربي
فارسی
Türkçe
Nederlands
Svenska
Español
Italiano
עברית
Pусский
Norsk
日本人
中国的
Հայերեն
Ελληνική
لەکی
Azərbaycanca
Aanmelden
Lidmaatschap!
Wachtwoord vergeten!
        
 kurdipedia.org 2008 - 2024
 Over
 Willekeurig artikel!
 Algemene voorwaarden
 Kurdipedia Archivists
 Uw mening
 Mijn verzamelingen
 Chronologie van de gebeurtenissen
 Activiteiten - Kurdipedia
 Help
Nieuwe item
Bibliotheek
Classificatie Van de Koerdische Muziek
04-08-2022
بەناز جۆڵا
Biografie
Venus Faiq
15-10-2018
هاوڕێ باخەوان
Bibliotheek
De ıraakse Anfal - Campagne tegen de Koerden Feiten en nasleep (1988 - )
08-11-2016
هاوڕێ باخەوان
Biografie
Shwan Rashid Ahmad Gaffaf
23-10-2016
هاوڕێ باخەوان
Biografie
Shene Baban
09-03-2018
هاوڕێ باخەوان
Bibliotheek
Oorlog en Vrede in Koerdistan
29-07-2013
هاوڕێ باخەوان
Bibliotheek
Poëzie uit Koerdistan
16-09-2013
هاوڕێ باخەوان
Bibliotheek
Koerdistan
22-04-2015
هاوڕێ باخەوان
Statistiek
Artikelen 525,907
Fotos 106,501
Boeken 19,792
Gerelateerde bestanden 99,695
Video 1,449
Taal
کوردیی ناوەڕاست 
301,418
Kurmancî - Kurdîy Serû 
88,778
هەورامی 
65,755
عربي 
28,890
کرمانجی - کوردیی سەروو 
16,319
فارسی 
8,548
English 
7,170
Türkçe 
3,571
Deutsch 
1,458
Pусский 
1,123
Française 
321
Nederlands 
130
Zazakî 
85
Svenska 
56
Հայերեն 
44
Español 
39
Italiano 
39
لەکی 
37
Azərbaycanca 
20
日本人 
18
עברית 
14
Norsk 
14
Ελληνική 
13
中国的 
11
Groep
Nederlands
Bibliotheek 
45
Bewijsstukken 
33
Artikkelen 
26
Biografie 
9
Politieke partijen en orgaandonatie 
9
Publicaties 
2
Afbeelding en tekst 
2
Kunstwerken 
2
Plaatsen 
1
Martelaren 
1
De bestandsopslagplaats
MP3 
311
PDF 
29,983
MP4 
2,353
IMG 
194,664
Inhoud zoeken
Plaatsen
Mardin
Bewijsstukken
Oproep aan onze politici: d...
Biografie
Shwan Rashid Ahmad Gaffaf
Bibliotheek
De ıraakse Anfal - Campagne...
Bibliotheek
Classificatie Van de Koerdi...
کلتوری سیاسی و سەرەتاکانی خۆناسیی کورد
Dankzij Kurdipedia, weet jij wat er op elke dag van onze kalender is gebeurd!
Groep: Artikkelen | Artikel taal: کوردیی ناوەڕاست
Share
Facebook0
Twitter0
Telegram0
LinkedIn0
WhatsApp0
Viber0
SMS0
Facebook Messenger0
E-Mail0
Copy Link0
Warderen
Uitstekend
Heel goed
Gemiddeld
Armoedig
Slecht
Toevoegen aan mijn verzameling
Schrijf uw commentaar over dit item!
Aanpassingen
Metadata
RSS
Zoek in Google voor een afbeeldingen voor het geselecteerde item!
Zoek in Google voor het geselecteerde item!
Kurmancî - Kurdîy Serû0
English0
عربي0
فارسی0
Türkçe0
עברית0
Deutsch0
Español0
Française0
Italiano0
Nederlands0
Svenska0
Ελληνική0
Azərbaycanca0
Fins0
Norsk0
Pусский0
Հայերեն0
中国的0
日本人0

کلتوری سیاسی و سەرەتاکانی خۆناسیی کورد

کلتوری سیاسی و سەرەتاکانی خۆناسیی کورد
=KTML_Bold=کلتوری سیاسی و سەرەتاکانی خۆناسیی کورد=KTML_End=
#محەمەد شوانی#
کلتوری سیاسی بەشێکە لە کلتوری گشتی هەر کۆمەڵگەیەک، کە بنەما و ڕەگەز و توخمی تایبەتیی خۆی هەیە و لە بەشەکانی دیکەی کلتوری جیا دەکاتەوە. کلتور خۆی پێکهاتەیەکی ئاڵۆزە، کۆی کەرەستە و ئامێر و هزر و بیروباوەڕ و جیهانبینی و داهێنراوە مادی و ڕوحی و مەعنەویەکانی کۆمەڵگە دەگرێتەوە. ئەوەی پێی دەگوترێت سەرخان و ژێرخانی کۆمەڵگە بریتییە لە کلتور، کلتوری سیاسیش لەناو ئەم پێکهاتە ئاڵۆزەدایە، پەیوەندییەکی دیالەکتیکی توندوتۆڵی لەگەڵ ڕەگەزەکانی دیکەدا هەیە.
