تورکیا ڕۆڵێکی چەندلایەنەی لە کەرتی وزەی هەرێمی کوردستان و عێراقدا هەیە، لەوانەش پەرەپێدانی کەرتی نەوت و غازی هەرێمی کوردستان و گواستنەوەی نەوتی عێراق بۆ بازاڕەکانی جیهان. گۆڤاری وەرزیی (سیاسەتی تورکیا) لە ڕاپۆرتێکدا ئاماژە بۆ ئەوە دەکات کە ڕۆڵی ئەنقەرە بەهۆی سیاسەتەکانی تورکیا لەدوای گشتپرسیی سەربەخۆیی و بەشداریی کارای ڕوسنێفت لە کەرتی غازی هەرێمی کوردستان، گۆڕانی بەسەردا هاتووە.
سێگۆشەی ئاڵۆزی تورکیا - عێراق - کوردستان
جۆن ڕۆبێرتس، ئامادەکاری ڕاپۆرتەکە و شارەزای کاروباری ئۆڕاسیا لە ئەنجوومەنی ئەتڵەنتیکی ئەمریکی، ئاماژە بۆ ئەوە دەکات کە: لەڕووی پەیوەندییەکانی نێوان تورکیا و هەرێمی کوردستان، گەورەترین ئاکامی گشتپرسییەکە ئەوە بوو ژمارەیەک ڕێککەوتنی بێ وێنەی بە تەواوەتی هەڵپەسارد کە لە تشرینی دووەمی 2013دا لە نێوان حکومەتی هەرێمی کوردستان و تورکیادا واژۆکرابوون.
خاڵە سەرەکییەکانی ڕێککەوتنەکەی نێوان #هەولێر# و ئەنقەرە بریتی بوون لە پشتگیری لە هەولێر بۆ ئەوەی نەوتەکەی لە ڕێگەی بۆڕیی نەوتی #کەرکووک# - جەیهانەوە هەناردە بکات. بەشداری کۆمپانیای وزەی تورکیا لە 13 کێڵگەی نەوتی کوردستان، دروستکردنی بۆڕییەکی نەوت کە بتوانێ ڕۆژانە یەک ملیۆن بەرمیل نەوت بە هەرێمی کوردستاندا ڕەوانەی بەندەری جەیهان بکات و بنیاتنانی ژێرخانی بۆڕی غازی سروشتی کە ساڵانە توانای هەناردەکردنی 20 ملیار مەتر سێجای هەبێ.
بە بۆچوونی ڕۆبێرتس: لەلایەنی تەکنیکییەوە ئاسانترین ڕێگە بەکارهێنانی بۆریی نەوتی هەرێمی کوردستانە (بۆ هەناردەکردنی نەوتی عێراق بەرەو بەندەری جەیهان)، بەڵام بۆ ئەوە دەبێ بەربەستە سەرەکییەکان لابدرێن، لەوانەش کێشەی بەغدا و هەولێر لەسەر دابەشکردنی داهاتی فیدراڵی و چۆنێتی مامەڵەکردن لەگەڵ داهاتی ئەو نەوتەی لە هەرێمی کوردستان بەرهەمدێت.
کێشەکانی پاش گشتپرسی
لە مانگی ئەیلولی 2017دا کە گشتپرسیی تێدا بەڕێوەچوو، هەناردەی نەوتی کوردستان بۆ جەیهان گەیشتبووە 609 هەزار بەرمیل لە ڕۆژێکدا. مانگێک دوای هێرشەکانی 16ی ئۆکتۆبەر، هەناردەی نەوتی کوردستان بۆ بەندەرە تورکییەکە بۆ 246 هەزار بەرمیل لە ڕۆژێکدا دابەزی. لە چارەکی یەکەمی 2018دا ئەو ژمارەیە بۆ 316 هەزار بەرمیل و لە تشرینی دووەمیش بۆ 400 هەزار بەرمیل بەرزبووەوە.
