$هەرێمی کوردستان لە گێژاوی ئێراقدا$
#زوبێر ڕەسوڵ#
#09-01-2020#
هەرێمی کوردستان سەرەڕای ئاڵینگاریە ناوخۆییەکانی وەک لاوازیی دامەزراوە سیاسییەکان و گەندەڵی و دەرفەتی کار بۆ گەنجان و ئابوورییەکی لاواز کە بەربەستی سەرەکین لە بەردەم گەشەکردنی سیاسی و ئابووری، بەڵام کێشەیەکی تری سەرەکی ئەو وابەستەبوونە یاسایی و سیاسی و ئابووریەیە بە ئێراقەوە کە ئەگەری ئەوەی هەیە لە هەر ئانووساتێکدا دۆخی ئاساییش و ئابووریی هەرێمی کوردستان بهێنێتەوە خاڵی سفر. شەڕی #داعش# نزیکترین نموونەیە کە تا ئێستاش لێکەوتەکانی بەسەر دۆخی ئابووری و سیاسیی هەرێمی کوردستانەوە دیارە. هەرێمی کوردستان دەرفەتی لە ئێراق زیاتر بوو کە بتوانێ لە دوای 2003 جۆرێک لە بووژانەوە و سەربەخۆیی ئابووری بنیات بنێت، بۆ ئەوەی ئەوەندە وابەستەی دۆخی سیاسی و ئابووریی ئێراق نەبێت. کەچی کورد تەنیا ڕێگای بۆ سەربەخۆیی لە ئێراق لەڕێگای سەربەخۆیی سیاسییەوە سەیر دەکرد، واتا ئەو ڕێوشوێنانەی کە زیاتر ڕێکاری سیاسی و فەرمین. ئەوەی بۆ ئەم دۆخەش هاوکار بوو، دۆخی ناسەقامگیری ئاساییش بوو لە ئێراق، کە وای لە هەرێمی کوردستان کرد ناوەندی چالاکیی ئابووری و سیاسی بێت نەک ئێراق.
پەیامی سەرەکیی ئەم نووسینە ئەوەیە کە بەغدا دەکرێت تا چەند دەیەیەکی دیکەش ناوەندی ئەو کێشە ئیتنیکی و سیاسی و هەرێمییانە بێت کە لە ناوچەکدا هەن، بەتایبەتیش ململانێی سیاسی و جەمسەربەندیە هەرێمییەکانی ناوچەکە، هەروەک ئەو شەڕە ناڕاستەوخۆیەی ئێستا دەیبینین لەنێوان ئێران و ئەمریکا. لەڕاستیدا هەرێمی کوردستان نابێت هیچ هیوایەک لەسەر ئێراق هەڵچنێت، ئێراق لە بەردەم کێشەی سیاسی و جەوهەریی قووڵدایە. ئەگەرچی ئێستا دەرفەتی جیابوونەوەی سیاسیی هەرێمی کوردستان ئەستەمە، بەڵام دەرفەتێکی تری زێڕینی لە بەردەمە کە مەرج و فاکتەری پێشوەختەیە بۆ هەر سەربەخۆییەکی سیاسی، ئەویش بووژانەوە و بنیاتنانەوەی ئابوورییە تا ئاستی سەربەخۆیی ئابووری.
هەرێمی کوردستان ئەگەرچی هەنگاوێکی باشی نا لە بواری پەرەپێدانی کەرتی وزە کە دەکرێت بناغەی ئەو سەربەخۆییە ئابووریە بێت، بەڵام بێبەرنامەیی لە ئیدارەدانی ئابووری، بەتایبەتی بە هەڕەمەکی دامەزراندن کە جگە لە بارگرانی بۆ سەر ئابووری، لە هەمانکاتدا گورزێکی کاریگەریشی لە کەرتی کشتوکاڵ دا. بۆیە هەڵەیە گەر پێمانوابێت کەرتی وزە لە هەرێمی کوردستان شکستی هێناوە، بەڵکوو تا ئێستاش بڕبڕەی پشتی ئابووریی هەرێمی کوردستان بریتییە لە کەرتی وزە کە لە هەمان کاتدا کاریگەریی لەسەر چالاکییە سیاسییەکانی هەرێمی کوردستانیش هەیە. خۆ ئەگەر لە ئاییندەشدا تەنیا پشت ببەستێ بە کەرتی وزە، ئەوا بێگومان ناتوانێ بەرگەی قەیرانە ئابووری و سیاسییەکانی ناوچەکە و جیهان بگرێت.
