NADOYÊ XUDO MAXMÛDOV (1907-1990)

Nado Maxmûdov di nav rewşenbîrên Kurdê Ermenistanê da yê herî naskirî, xweyê nav û dengê bilind bû. Bawarkî, ji gênctya xwe heta çû rema Xwedê karên dewletêye here bilind û cawdarda dixebitî. Zilamekî gewdeyî, girî dest-pê bû, kurdekî bedewî orgînal bi seke-sifetê xwe. Dêmê wî rem bû bi ken, xerîbdost. Çiqas jî evdekî bî kursî û dereca xweva bilind bû, di nav serokên Komara Ermenistanêye mezin da rûdinişt, tev wan diçû-dihat, pîreka wî ermenî bû, lê jêra kurdîtya wî li ser asta ewlin bû.
Nenihêrî mijûlbûna xwe, topbûn û civînên rewşenbîrên kurd, bûyarên kurdewarî da timê hazir dibû. Dema gilî dihate ser kurdîtyê ew hazir bû.
Ez xwendevan bûm. Di civînên beşa nivîskarên Kurd, êvaryên xwendevanan û odên rêdaksya rojnema RYA TEZE da çend cara min ew dîtibû. Rast, ez jê vedikşyam. Bi xeysetê xweyî şermoke nêzîkî wî nedibûm.
Nado Mahmûdov (bi rûsî: Nado Hudoevich Mahmudov (Kurdî: Nadoyê Xudo Maxmûdov); 1'ê rêbendanê 1907 – 1990), nivîskar û siyasetmedarê kurdê Sovyetê, cîgirê dewra yekem ê Sovyeta Bilind a Yekîtiya Sovyetê, Wezîrê Veguhestinê. cîgirê komara Sovyet a Sosyalîst a Ermenîstanê, berpirsê karûbarên giştî, serokê komîteya dewletê ya aborîya şaredarî û hilberîna pembû.
Nado Mahmudov di 1ê Çileya sala 1907an de li Martûnî ya Azerbaycanê hatiye dinyayê. Piştî ku di 10 saliya xwe de bavê xwe ji dest da zarokatiyeke dijwar derbas kir. Di temenekî biçûk de dest bi şivantiyê kiriye da ku li dê û xwişka xwe ya biçûk binêre. Dema ku xewna Mahmudov ew bû ku bibe mirovekî xwenda, lê di şûna wî de neçar bû ku di bin axayekî dewlemend de şivantiyê bike. Di berdêla keda wê ya dijwar de, destûr dida ku li quncikekî odê rûne û bi hev re li dersê temaşe bikin, dema ku kurê axa dersên taybet digirt. Bi vî awayî şivanê biçûk hînî xwendin û nivîsandinê bû.
Piştî Şoreşa Oktobirê îmkan bû ku ciwanên jêhatî yên ermenî û kurd perwerdehiya bêpere bibînin. Ji ber ku Mahmûdov endamê Komsomolê yê çalak bû, Lîseya Gimgimê ya Partiya Komunîst (Aleksandropol wê demê), Zanîngeha Partiya Transkafkasyayê û Dibistana Partiya Bilind a Moskowê qedand. Ji bilî xwendina xwe ya partiyê, li zanîngeha Yêrêvanê ya dewletê, beşa Dîrokê qedandiye.
Ji sala 1920’an heta dawiya jiyana xwe di gelek wezîfeyên dewletê de roleke aktîf lîst. Wî serokatîya gelek herêmên Yekîtîya Sovyetê ya Ermenîstanê kir, nemaze li bajarên Aparan û Armavirê (Hoktemberya wê demê), yên Partîya Komûnîst a Yekîtîya Sovyetê. Wî postên wekî cîgirê wezîrê veguhestinê, komîserê karûbarên giştî, serokê komîteya dewletê ya berpirsê aboriya şaredariyê û hilberîna pembû girt. Di navbera salên 1938 û 1946an de, ew parlamenterê Yekîtiya Sovyetê û Sovyeta Ermenîstanê bû. Di sala 1943 de, wî alîkariya berhevkirina 3,315,000 ruble ji bo Stalîngradê, bi piranî bexş, li navçeya wî kir. Ji ber serkeftin û xebatên xwe bi gelek madalya û madalyayan hat xelatkirin.
Di damezrandina dibistanên kurdî yên li Ermenîstana Sovyetê, pêşxistina beşa kurdî ya rojnameya Riya Teze û radyoya Yêrêvanê de roleke mezin lîst. Her wiha li ser xurtkirina edebiyata ermenî û kurdî û têkiliyên civakî yên di navbera her du gelan de rawestiya. Pirsgirêkên berê û yên niha yên Kurdan bi kûrahî vegot. Gotarên wî di gelek rojname û kovaran de hatin weşandin. Di dema serdana dîrokî ya Mistefa Barzanî ya Yekîtiya Sovyetê de, wî ligel lehengê Yekîtiya Sovyetê Samand Siyabendov rêberiya Barzanî kir.
Mahmûdov hem dewletparêz bû hem jî nivîskar. Bi zimanên kurdî, ermenî û rûsî gelek çîrok, çîrok, çîrok, çîrok û bîranînên xwe nivîsandine û di sala 1959an de monografiya xwe ya bi navê Gelê kurd li ser dîroka kurdan ji berê heta niha çap dike. Ev monografî hîn jî ji bo rojhilatnasan çavkaniyek girîng e. Di nav hevalên Mehmûdov de helbestvan û nivîskarên wek Avêtîk Îsahakyan, Dêrenîk Demîrciyan û Naîrî Zarian bûn. Ew ji ber destkeftiyên xwe yên edebî di Yekîtiya Nivîskarên Sovyetê de hate destnîşankirin. Bi Emma Mahmudova ya bi eslê xwe Ermenî re zewicî. Ji ber ku malbata wê nedixwest keça xwe bide kesekî kurd, neçar ma ku Emma birevîne. Keça wî ya mezin Donara Mahmudova bû yekemîn jina kurd ku li Yekîtiya Sovyetê bawernameya zanistên bijîjkî wergirt. Di sala 1990î de li Yêrêvanê wefat kir, dema ku bingehê hukumeta Sovyetê, ku tê de gelek wezîfe dikir, hejand.