ڕووداوەکانی پاش گشتپرسی کاریگەری گەورەیان لەسەر داهاتی نەوتیش دانا. لە نیوەی یەکەمی 2017، داهاتی نەوتی هەرێمی کوردستان سێ ملیار و 328 ملیۆن دۆلار بوو، لە نیوەی دووەمی هەمان ساڵ یەک ملیار 999 ملیۆن دۆلار بوو. ئەو ژمارەیە لە نیوەی یەکەمی 2018 بۆ 648 ملیۆن و 600 هەزار دۆلار دابەزی.
لە دوای گشتپرسییەکەی 25 ی ئەیلولی 2017، حکومەتی تورکیا سنوورەکانی دانەخست و هەناردەی نەوتی کوردستانیش لە ڕێگەی بۆڕییە نەوتییەکەی نێوان کوردستان و جەیهان بەردەوام بوو. #ڕەجەب تەیب ئەردۆغان#، سەرۆککۆماری تورکیا، ڕۆژێک دوای گشتپرسییەکەی کوردستان هۆشداری دا کە ئەگەر کوردستان سەربەخۆیی ڕابگەیەنێ بۆڕییە نەوتەکە دەگرنەوە و ئابڵوقەی ئابووری و بازرگانی دەخەنە سەر کوردستان.
بەبۆچوونی لێکۆڵەرە بەریتانییەکە، بۆ پاراستنی دڵنیایی وەبەرهێنەران، حکومەتی هەرێمی کوردستان دەبێ لەسەر سیاسەتی ئێستای بەردەوام بێت، واتە بیرکردنەوە لە سەربەخۆیی لە درێژخایەندا، بێ ئەوەی لە کورتماوەدا هیچ هەنگاوێکی بۆ بنێن. لە کاتێکدا ئاماژە بۆ ئەوەش دەکات کە ئێستا و بۆ ماوەیەکیش لە داهاتوودا :حکومەتی تورکیا بۆ پرسەکانی پەیوەندیدار بە وزە زیاتر مامەڵە لەگەڵ بەغدا دەکات نەک هەولێر.
ئەم گۆڕانکارییە لە هەڵوێستی حکومەتی تورکیا کاریگەری لەسەر پڕۆژە هاوبەشەکانی نێوان هەولێر و ئەنقەرە لە بواری غازی سروشتیدا دەبێ، لە کاتێکدا بڕیار بوو کۆمپانیای گەنەڵ ئێنێرجیی تورکی لە ساڵی 2018 بۆ 2019 ساڵانە 10 ملیار مەتر سێجا غازی سروشتی بەرهەم بهێنێ و لە ساڵی 2020 بۆ 20 ملیار مەتر سێجا لە ساڵێکدا بەرزی بکاتەوە، بەڵام پێشکەوتنەکان لەو بوارەدا خاوتر بوون لەوەی کە چاوەڕێ دەکران.
رۆڵی ڕوسنێفت
لە نزیک دوو ساڵی ڕابردوودا کۆمپانیای حکومیی ڕوسنێفت پێگەی گەورەترین ئەکتەری کەرتی غازی کوردستانی لە گەنەڵ وەرگرتووە، بە جۆرێک ڕۆبێرتس پێیوایە لە جێی خۆیەتی بڵێین ئێستا ڕوسنێفت گرنگترین ئەکتەری پەرەپێدانی کەرتی نەوت و غازی کوردستانە.
هەنگاوە کردارییەکانی هەولێر و کۆمپانیا حکومییەکەی ڕووسیا لە شوباتی 2017 وە دەستیپێکرد، کاتێک حکومەتی هەرێمی کوردستان و ڕوسنێفت ڕێککەوتنی هاوکارییان لە بواری پەرەپێدانی کێڵگەکان، گەورەکردنی ژێرخانی بەرهەمهێنانی سەرچاوەکانی وزە، لۆجستیک و بازرگانی واژۆ کرد، لە حوزەیرانی 2017 ڕێککەوتنەکە گەورەکردنی بۆڕیی نەوتی هەرێمی کوردستانیشی لەخۆگرت. لە ئەیلولی هەمان ساڵیشدا وەزارەتی سامانە سروشتییەکان ڕێککەوتنێکی سەبارەت بە دروستکردنی بۆڕییەکی غازی سروشتی لەگەڵ ڕوسنێفت ڕاگەیاند کە غاز بۆ وێستگەکانی بەرهەمهێنانی کارەبا و کارگەکانی هەرێمی کوردستان دەگوازێتەوە.
