$سەرچەتەی چەتەکان کێیە؟$
#ڕێبین ئەحمەد ڕەشید#
حاجی لەسەرەمەرگدا بوو، وەسێتی بۆ کوڕەکەی کرد کە دوو کیسە ئاڵتوون لەژێر سەرینەکەیدایە. یەکێکیان بۆ خۆی ئەوی دیکەیان دەبێت ببات بۆ گەورەترین وچەتەترین چەتەی شاری قازان.
حاجی وەفاتیکرد، کوڕە بەدوای بەجیهێنانی وەسێتی باوکیدا دێ بە دێ کەوتە سۆراخی چەتەترینی چەتەکان. دەیان چەتە و ڕێگری بەسەرکردەوە، بەڵام دەڕۆیشتە لای هەر چەتەیەک، چەتەیەکی لەخۆی چەتەتری پێدەناساند. ئاکام گەیشتە دێیەک، ڕۆیشتە لای سەرگەورەی چەتەکانی ئەو دێیە بۆ ئەوەی کیسە ئاڵتوونەکەی باوکی پێبدات و وەسێتەکەی بەجێبهێنێت.
بابای چەتە پێی وت:
-برادەر تۆ لەکوڕێکی سەرڕاست دەچیت و منیش نامەوێت خیانەت لە ڕاستی و درووستیت بکەم. ڕاستە ئێمە چەتەین بەڵام تۆ لە پیاوخوایەک دەچیت و ناتوانم ڕاست نەبم لەگەڵت. چەتەیەک لە من چەتەتر هەیە لە کێوی بەردەبازان دەژی، بڕۆ ئامانەتەکەی باوکت بدە بەو.
ڕێگای کێوی گرتەبەر، پاسەوانەکانی چەتە و ڕێگری هەرە گەورە لە بناری کێوەکە ڕێگەیان پێگرت:
-ها برادەر بۆ کوێ؟
-دەمەوێ سەرگەورەکەتان ببینم.
-بۆچیتە؟
ئامانەتییەکم پێیە و بۆی دەبەم.
بە هاوڕێیەتی پاسەوانەکان هەڵگەڕان بە کێوەکەدا و گەیشتنە زناری کێوەکە. سمێڵ بابڕێکی ناوچاو ترشی بێ بەزەیی لەوسەری دیوەخانەکەوە:
-بڵێ بزانم؟
-قوربان من باوکێکی کەنەفتەی سەرجێگام هەبوو، دووکیسە ئاڵتوونی لەپاش بە جێما، وەسێتی کرد یەکێکیان بۆخۆم بێت ئەوی دیکە بۆ سەرگەورەی هەموو چەتەکانی مەملەکەتەکە بێت. پاش گەڕانێکی زۆر عەرزم بەحزورت بێت تۆیان وەک گەورەترین چەتە بۆ دەستنیشان کردم. هاتووم ئەم ئامانەتەم لێوەرگریت و ڕۆحی باوکم ئاسوودە بکەیت
-گوێبگرە ئەی تازە جەوان، ڕاستە من گەورەترین چەتەم، بەڵام چەتەیەک لەمن گەورەتر لە شاری قازان هەیە، حاکمی شارەکەیە. بۆ ئەوەی سەرڕاست بین لەگەڵ ڕۆحی بابت دەبێت ئامانەتییەکە ببەیت بۆ ئەو.
گەنجەکە ڕێگای شاری قازانی گرتەبەر، گەیشتە دیوانە شاهانەکەی شاری قازان. حەوشەیەکی گەورەی دەیان دۆنمیی و سەدان پاسەوان بەدەوری کۆشکەکەیدا پاسەوانیی لە حاکم دەکرد. ڕۆیشت ژوورەوە و سڵاوی لە حازری کرد:
-قوربان گەورە چەتەی نێو کێوی بەردەبازان جەنابتیان وەک گەورەترین چەتە بۆ دەستنیشان کردووم تا بتوانیت یارمەتیم بدەیت لە بەجێهێنانی کۆتا وەسێتی باوکی ئازیزمدا.