یەکێک لە ڕەگەزەکانی کلتوری سیاسی هەستکردنە بە ئینتما و خۆناسین و جیاکردنەوەی ئێمە و ئەوانە لەسەر بنەمای خەسڵەت و تایبەتمەندییە نەتەوەییەکان. ئایا تاکەکانی کۆمەڵگە لە پێناسەی خۆیاندا سەر بە چ چوارچێوەیەکی ناسنامەیی و ئینتمایان بۆ کام پێناسە و خۆناسین زیاترە؟
هەستکردن بە ناسنامەی تایبەت بە یەکێک لە گرنگترین کۆڵەگە و پایەکانی کلتوری سیاسی هەر گرووپێک دادەنرێت، ناسینی ئەو بنەمایانەی ئێمە لە ئەوان جیا دەکاتەوە بنچینەی کلتوری سیاسی ئێمەیە، ئیتر ئێمە و خۆجیاکردنەوەمان لەوان لەسەر بنەمای جیاوازی نەتەوەیی یان ئایینی و بیروباوەڕ دامەزرابێت .
بە بەراورد بە مێژووی کۆمەڵگەی مرۆیی، پێکەوەژیانی هەزاران ساڵی نەتەوە و گرووپە مرۆییە جیاوازەکان و خۆناساندنیان لەسەر بنەمای جوگرافیایەکی هاوبەش، یان ئایین و بیروباوەڕێکی هاوبەش، ئەوا دیاردەی نەتەوایەتی و ململانێی نەتەوەکان دیاردەیەکی نوێیە و تەمەنی لە دوو سەد ساڵێک تێناپەڕێت. سەدەی نۆزدە لە ئەوروپا و سەدەی بیستەمیش لە ئاسیا و ئەفریقیا بە سەدەی گەرمبوونی بیری نەتەوەیی دەناسرێن. باوەڕبوون بە جیاوازی مرۆڤەکان لەسەر بنەمای پێکهاتەی بایۆلۆجی، و پێشکەوتوویی هەندێکیان و دواکەوتوویی هەندێکی دیکەیان، وەکوو دیاردەیەکی مرۆیی سەریهەڵدا. لە ڕووی مێژوییەوە ڕەگوریشەی ئەمە بۆ سەدەی حەڤدە و هەژدە دەگەڕێتەوە، بە تایبەت بۆ ئەو جیاوازیانەی لە ئەمریکا لەنێوان ڕەشپێست و سپیپێستەکاندا دەکرا لەسەر بنەمای ڕەچەڵەکی ئەوروپی و ئەفریقی. دواتریش شۆڕشی ئەمریکا (1776) و شۆڕشی فەرەنسا (1789) و هێرش و پەلامارەکانی ناپلیۆن (1792 تا 1812) کە توندڕەویی نەتەوەیی فەرەنسی لێکەوتەوە. دوای ئەمانەش، هەوڵەکانی بسمارک بۆ یەکخستنی نەتەوەی ئەڵمانی (1871) و مازینی بۆ یەکخستنی ئیتاڵیا (1872)، گڕوتینی زیاتریان بە بیری نەتەوەیی بەخشی.
بەگشتی زۆربەی نووسەران و توێژەرانی بواری ئەنترۆپۆلۆجیا، یان ئەتنۆلۆجی و ئەتنۆگرافی لەسەر ئەوە کۆک و تەبان کە چەمکی نەتەوایەتی (nationalism) چەمکێکی نوێیە. کۆنترین دەرکەوتنی دەگەڕێتەوە بۆ کۆتایی سەدەی هەژدە و سەرەتای سەدەی نۆزدە لەلای فەیلەسوفی ئەڵمانی جۆهان هێردەر (1744-1803). لە ئەدەبیاتی ئینگلیزیدا بۆ یەکەمجار لە ناوەڕاستی سییەکانی سەدەی نۆزدە بەدەرکەوت، بۆیە نەک هەر لە بارەی کوردەوە بەڵکوو لەسەر ئاستی جیهانی ئاڕاستەیەکی تیۆری هەیە پێیوایە پرسی نەتەوەیی لەگەڵ شۆڕشی فەرەنسیدا هاتە ئاراوە. بێگومان گەلانی سەردەستەی وەکوو تورک و فارس و تاڕادەیەک عەرەبیش پێش کورد کەوتنە ژێر کاریگەریی ئەو ڕەوتە نەتەوەییەی لە ئەوروپا لە دوای شۆڕشی فەرەنسیەوە ڕۆژ بە دوای ڕۆژ چالاکتر دەبوو و کاریگەریی دەخستە سەر دەسەڵاتی ئیمپراتۆریەتی عوسمانی و سەفەوی. بۆیە، لەسەرەتای سەدەی نۆزدەوە دەستیان کرد بە چاکسازی و جموجووڵی نەتەوەیی و هەڵوەشاندنەوەی میرنشین و دەسەڵاتی نەتەوەکانی دیکەی سنووری ئیمپراتۆرییەتەکانیان.
