Mejî zimanên zikmakî yên nexwendî jî tîne bîra xwe
Dr. Abdulillah Polat

Eşkere ye heya mirovên ku bi zimanê xwe bipeyivin hebin, ew ziman jî winda nabe. Lê îro gelek ziman di bin xetereya tunebûnê de ne. Zimanên ku hatine terikandin ku di herikîna xwezayî ya jiyana nûjen de neyên axaftin, ji ber kêmbûna endamên wê civakê yên ku bi wî zimanî ne axivin, bi xetereya tunebûnê re rû bi rû ne. Zimanên ku ji hêla pêşkeftinê ve têne asteng kirin ji ber ku ew ji hêla welatên ku lê têne axaftin qedexe ne, û ji ber vê yekê xetereya wendabûnê heye.
Di pêvajoya asîmîlasyonê de, kesên ku ji bilî zimanê serdest zimanê wan ê zikmakî heye û hîs dikin ku ziman û çanda wan astek nizimtir û bêqîmetir e. Ev peyam dikare bi awayên nazik were ferz kirin. Hat tespîtkirin ku zimanê ewil ê ku mirov di jiyanê de pê radibin di mejî de sabît dimîne. Li gorî lêkolînerên Kanadayî yên ku bi diyardeyên xwe ev diyarde eşkere kirin, wan tespît kirin ku yekem zimanê zikmakî di zarokan de bi domdarî dimîne û ev fêrbûna ku di jiyana wan a pêşerojê de di hişê wan de hate bicîh kirin, ji holê ranebe jî ger ew zimanek din fêr bibin û dikare di mijarên wekî bîranînê de dîsa derkeve holê.
Lêkolîn destnîşan dikin ku bîranîn û serpêhatiyên zaroktiya pêşîn bi taybetî di mejî de têne çap kirin. Her wiha ji bo zimanê ku pitik û zarokên biçûk di çend salên pêşîn ên jiyana xwe de dibihîsin an diaxivin derbas dibe. Heya niha, ne diyar bû ku tiştê ku ewqas zû tê fêrkirin di mejî de dimîne heya ku ew êdî neyê bikar anîn an jî neyê guheztin. Wek zimanê yekem ê winda ku zarokek paşê ne dikare bibihîse û ne jî biaxive. Zanyarên Kanadayî niha dikarin nîşan bidin ku mejiyê zarokan bersivê dide zimanê dayikê, tewra ku ew êdî bixwe neaxivin. Lara J. ji zanîngeha McGill li Montreal. Psîkolog û neurologên ku bi Pierce re xebitîn encamên xebata xwe di kovara PNAS de pêşkêş dikin.
Lêkolîner çalakiya mejî berhev dikin. Di lêkolîna xwe de, lêkolîneran li 48 keçên ku di zaroktiya xwe de bi zimanên Frensî û Çînî re rû bi rû bûne, nêrî. Bi berhevdanê wan dixwest fêr bibin ka bersivên di mejiyê beşdaran de çawa cûda dibin. Ji bo vê mabestê, wan di dema xwendinê de zarokên 9-17 salî li sê koman dabeş kirin: Di ya yekem de, zarok ji malbatên fransîaxiv hatin û wek yekzimanî hatin mezin kirin. Keçên di koma duyemîn de ji malbatek çînî ji dayik bûn, berî sêyemîn salvegera xwe ji hêla malbatek fransî ve hatin pejirandin û dûv re tenê fransî diaxivîn.
Beşa sêyemîn a beşdarên lêkolînê ji zayînê ve çînî bihîstin, di sê saliya xwe de fransî fêr bûn û bi herdu zimanan jî xweş diaxivîn. Tiştê ku di zaroktiya pêşîn de fêr dibe nayê nivîsandin. Lêkolîneran qeydên dengî li ser hemî keçên bi dengên xwerû yên çînî lê bi fransî nedîtin lîstin.
Wan di heman demê de tomografiya resonansiya magnetîkî ya fonksiyonel (FMRI), rêbazek wênegirtinê, bikar anîn da ku binihêrin ka kîjan deverên mejî di dema bihîstinê de têne aktîfkirin. Zarokên di herdu koman de ku di temenek zû de bi zimanê çînî re rû bi rû bûn, hate dîtin ku bi heman rengî çalakiya mejî nîşan didin, bêyî ku bi vî zimanî biaxivin an na. Van herêmên mejî di zarokên ku bi tenê bi fransî mezin bûne de ne çalak bûn. Ji vêna, lêkolîner encam didin ku bîranîna zimanekî di mejî de maye, tewra ku zarok êdî bi vî zimanî neaxivin û bi hişmendî nikaribin wî bi bîr bînin. Zanyaran karîbûn nîşan bidin ku ya ku tê fêrbûn nûnertiya derûnî nagire û “ji bo ezmûna ziman di sê salên pêşîn ên pêşketinê de rewşek taybetî pêşniyar dikin.” Li gorî lêkolîneran, encamên wan destnîşan dikin ku zanîna di destpêka jiyanê de hatî girtin di mejî de dimîne û ji ber vê yekê ezmûnên zaroktiya pêşîn bi rengek nezanîn bi salan an jî bêdawî, bandorê li ser wergirtina zanînê dike.[1]