بەگوێرەی ڕاپۆرتێکی ئاژانسی (رۆیتەرز) ئەو بۆڕییە یەک ملیار دۆلار تێچوویەتی و توانای گواستنەوەی 30 ملیار مەتر سێجار غازی لە ساڵێکدا هەیە، واتە توانای گواستنەوەی هێندەی توانای تورک ستریمە کە غاز لە ڕووسیاوە بۆ تورکیا و وڵاتانی ئەوروپی دەگوازێتەوە.
لە دوای گشتپرسی و تەنانەت لە دوای هێرشەکانی 16ی ئۆکتۆبەر، ڕوسنێفت ژمارەیەک گرێبەستی لەگەڵ هەولێر واژۆ کرد، لەوانەش پێنج گرێبەست لەسەر بنەمای هاوبەشی لە بەرهەمدا کە تێیدا پشکی ڕوسنێفت 80٪ بوو، کۆمپانیا ڕووسییەکەش 400 ملیۆن دۆلار بە حکومەتی هەرێمی کوردستان بدات. لە ڕۆژی 19ی ئۆکتۆبەری 2017، ڕوسنێفت بوو بە خاوەنی 60٪ ئەو بۆڕییەی کە بە کوردستاندا نەوت بۆ بەندەری جەیهان دەگوازێتەوە.
لێکۆڵەرە بەریتانییەکە پێیوایە هەڵوێستی تورکیا لە دیاریکردنی ئاکامی ئەو دەستپێشخەرییەی ڕوسنێفت گرنگە، لەبەر ئەوەی لە ڕوانگەی بازرگانییەوە بازاڕی غازی سروشتیی هەرێمی کوردستان ناوچەکانی عێراق (لەوانەش مووسڵ) و بازاڕەکانی باشوور و باشووری ڕۆژهەڵاتی تورکیان، بەڵام هەتا ئەو کاتەی کێشەکانی نێوان عێراق و هەولێر لەسەر کێشە جیاجیاکان بەردەوام بن و بەغداش توانای دارایی دابینکردنی سووتەمەنی بۆ ئەو ناوچانە هەبێ، دەتوانێ ڕێگە لە چوونی غازی هەرێمی کوردستان بۆ مووسڵ بگرێ.
لەم حاڵەتەدا تورکیا تاکە بژارەی سەرەکییە بۆ ئەوەی غازی کوردستانی تێدا بفرۆشرێ یان وەکو ڕێگەیەک بۆ گواستنەوەی غازی کوردستان بۆ بازاڕەکانی دەرەوەی تورکیا سەیر بکرێ. بۆیەش ڕۆبێرتس جەخت لەوە دەکاتەوە کە تورکیا تاوەکو ئێستاش دەرفەتێکی گەورەیە بۆ هەرێمی کوردستان.
جۆن ڕۆبێرتس جەخت لەوە دەکاتەوە کە پاش ئاڵۆزییەکانی گشتپرسی، حکومەتی هەرێمی کوردستان ناچارە پشت بە شێوەی نوێ و کۆن لە دیپلۆماسیی وزە ببەستێ، شێوە کۆنەکەش لەسەر ئەو پەیوەندی و لێکتێگەیشتنانە دادەمەزرێ کە لە نێوان سەرۆکایەتی هەرێم و بازرگان و سیاسەتکارانی تورکیا و بازرگانانی کوردستان دامەزراوە، شێوە نوێیەکەش پشتبەستنە بە نێوەندگیریی نوێ، لەسەرووی هەمووشیانەوە ڕوسنێفت. بۆ ئەوەی هەم پرسی پەیوەندی لە نێوان هەولێر و ئەنقەرە لەلایەک و هەولێر و بەغدا دروستبکاتەوە و پارەی پێویست بۆ ڕاگرتنی ئابووریی هەرێمی کوردستان بدات.[1]
#19-12-2018#