بەمەش، تا کۆتایی نیوەی یەکەمی سەدەی نۆزدە یەک میرنشینی کوردیان نەهێشت، ئەمە سەرەتای قۆناغێکی نوێ بوو بۆ کورد، بەتەواوی کورد کەوتە ژێر فەرمانڕەوایی نەتەوەکانی دیکەوە و میر و بەگەکانی کورد دەسەڵاتیان نەما. ئەگەر تا ئەم قۆناغە بە لایەنی کەمەوە میر و بەگەکانی کورد لە ناوچەکانی خۆیاندا پلە یەک بوون، لەو ڕۆژانە بەدواوە ئەوانیش بوونە پلەدوو. هەندێکیان لەناوبران و هەندێکیان دوورخرانەوە. بۆ ململانێی بنەماڵە ناودارەکانی کورد هەندێک کەسایەتی دیکەیان قیت کردەوە، ئیتر بە هەزاران ڕێگای جیاواز لە هەوڵی شکاندنی شکۆ و کەرامەتی کورد و تاواندنەوەی بوون. ئەمانە بۆ خۆیان پاڵنەرێک بوون بۆ چەکەرەکردنی هەستی نەتەوایەتی کورد، ئەگەر پێشتر لەژێر پەردەی ئایینی و لەسەرخۆ پرسە نەتەوەییەکانی خۆیان دبردە پێش، ئیدی بە ئاشکرا و لە چوارچێوەی نەتەوەیی، نەتەوە باڵادەستەکاندا، دەستکرا بە تواندنەوەی کورد.
لەگەڵ ئەوەی لای کوردیش هەر لە سەردەمی دەسەڵاتی میرنشینەکانەوە وردەوردە ئەو هەستە درووست دەبوو، باشترین نموونەش ئەوە بوو لای هەندێک لە شاعیر و مەلا و ڕۆشنبیر و میر و سەرکردەکانی درووست ببوو، کاریان بۆ بڵاوکردنەوەشی دەکرد، بەڵام بە نەمانی میرنشینەکان و هەوڵی داگیرکەران بۆ تواندنەوەی کورد ئەو هەستەی بەهێزتر کرد.
لەم قۆناغەدا، کە سەرەتای درووستبوون و گەشەکردنی هەستی نەتەوەیی بوو، لاوازبوونی هەژموون و پێگەی میر و بەگ و خانەدانەکانی کورد، ئیدی لە ناوەڕاستی سەدەی نۆزدەوە، ئەرکی سەرکردایەتی و ڕابەرایەتیکردنی بزووتنەوەی نەتەوایەتی خستە ئەستۆی پیاوانی ئایینی. خەڵکی کوردستان و جەماوەری زەحمەتکێشی کورد، لە جیاتی دیوەخانی میرەکان، لە مزگەوت و تەکییە و خانەقای سەید و شێخەکاندا کۆدەبوونەوە و باس و خواسی ژیانی ڕۆژانە و گۆڕانکارییەکانی ڕۆژگاریان دەکرد. بۆیە بنەماڵە ئایینییەکان و مزگەوت و تەکییە و خانەقاکان لە درووستبوونی هەستی نەتەوەیی لای کورد ڕۆڵێکی گرنگیان هەیە و زۆربەی سەرکردەکانی دواتر لەم ناوەندەوە پێگەیشتن.
ئەگەر بۆ ماوەی پەنجا ساڵێکی دیکە تەمەنی میرنشینەکان درێژبایە، هەستی نەتەوەیی کورد بە ئاڕاستەیەکی دیکەدا دەڕۆیشت و نە بنەماڵە ئایینییەکان و نە مزگەوت و نە تەکییە و خانەقاکان ئەو ڕۆڵەیان نەدەبوو لە ڕابەرایەتیکردنی بزووتنەوەی ڕزگاریخوازی نیشتمانییدا، بەڵکوو تەنیا وەکوو ناوەندێکی پەروەردەیی و ڕۆشنبیری کەسایەتی خوێندەوار و شاعیر و نووسەریان پێدەگەیاند، ڕێک وەک ئەوەی لە ڕابردوودا مەلا ئیدریسی بەدلیسی و فەقێ تەیران و مەلای جزیری و ئەحمەدی خانی و حاجی قادر و ئەوانەی پێگەیاندبوو، میرەکانیش ڕابەرایەتی بزووتنەوەی نەتەوەییان دەکرد. بەڵام لە ئەنجامی نەمانی میرنشینەکان و لاوازبوونی پێگەی میر و خانەدانەکان، ئەم ئەرکە کەوتە ئەستۆی پیاوانی ئایینی و بنەماڵە ئایینییەکان و ئەوانیش لەم پێناوەدا درێغییان نەکرد و قوربانی زۆریاندا. #شێخ عوبەیدوڵڵای نەهری# و #شێخ سەعیدی پیران# وسەید ڕەزای #دەرسیم#ی و #شێخ مەحمودی حەفید# و #پێشەوا قازی محەمەد# نموونەی دیار و پێشەنگی شەهیدانی ڕێبازی ڕزگاری نەتەوەیین.
لە قۆناغەکانی پێشووتردا میرەکان و هەندێک لە بنەماڵە خانەدانەکانی کورد ئەم ئەرکەیان لەسەر شانبوو، ڕابەرایەتی بەرەوپێشبردنی هەستی نەتەوەییان دەکرد، ئەمەش لەو هەوڵ و چالاکییانەدا خۆی دەبینییەوە کە هەندێک لە میرەکان بۆ یەکگرتنی کورد و بەهێزکردنی لەشکر و سەپاندنی زمانی کوردی و دژایەتی دەسەڵاتی عوسمانی و سەفەویدا دەیان کرد. لە ئەنجامی پێگەیشتنی ئەو هەستە بوو لای میرەکانی کورد، هەردوو دەوڵەتی داگیرکەری کوردستان، سەفەوی و عوسمانی، لەسەر ئەوە ڕێککەوتن میرنشینە کوردییەکان هەڵوەشێنەوە و دەسەڵاتی ناوچە کوردییەکان بدەنە کاربەدەستانی خۆیان. بۆیە گەلی کورد بێ ڕابەرایەتی و سەرکردایەتی مایەوە، لێرەوە پیاوانی ئایینی و ڕابەرانی تەریقەتی قادری و نەقشبەندی هەوڵیاندا ئەو بۆشاییە پڕ بکەنەوە و لەپاڵ ڕێنماییە ئایینیەکانیاندا ئەو پێگە جەماوەریەی هەیانە بۆ ڕزگاری نەتەوەیی بەکاری بهێنن.