-چ قوڕمساغێک ناماقوڵی وا دەکات ئێمە وەک چەتە بناسێنێت، ئێمە حاکمی شەرعیی قەزاوەت و ڕێکخستنی کاروباری شاری قازانین، ڕوبارێک خوێنمان بۆ ئەمڕۆی قازان ڕشتووە لەو کێوەی بەردەبازان، شاچەتە کێو خۆی ئەمە باش دەزانێت، ئەو ڕازینەبوو لەگەڵ ئێمە بێتەوە قازان و هەر لەوێ بەچەتەیی مایەوە، وەک ئێمە حەزی بە ژیانی شار و خزمەتکردنی هاوزمان و هاووڵاتیانی خۆی نەبوو، دەیان ڕۆژمان بە نانەڕەقە بەڕێکردووە و زکمان هەڵگوشیوە تا ئەمڕۆی قازانمان درووستکردووە ئێستەتۆش پێم دەڵێیت چەتە؟
-قوربان دەی وادیارە من بەهەڵە هاتووم؟
-بزانم گەورەترین چەتەت بۆ چییە؟
-ئەزبەنی باوکم وەسێتی کرد لەو دوو کیسە ئاڵتونەی لەپاشی بەجێدەمێنێت یەکێکیان بدەم بە گەورەترین چەتەی مەملەکەت، منیش عەوداڵی دۆزینەوەی چەتەی چەتەکانم.
-گوێبگرە ئەی گەنج، ئێمە عادەتمان نییە ڕاستەوخۆ بەدەستیی پارە وەرگرین، دەستوور و پەڕڵەمان و سیستمی شاری قازان وایە دەبێت لەبەرانبەر وەرگرتنی هەر بڕە پارەیەکەوە عەقدێکی بازرگانی لەنێوان ئێمەو کەسی پارەدەردا هەبێت.
-جا ئێستا فەرمانت بە چییە؟
-تەماشای ئەو پازدە دۆنم حەوشەو باخە بکە، ئەوە موڵکی شەخسیی خۆمە، ئەو بەفرە زۆرەش دەبینیت کە باریوە؟
-بەڵێ قوربان!
-جا من ئێستا لەبەرانبەر ئەو بەفرەوە ئەم بڕە ئاڵتوونە لە تۆ وەردەگرم، تۆ کڕیار و من فرۆشیار. وا ئەو ئەو بەفرەم فرۆشت بە تۆ.
-زۆر باشە قوربان ڕازیم.
گەنج وەسێتەکەی باوکی بەجێهێناو بە کیسە ئاڵتوونەکەی خۆیەو گەڕایەوە لادێکەی خۆی، شەو لە خانێک لادەدات بۆ پشوودان، لەپڕ پاسەوانەکانی حاکمی شاری قازان دەدەن بەسەر خانەکەدا و بەقیڕەقیڕ:
-کوا ئەو گەنجە ساختەچییە؟
-لێرەم قوربان ئەمرکەن، چی ڕوویداوە؟
-حاکمی قازان دەڵێت هەر ئێستا بگەڕێتەوە لام، کاری گرنگم پێیەتی.
بە دەستبەسەریی دەیبەنەوە لای حاکمە قۆز و پۆشتەوپەرداخەکەی قازان:
-شەرم و حەیا ناتگرێت ئەی گەنج، دەتەوێت ئەو پازدە دۆنم زەییەم لێ داگیر بکەیت؟
-چی بووە قوربان، من حەددی ئەوەم نییە بۆچی؟
-گەر نیازی داگیر کردنی زەوییەکەمت نییە چۆنە ماڵەکەت لەسەر زەوییەکەم بەجێئەهێڵیت، بۆچی بەفرەکەت لەسەرزەوییەکەم لانەبرد.
-قوربان من چۆن پازدە دۆنم بەفر ڕابماڵم؟ بۆ کوێی بەرم؟
-کەواتە یا ماڵەکەت لەسەر زەوییەکەم لادەبەیت، یا دەستبەسەرت دەکەم و دەتنێرم بۆ زیندان.... هممم ڕێگای سێیەمیشت هەیە کرێ و غەرامەی ماڵەکەت بدەیت کە لێرە لەسەر زەوی من بەجێتهێشتووە؟
-غەرامەکەی چەندە قوربان؟
-کیسە ئاڵتوونەکەی دیکەی باوکت.
-فەرموو قوربان چار نییە.
ئیلهامی چیرۆکەکە چیرۆکێکی فۆلکلۆریی تورکییە. [1]