بۆیە تا زووە هەرێمی کوردستان دەبێت هەموو تواناکانی بخاتە گەڕ بۆ بنیاتنانی ئابوورییەکی تۆکمە بتوانێ بەرگەی ئەو قەیرانانە بگرێت کە لە ئێستا و ئاییندەدا ڕوو لە ئێراق و ناوچەکە دەکەن. ئەگەرنا لە ئەگەری هەر قەیرانێکدا کە تووشی ئێراق دەبێت، دۆخی سیاسی و ئابووریی هەرێمی کوردستانیش تێکدەچێت. بۆ نموونە بە هۆکاری ئەو ناسەقامگیریەی کە ئێستا ڕووی لە ئێراق کردووە، ئەگەری ئەوە هەیە کێشە بۆ ناردنی مووچە و پەسەندکردنی بەشە بودجەی هەرێمی کوردستان پەیدابێت، بۆیە ناکرێت لە ئەگەری هەر دۆخێکی وەهادا هەرێمی کوردستان ڕووبەڕووی قەیرانێکی دارایی و ناسەقامگیریی ئابووری ببێتەوە.
دەمەوێ ئەوەش بڵێم کە ئێراق بۆ هەرێمی کوردستان تەنیا هەڕەشە نییە، بەڵکوو دەرفەتێکی زێڕینیشە، بەڵام ئەمە دەکەوێتە سەر سەرکردایەتی سیاسی کورد کە چۆن دەتوانێت وەبەرهێنان لەو دۆخەی ئێراقدا بکات. هەرێمی کوردستان سەرەڕای ئەو هەڕەشانەی ئاماژەشمان بۆ کردن، نابێ پشت بکاتە بەغدا، چونکە مادام بەشێکە لە ئێراق، ئەوا بڕیارە سیاسییە چارەنووسسازەکان لە بەغدا دەدرێن. ئێراق لەڕووی سەرچاوەی سرووشتی و بازاڕی کاریشەوە دەکرێت دەرفەتێک بێت. هەرێمی کوردستان دەکرێت نزیکترین بازاڕ بێت بۆ ئێراق.
چەندان ناوچەی وێرانبووی وەک مووسڵ هەن کە هەرێمی کوردستان دەکرێت لەڕووی بووژانەوەی ئابووری و بنیاتنانەوەی ئەو شوێنانە سوودی لێ ببینێ. دەرفەتێکی باش بۆ کابینەی نۆیەم ڕەخساوە کە بتوانێ ئەو ڕۆڵە مێژووییە ببینێ، واتا پێداچوونەوە بە سیستمی کارگێڕی و ئابووری و دارایی هەرێمی کوردستان، بۆ ئەوەی بکەوێتە سەر ڕێگای ڕاست. چونکە ئەو دۆخەی لە دوای 2003 بۆ هەرێمی کوردستان ڕەخسا لە ناردنی پارەی باش لە بەغداوە و بەرزیی نرخی نەوت لە بازاڕەکانی جیهان، ئەو دوو قۆناغە خەریکە کۆتایی دێن، قەیرانی ئابووریی دوای جەنگی داعش دەرسێک بوو بۆ سیستمی حوکمڕانی لە هەرێمی کوردستاندا کە ئێمە چیتر بە و دۆخە سیاسی و ئابوورییەوە ناتوانین بەرگەی قەیرانە یەک لەدوای یەکەکانی ئێراق و ناوچەکە بگرین. چاکسازی لەو بوارانەی باسمان کردن زۆر ئەستەم نین، کارنامەی کابینەی نۆیەم ئەگەر جێبەجێ بکرێت، ئەوا هەنگاوێکی باش دەبڕین لەو ڕووەوە.
بۆیە زۆر گرنگە لە پەراوێزی ئەو ناسەقامگیریەی ئێستا لە ئێراق هەیە، خەریکی کاری جددی بین بۆ بنیاتنانەوە و بووژانەوەی دامەزراوە سیاسی و دارایی و ئابوورییەکانی هەرێمی کوردستان، لە سەرووی هەمووشیانەوە سەروەریی یاسا و جێبەجێکردنی پڕۆژەی یاسای چاکسازی لەسەر ئاستی حکومەت. [1]