جگە لە بنەماڵە ئایینییەکان، لە ئامادەنەبوونی میر و سەرکردە و ڕابەرایەتییەک لەناو کورد دا، دەرکەوتن و بەهێزبوونی هەستی نەتەوەیی لای کورد پەیوەندی بە تاراوگە و کۆچکردنی کوردان و ئاوارەییەوە هەیە. لەو سەردەمەدا تازە هەستی نەتەوەیی لای تورک و عەرەب درووست دەبوو، بۆیە کۆچی ڕۆشنبیران و خوێندەوارانی کورد بۆ ئەستەمبوڵ و قاهیرە و ئەو شارانە ڕۆڵی گەورەی هەبوو لە گواستنەوەی هەستی نەتەوەیی. ئەستەمبوڵ خۆی لە ئەوروپا نزیک بوو، کاریگەریی بزووتنەوە نەتەوەییەکانی ئەوروپای لەسەر بوو. شاعیرێکی وەکوو حاجی قادر لە ئەستەمبوڵ ژیابوو، بۆیە لە هۆنراوەەکانیدا هانی کوردان دەدا بۆ سەربەخۆیی و دامەزراندنی دەوڵەتی کوردی، ئەگەر لەو قۆناغەدا، بە تایبەت لە جەنگی جیهانی یەکەمدا، کە دەوڵەتی عوسمانی لەبەر یەک هەڵوەشایەوە و چەندین دەوڵەتی سەربەخۆی لێ کەوتەوە، تەنیا یەک میرنشینێک لە کوردستان بمایە، بارودۆخی نێودەوڵەتی زۆر لەبار و گونجاوتر دەبوو بۆ درووستبوونی دەوڵەتێکی کوردی، یان بەلایەنی کەمەوە ڕابەرایەتیکردنی بزووتنەوەی ڕزگاریخوازی نەتەوەیی کورد بە هێز و گوڕ و تینێکی زیاترەوە.
لەو سەروبەندەدا هەندێک لە سەرکردە سەربازییەکانی ئینگلیز پێشنیازیان کردبوو، لە ویلایەتە کوردییەکانی ژێر دەسەڵاتی عوسمانی کوردستانێکی سەربەخۆ بوونیاد بنرێت، بەو مەرجەی لەژێر ڕکێفی ئینگلیز خۆیاندا بێت. بۆ ئەم مەبەستە پەیوەندیان بە چەند بنەماڵەیەکی ناوداری کوردەوە کردبوو، بەڵام کورد ناوەندێکی بۆ بڕیاردان و سەرکردایەتی نەمابوو، پەرشو بڵاو بوو، بۆیە ئەم پلانە سەری نەگرت و دەوڵەتی کوردی لەو هەلە مێژووییەدا درووست نەبوو.
شێخ عوبەیدوڵای نەهری بە یەکەم ڕابەری شۆڕشی نەتەوەیی کورد دادەنرێت، کە بە ئاشکرا و بەڕوونی لە 1880 دا داوای لە هەردوو دەوڵەتی قاجاری و عوسمانی کرد دان بە مافە نەتەوەییەکانی کورد دا بنێن و کوردیش دەوڵەتێکی سەربەخۆی هەبێت. نەهری یەکەمین سەرکردەشە کە لەپێناو ئەم ئامانجەدا دەستی داوەتە چەک و لەشکری ڕێکخستووە، کە توانی تا 1882 بەرگری لەو ناوچانە بکات کە ڕزگاری کردبوون. دواتر دوورخراوەتەوە و گیانی خۆی بەخشیوە. شێخی نەهری جگە لە خۆی یەکەمین بنەماڵەی کوردن لە قۆناغەکانی دواتریشدا لە هەر لەم ڕێگایەدا کوڕ و کوڕەزاکانی بوونەتە قوربانی لە 1925 لەگەڵ شێخ سەعیدی پیران دا.
دوای شۆڕشەکەی شێخ عوبەیدوڵای نەهری کە مایەی ڕاچەنینی نەتەوەیی کورد بوو، لە ئاسیا و ڕۆژهەڵاتی ناوەڕاست، هەندێک شۆڕش و بزووتنەوەی ڕزگاریخوازیی کاریگەریی زۆریان لەسەر درووستبوون و گەشەکردنی هەستی نەتەوەیی لای کورد هەبوو، وەکوو شۆڕشی بۆرجوازی دیموکراتی ڕووسی (1905-1907) و شۆڕشی مەشروتەی ئێران (1905-1911) و شۆڕشی لاوە تورکەکان (1908-1909) و هەوڵەکانی عەرەب بۆ یەکگرتن و کۆنگرەی پاریس 1913. هەموو ئەم پێشهات و ڕووداوانە کاریگەریان هەبوو بۆ بەهێزکردنی هەستی نەتەوەیی لای کورد، کە لەو سەردەمەدا دەست بە خۆڕێکخستن بکات بۆ داواکردنی مافە نەتەوەییەکانی و کەڵک ورگرتن لە ئەزموونی گەلانی دیکە. بۆیە، دەبینین وەکوو ڕەنگدانەوەیەکی پێگەیشتنی هۆشیاری سیاسی و هەستی نەتەوەیی، دیاردەی حیزب و ڕێکخراو و کۆمەڵە و گرووپی کوردی لەم قۆناغەدا سەرهەڵدەدەن.