Xebatên wî:
1.Bihar - (1989) (Têmûrê Xelîl ile)
2.Gelê Kurd, 1959 Erîvan (Ermenî)
3.Çîrok, 1964 Erivan (Kurdî)
4.Clicky Heart, 1968 Erivan (Ermenice)
5.Şivanê Piçûk, 1959 Erivan (Ermenistan), 1974 Moskova (Rûsî)
6.Alagyaz, (Elegez) (1948-1953)
7.Gulîzar, 1956 Erîvan
8.Kar û Kuluke Slemane Slivi (Karr and Kuluke Slemane Slivi), 1941 Erivan (Ermenice ve Kürtçe)
9.Mem û Zîn: Kürt Aşk-Kahramanlık Destanı (Dayik û Zîn: Helbesta Evîn-Qehremaniya Kurdî), 1956 Erîvan
10.Çîrok û Dem, 1987 Erîvan

Kurte Çîrok:
1.Efsaneya Kafkasyayê (Kovkasian Avandavep), Yêrêvan, 16 avrêl 1975. (bi ermenî)
2.Hespê Spî (Spitak Dziavore), Yêrêvan, Rojnameya Wêjeyî, 19 Hezîran 1964 (bi ermenî)
3.Partizan Sevuk (Partizan Sevuke), Yêrêvan, Rojnameya Wêjeyî, 5 Tebax 1977 (bi ermenî)
4.Efsaneya Li bin Dara Birûkê (Avandavep Urenu Tak), Erîvan, Rojnameya Wêjeyî, 25 Tîrmeh 1975 (bi ermenî)
5.Bapîr û Nevî (Papikn u Torniknere), Êrîvan, Kovara Bahar, 1974 (bi ermenî)
6.Mame û Gule (Маме и Гуле/Mame i Gule), Erîvan, Edebiyata Ermenî, 1974 (bi rûsî)
7.Zinga Zengîn (Колокола Гудят/Kolokola Gudyat), Erîvan, Edebiyata Ermenî, 1972 (bi rûsî)
8.Pisîka zozan û diz (Aragiln û Gokh Pison), Yêrêvan, 03.03.1966 (bi ermenî)
9.êlava min a yekem (Moi Pervye Chusty), Erîvan, Edebiyata Ermenî (Literaturnaya Armeniya), 1976 (bi rûsî)
10.Şahidê Jiyanê (Kendani Vkan), Misir, Kovara Rojê (Arev), 10 û 11 Sibat 1966 (bi ermenî)
11.Predators Yerevan, Rojnameya Komsomol, 1967 (bi rûsî)
12.Axaftina min Çawa winda bû (Te Inchpes Lezus Kap Enkav), Tiflîs, Êvara Tiblîsê (Erekoyan Tbilisi), 1968. (bi ermenî)
13.Du çîrok li ser mastê (Erku Arkac Macuni Masin), Êrîvan, Kovara Bahar, 1975 (bi ermenî)
14.Mamosteyê Min yê Yekem (Моя Первая Учительница/Moya Pervaya Uchitelnitsa), Erîvan, Edebiyata Ermenî, 1970 (bi rûsî)

Xelat:
1.Fermana Ala Sor a Kedê (1 Kanûn 1940), № 7168
2.Legion of Honor (20 Reşemî 1941), № 41887
3.Order of Honor (5ê kewçêr 1966), № 480815
4.Medalya ji bo Parastina Kafkasyayê (9 Tîrmeh 1945), № 015765
5.Medalya Di Şerê Welatparêziya Mezin 1941-1945 de Karkerê Wêrek (22ê Reşemî 1946), № 289646
6.Xebatkarê kulturî yê kevnar ê Komara Sovyeta Sosyalîst a Ermenistanê
7.Medalya Jubilee Sî Sal Serkeftina Di Şerê Welatparêziya Mezin 1941-1945 (1976)
8.Medalya Jubilee Çil Sal Serkeftin Di Şerê Welatparêziya Mezin 1941-1945 (1ê Cotmehê).
[1]