دیاردەی حیزبایەتی و درووستبوونی ڕێکخراوی سیاسی لە کوردستان بۆ کۆتایی سەدەی نۆزدە و سەرەتای سەدەی بیستەم دەگەڕێتەوە، بە دیاریکراوی 1908. هەرچەندە لە 1898ەوە کورد ڕۆژنامەی کوردستانی وەکوو یەکەم هەنگاوی ڕۆژنامەگەری کوردی دەستپێکردبوو، هەروەها لە 1889ەوە لەژێر دەسەڵاتی عوسمانی دا، بەشداری لە درووستکردنی حیزبی سیاسیدا کردبوو بەڵام بە هاوبەشی بوو لەگەڵ کەسایەتییە تورکەکان بەناوی “کۆمەڵەی ئیتحاد و تەرەقی”. دواتر یەکەمین ڕێکخراوی سیاسی کوردی، کۆمەڵەی تەعالی کوردستان، لە 1908 لە ئەستەمبوڵ لەلایەن ئەمین عالی بەدرخان و جەنەرال شەریف پاشا و شەهید عەبدولقادری کوڕی شێخ عوبەیدوڵای نەهری و حیکمەت بابان و چەند کەسایەتییەکی دیکەوە دامەزرا. ئامانجی ڕێکخراوەکە چاکسازی و بەدەستهێنانی مافەکانی کورد بوو. یەکێک لە چالاکییەکانیان بڵاوکردنەوەی ڕۆژنامەی “کوردستان” بوو، وەکوو درێژەپێدانێک بە ڕۆژنامەی کوردستان کە پێشتر لە 1898 ژمارە یەکی لە قاهیرە بڵاو کرابوەوە.
شێخ عەبدولقادر ساڵێک پێش ئەوەی ئەو کۆمەڵەیە درووست بێت، واتە لە 1907، ڕۆژنامەیەکی بە ناوی “کورد” بە زمانی کوردی و تورکی لە ئەستەمبوڵ دەردەکرد. دەتوانین ئەم قۆناغە بە سەرەتای دەرکەوتنی نووسین و بڵاوکراوە بە زمانی کوردی هەژمار بکەین، کە بۆ یەکەمجاربوو لە مێژوودا گۆڤار و ڕۆژنامە بە زمانی کوردی بڵاو بکرێتەوە. لە 1913 گۆڤاری “ڕۆژی کورد” و لە 1917 ڕۆژنامەی “کوردستان” و لە 1919 ڕۆژنامەی “ژین” لە ئەستەمبوڵ بڵاوبوونەوە.
هەر لەو ماوەیەدا لە 1908 هەتا 1925، لە ئەنجامی ئەو گۆڕانکارییانەی لە جەنگی یەکەمی جیهانی کەوتنەوە، ئەو بۆشاییە سیاسی و کارگێڕییەی لە ویلایەتەکانی ژێر دەسەڵاتی عوسمانی درووست بوون، ئەو بزاوتە ڕۆشنبیری و هۆشیارییەی لە ئەنجامی بڵاوکراوەکانەوە سەریهەڵدا بوون بە مایەی دامەزراندنی چەندین کۆمەڵە و ڕێکخراو وەکوو “کۆمەڵەی پێکهاتە کۆمەڵایەتییەکانی کوردستان” و “حیزبی نەتەوەی کورد” و “ڕێکخراوی پێشکەوتنی کوردستان” و “ڕێکخراوی کوردستان” و “کۆمەڵەی سەربەخۆیی” و…هتد
شێخ مەحمود لە 1919 دژی بەریتانییەکان و لکاندنی باشووری کوردستان بە ئێراقەوە دەستی دایە چەک، بە هێزێکی کەم و ناڕێکخراو و بێپۆشاک و تەقەمەنی ڕووبەڕووی داگیرکەران بووەوە. ڕاستەوخۆ، شێخ خۆی سەنگەری گرت و هاوشانی چەکدارەکانی لە پێشەوە ئامادەی گیان بەخشین بوو، بەڵام لە شەڕێکی نابەرانبەردا لە دەربەندی بازیان بەبرینداری بەدیل گیرا و بۆ هندستان دوور خرایەوە. دوای ساڵێک گەڕایەوە کوردستان و لە 1922 بوو بە حاکمی #سلێمانی# و خۆی وەکوو مەلیکی کوردستان ناساند. ئەمەش بۆ یەکەمجار بوو لە مێژووی کورد دا کە حکومەتێکی کوردستانی پێکبهێنرێت و وەزیر دیاری بکرێت. شێخ مەحمود بانگەشەی سەربەخۆیی دەکرد و دەوڵەتی کوردستانی ڕاگەیاند. لە 1924 جارێکی دیکە شێخ مەحمود دوور خرایەوە و خەونی دەوڵەتی کوردستانی نەهاتەدی.
لە کۆنگرەی ئاشتی لە پاریس لە 1919، کورد داوای دەوڵەتی سەربەخۆی کرد وەکوو نەتەوەکانی دیکەی ژێردەسەڵاتی عوسمانی. ئەوە بوو لە ڕێککەوتنامەی سیڤەر دا لە 1920 دان بە مافەکانی کورد دا نرا. بریاڕبوو سەرەتا وەکوو دەسەڵاتی ئۆتۆنۆمی کورد خۆی بەڕێوەبەرێت تا لە قۆناغی دواتردا مافی دەوڵەتداری و سەربەخۆیی بەدەست بێنێت، بەڵام ڕێککەوتنامەی لۆزان ئەو خەونەی کوردی لە باربرد و داواکاریەکانی کورد پاڵپشت بە هێزێکی نەتەوەیی یەکگرتوو نەبوو. ئەو بانگەشە و داواکاریانەی بۆ سەربەخۆیی کوردستان دەکران شێخ مەحمود لە باشوور و سمکۆی شکاک لە ڕۆژهەڵات لەلایەن داگیرکەرانی کوردستانەوە بە هێزی سەربازی، یان بەڵێن و تەفرەدان، لەناوبران.
تا دەهات کورد پەرتەوازەتر و پارچەپارچەتر دەبوو، تا لە 1926 دا باشووری کوردستان بەفەرمی بە ئێراقەوە لکێنرا. ئیدی سنووری نێوان باشوور و باکوور و ڕۆژاوای کوردستان کێشرا، کە تا ئەو کاتە یەک پارچە و لەژێر دەسەڵاتی عوسمانی دا بوو.
دەوڵەتی تورک لەم قۆناغەدا لە دوای 1923 زۆر دڕندانە کەوتە گیانی کەسایەتییە ڕۆشنبیر و کوردپەروەر و شێخ و زانایانی کورد. شێخ سەعیدی پیران یەکێکی دیکە بوو لە ڕابەرانی ڕێبازی نەقشبەندی و پەیوەندییەکی ڕۆحی بەهێزی هەبوو لەگەڵ بنەماڵەی شێخ عوبەیدوڵای نەهری دا، دوای گرتن و گوللەبارانکردنی خالید جوبران و یوسف زیا لە بەتلیس لە تشرینی دووەمی 1924دا، شێخ سەعید بووە سەرۆکی کۆمەڵەی ئازادی کوردی. لە سەرەتای 1925 دا ڕاپەڕینێکی جەماوەری گەورەی ڕێکخست و ناوچەیەکی فراوانی باکووری کوردستانی کۆنترۆڵ کرد. دەوڵەتی تورک بە لەشکرێکی گەورە و زەبەلاحەوە پەلاماری جەماوەری ڕاپەڕیوی دا، نزیکەی 120 گوندی کوردستان چۆڵکران و زیاتر لە پازدە هەزار کەس کوژران. لە ئایاری 1925 یشدا شێخ سەعید و 47 کەس لە هاوڕێکانی لە سێدارەدران.
لە 1927دا، بەشێکی زۆری ئەو کۆمەڵە و ڕێکخراو و گرووپە نەتەوەییانەی لە کوردستان درووست ببوون لە حیزبی خۆییبووندا یەکیان گرت چونکە لەلایەک ئاستی هۆشیاری و خوێندەواری لە کوردستان بەرزببووەوە و ستەم و ستەمەکانی داگیرکەران بەرانبەر کورد گەیشتبووە ترۆپک، لەلایەکی دیکەش، تێکشکانی شۆڕشەکەی شێخ مەحمود و شێخ سەعیدی پیران و هەموو ئەو کارەساتانەی لە ئەنجامی شکستی ئەو ڕاپەڕینانەدا بەر گەلی کورد کەوت، هەمووی بەسەریەکەوە پاڵی بە سیاسەتمەدار و ڕووناکبیر و ڕۆشنبیرانی کوردەوە نا بیر لە خۆ ڕێکخستنەوە و یەکگرتن و یەکخستنی تواناکانی نەتەوەکەیان بکەنەوە. ئامانجی خۆییبوون ڕزگاری کوردستان و بوونیادنانی دەوڵەتێکی سەربەخۆ بوو بۆ کوردستانیان، بۆیە کەسایەتییە سیاسی و ڕۆشنبیرەکانی هەموو پارچەکانی کوردستان لەو کۆمەڵەیەدا بەشداربوون. تا چارەکی یەکەمی سەدەی بیستەمیش یەکێتیی نەتەوەیی لای کورد بەهێزبوو، چ ئەو کۆمەڵە و ڕێکخراو و حیزبانەی درووست بوون، چ ئەو گۆڤار و ڕۆژنامە و چاپەمەنیانەی بڵاودەکرانەوە، بەرنامە و وتار و وتارەکانیان کوردستانیی و یەکێتیی نەتەوەیی بوو، نەک لۆکاڵی و لەسەر ئاستی بەشێک یان پارچەیەک یان شارێکی دیاریکراوی کوردستان بووبن، بۆیە نووسەران و بەشداربووانیش لە هەموو پارچەکانی کوردستان و نوێنەرانی زۆربەی شارەکانی کوردستانی گەورەی تێدابوو، گوزارشتیان لە مەینەتییەکانی کورد و ستەمی داگیرکەران و هەوڵی سڕینەوەی سیما کلتورییەکانی کوردیان دەکرد.
بۆ وەڵامدانەوەی ملهوڕییەکانی داگیرکەران، سەید ڕەزا ڕابەرایەتی ڕاپەڕینی دەرسیمی کرد. لە 1937 تا 1939 دژی سیاسییەتی ڕاگواستنی زۆرەملێی کورد و بەتورککردنی کوردستان. لە ڕاپەڕینەکەدا هەزاران کوردی عەلەوی و زازا شەهید بوون.
یاسای ڕاگواستن و دووبارە نیشتەجێکردنەوەی دانیشتووان لە تورکیا لە 1934 دەرچوو. ئەم یاسایە بە مەبەستی سڕینەوەی کلتوری کورد و سەپاندن و زاڵکردنی زمان و کلتوری تورکی بوو بەسەر پێکهاتە نەتەوەیی و ئایینی و مەزهەبیەکانی دیکەی تورکیادا. لە 1935 دا، تورکیا ویستی ئەم یاسایە لە دەرسیم جێبەجێ بکات، سەرەتا ناوی “دەرسیم”یان گۆڕی بە تونجەلی، کورد بە گشتی و خەڵکی دەرسیم بەتایبەت ڕووبەڕووی ئەم یاسا شۆڤێنیە بوونەوە و ڕەتیان کردەوە ناوچەکانیان بەجێبێڵن. تورکیا بە ئاگر و ئاسن وەڵامی ئەو ڕاپەڕینەی دایەوە. بەپێی هەندێک لە سەرچاوەکان نزیکەی 14 هەزار کوردی کوشت و زیاتر لە 11 هەزاری ڕاگواست. ئەمەش نموونەیەکی ڕوونی جینۆساید و لەناوبردنی بەکۆمەڵی کورد بوو لە تورکیا.
لە کۆتایی سییەکان و سەروبەندی جەنگی دووەمی جیهانی دا چەندین کۆمەڵە و ڕێکخراو و گرووپی نەتەوەیی درووست بوون، کە گوزارشتیان لە پێشکەوتن و گەشەکردنی هەستی نەتەوەیی کورد دەکرد، لەوانە کۆمەڵەی ئازادی و کۆمەڵەی برایەتی و دارکەر و هیوا و کۆمەڵەی ژێکاف و چەندانی دیکەی تایبەت بە لاوان و خوێندکاران و پیشەییەکان. سەرەڕای دووری نێوانیان و نەبوونی ئامرازەکانی هاتوچۆ و پەیوەندیکردن لەو قۆناغەدا، بەڵام پەیوەندی لەنێوان ئەم کۆمەڵە و ڕێکخراوانە لە پارچە جیاوازەکانی کوردستان هەبوو و هێشتا پرسی نەتەوەیی کورد لە یەک دانەبڕا بوو. لە کۆتایی جەنگی دووەمی جیهانی دا، ئەم ڕێکخراوانە بوونە هەوێنی لە دایکبوونی حیزبی نەتەوەیی فراوان لە کوردستانی گەورەدا، کە ئەمەش سەرەتای قۆناغێکی دیکە بوو لە پڕۆسەی درووستبوونی کلتوری سیاسی و خۆناسیندا. [1]
Dit item werd in het (کوردیی ناوەڕاست) geschreven, klik op het pictogram om het item te openen in de originele taal!
ئەم بابەتە بەزمانی (کوردیی ناوەڕاست) نووسراوە، کلیک لە ئایکۆنی بکە بۆ کردنەوەی بابەتەکە بەو زمانەی کە پێی نووسراوە!
Dit item is 130 keer bekeken
HashTag
Bronnen
[1] Website | کوردیی ناوەڕاست | ماڵپەڕی سەکۆ - 07-02-2024
Gekoppelde items: 2
Biografie
Datum & Gebeurtenisen
Groep: Artikkelen
Publication date: 07-02-2024 (0 Jaar)
Boek: Politiek
Boek: Verslag
Boek: Onderzoek
Provincie: Zuid Koerdistan
Publication Type: Born-digital
Soort document: Originele taal
Technical Metadata
De kopijrecht van dit artikel is gegeven aan Kurdipedia door de eigenaar van het item!
Item Kwaliteit: 99%
99%
Toegevoegd door ( هومام تاهیر ) op 27-03-2024
Dit artikel is beoordeeld en uitgegeven door ( زریان سەرچناری ) op 29-03-2024
Dit item is voor het laatst bijgewerkt door ( ڕۆژگار کەرکووکی ) op: 07-04-2024
URL
Dit item is volgens Kurdipedia's Standaarden nog niet afgerond en verder moet het herzien/aangepast worden!
Dit item is 130 keer bekeken
Kurdipedia is de omvangrijkste Koerdische informatiebron!
Artikkelen
Turkse grondtroepen trekken noordoosten van Syrië binnen
Biografie
Shwan Rashid Ahmad Gaffaf
Artikkelen
Ook in Iraaks Koerdistan volgt macht de lijn van het bloed
Artikkelen
Sherefxane Bedlisi: vader van de geschiedenis
Artikkelen
Turkse aanval in Syrië moet Koerden breken
Afbeelding en tekst
Gevangene van het Turkse leger tijdens de Dersim opstand. (1938)
Bibliotheek
Oorlog en Vrede in Koerdistan
Bibliotheek
De ıraakse Anfal - Campagne tegen de Koerden Feiten en nasleep (1988 - )
Bibliotheek
Classificatie Van de Koerdische Muziek
Bibliotheek
Werkbezoek Iraaks Koerdistan
Bibliotheek
Irakese vluchtelingen in Nederland
Biografie
Araz Talib
Biografie
Shene Baban
Afbeelding en tekst
Koerdische vrouwen aan de oever van de Kaspische Zee begin 20e eeuw

Actual
Plaatsen
Mardin
25-08-2012
هاوڕێ باخەوان
Mardin
Bewijsstukken
Oproep aan onze politici: doorbreek het stilzwijgen rond Afrin
23-03-2018
هاوڕێ باخەوان
Oproep aan onze politici: doorbreek het stilzwijgen rond Afrin
Biografie
Shwan Rashid Ahmad Gaffaf
23-10-2016
هاوڕێ باخەوان
Shwan Rashid Ahmad Gaffaf
Bibliotheek
De ıraakse Anfal - Campagne tegen de Koerden Feiten en nasleep (1988 - )
08-11-2016
هاوڕێ باخەوان
De ıraakse Anfal - Campagne tegen de Koerden Feiten en nasleep (1988 - )
Bibliotheek
Classificatie Van de Koerdische Muziek
04-08-2022
بەناز جۆڵا
Classificatie Van de Koerdische Muziek
Nieuwe item
Bibliotheek
Classificatie Van de Koerdische Muziek
04-08-2022
بەناز جۆڵا
Biografie
Venus Faiq
15-10-2018
هاوڕێ باخەوان
Bibliotheek
De ıraakse Anfal - Campagne tegen de Koerden Feiten en nasleep (1988 - )
08-11-2016
هاوڕێ باخەوان
Biografie
Shwan Rashid Ahmad Gaffaf
23-10-2016
هاوڕێ باخەوان
Biografie
Shene Baban
09-03-2018
هاوڕێ باخەوان
Bibliotheek
Oorlog en Vrede in Koerdistan
29-07-2013
هاوڕێ باخەوان
Bibliotheek
Poëzie uit Koerdistan
16-09-2013
هاوڕێ باخەوان
Bibliotheek
Koerdistan
22-04-2015
هاوڕێ باخەوان
Statistiek
Artikelen 525,907
Fotos 106,501
Boeken 19,792
Gerelateerde bestanden 99,695
Video 1,449
Taal
کوردیی ناوەڕاست 
301,418
Kurmancî - Kurdîy Serû 
88,778
هەورامی 
65,755
عربي 
28,890
کرمانجی - کوردیی سەروو 
16,319
فارسی 
8,548
English 
7,170
Türkçe 
3,571
Deutsch 
1,458
Pусский 
1,123
Française 
321
Nederlands 
130
Zazakî 
85
Svenska 
56
Հայերեն 
44
Español 
39
Italiano 
39
لەکی 
37
Azərbaycanca 
20
日本人 
18
עברית 
14
Norsk 
14
Ελληνική 
13
中国的 
11
Groep
Nederlands
Bibliotheek 
45
Bewijsstukken 
33
Artikkelen 
26
Biografie 
9
Politieke partijen en orgaandonatie 
9
Publicaties 
2
Afbeelding en tekst 
2
Kunstwerken 
2
Plaatsen 
1
Martelaren 
1
De bestandsopslagplaats
MP3 
311
PDF 
29,983
MP4 
2,353
IMG 
194,664
Inhoud zoeken
Kurdipedia is de omvangrijkste Koerdische informatiebron!
Artikkelen
Turkse grondtroepen trekken noordoosten van Syrië binnen
Biografie
Shwan Rashid Ahmad Gaffaf
Artikkelen
Ook in Iraaks Koerdistan volgt macht de lijn van het bloed
Artikkelen
Sherefxane Bedlisi: vader van de geschiedenis
Artikkelen
Turkse aanval in Syrië moet Koerden breken
Afbeelding en tekst
Gevangene van het Turkse leger tijdens de Dersim opstand. (1938)
Bibliotheek
Oorlog en Vrede in Koerdistan
Bibliotheek
De ıraakse Anfal - Campagne tegen de Koerden Feiten en nasleep (1988 - )
Bibliotheek
Classificatie Van de Koerdische Muziek
Bibliotheek
Werkbezoek Iraaks Koerdistan
Bibliotheek
Irakese vluchtelingen in Nederland
Biografie
Araz Talib
Biografie
Shene Baban
Afbeelding en tekst
Koerdische vrouwen aan de oever van de Kaspische Zee begin 20e eeuw
Folders
Bibliotheek - Provincie - Buitenland Bibliotheek - Boek - Sociaal Bibliotheek - Dialect - Nederlands Bibliotheek - Publication Type - Gedrukte media Bibliotheek - PDF - Nee Politieke partijen en orgaandonatie - Organisatie - Religieus Politieke partijen en orgaandonatie - Active - Yes Politieke partijen en orgaandonatie - Provincie - Netherlands Bibliotheek - Boek - Koerdische kwestie Bibliotheek - Boek - Roman

Kurdipedia.org (2008 - 2024) version: 15.67
| Contact | CSS3 | HTML5

| Pagina wordt gegenereerd in: 0.5 seconde(n)!