نامۍ: شېخ عومەر
نازنام: زیائەددین
نامۊ تاتەی: شېخ عوسمان سیراجەدین
ساڵەو ئامای دنیای: 1839ز.
یاگۍ ئامای دنیا: بیارۍ - هۆرامان
ساڵەوکوچی دمایی: 1900ز.
یاگۍ کوچی دمایی: بیارۍ- هۆرامان
$ژیواینامە$
شېخ عومەر، کوڕو شېخ عوسمانی گۆرەیەن کە مەرقەڎی پیرۆزش ئینا تەوېڵۍ، تاتەش وەڵتەر ئەشناسیان بە فەقی عوسمان، وەردەسو مەولانا خالیدی نەقشبەڼی وانانش جە شارو بەغڎای، دماتەر بېیەن بە خەلیفەش و یاگۍ متمانەو مەولانای. نازنامش دلۍ تەریقەتینە (ضیائەلدین)، نازنامی شېعیرش (فەوزی)ین . ساڵەو (1839ز.) جە شارەکڵەو بیارۍ بە دنیا ئامان.
شېخ عومەر، چېرو دەسا حەزرەتو شېخی بەهائەدینی برایشەنە ئیرشادو تەریقەتیش وەرگېرتەن و بېیەن بە مورشیدو تەریقەتی. تەمەنو زاروڵەیینە چېرو سایەو مەڵڵا مەحمووڎی دشەیینە وانانش، فېرو ئادابە شەرعیەکا بېیەن، مەڵڵا مەحووڎ موریدو شېخ عوسمانی سیراجەدینی، تاتەو شېخ عومەری بېیەن.
دلۍ ڕیوایەتەکانو خەلیفە و مورید و دەروېشەکانو تەریقەتو نەقشبەڼینە ئامان کە حەزرەتو شېخ عەبدولقادری گەیلانی ملۊنە وەرمو شېخ عومەرو بیارۍ، زاروڵێ زایېف و لاواز سەرو دەساشۆ بېیەن، پېشکەشو شېخو بیارېش کەردەن و فەرماوانش ئینە شەریعەتو ئیسلامییەن، دلۍ کوردەسانینە کز بېیەن، دەسورش مڎۊ پەنە زیڼەش بکەرۊوە، ئینە دلۍ عالەمو شهوودینە ئامان. ئیتر شېخ عومەر تەمامو هېزو ویریش و تەواناو بەڎەنیش مەوزۊنە خزمەتو ئایینو ئیسلامی. ساڵەو (1307ک) بناغەو خانەقاو بیارۍ مەنیۊرە. دمای بنیاڎنیای خانەقاکەی دەسور مڎۊ بە چن پیا ماقووڵ و ئیماندارێ بلان پەی شارو سنەی، چاگە مەڵڵێوە گەنج بە نامۍ (مەڵڵا قاڎر) کە تازە دۆرەو فەقیبېیەیش تەمامنان، ماران پەی خانەقاو بیارۍ، شېخ عومەر کناچێوە وېش بە نامۍ (فاتمە)ی مەکەرۊ بە هامسەرەش، حوجرەو دەرس واتەیۆ و فەقیاش پەی جیامەکەرۊوە، فرەو زانایا ئا سەردەمەیە وەرو دەسا مەڵڵا قاڎرینە یاوێنۍ پەنە.
ساڵەو (1901ز.)ی کۊچی دمایینش کەردەن و هەر جە بیارۍ بە خاکیشان ئەسپاران.
شېخ عومەرو بیارۍ، هامڕای نزیکو زانای نامڎارو کوردی (حاجی مەلا عەبدوڵڵای جەلی) بېیەن، کە ساڵەو (1834ز.) بە دنیا ئامان و ساڵەو (1908ز.) کۊچی دمایینش کەردەن. ئی شاعېرە بە تەوانا و ڕۊشنویرە یۊ بېیەن جە زانا و ڕۊشنویرە گۆرەکانو ئا زەمەنەیە و پېوەڼی تڼ و تۊڵش چەنی شېخ عومەرو بیارۍ بېیەن و نامە فاڕایۆ میانشانە بېیەن، گلەیۍ وېشان پەی یۊترینی هۊرمتېنۍ. ئی مامۊسا گۆرەو شارو کۆیەی (حاجی مەلا عەبدوڵڵای جەلی) باباو نویسەری نامڎار و بە تەوانا (مەسعود موحەمەد)یەن، کە یۊن جە قەڵەمە جوانەکانو دلۍ دنیاو فەرهەنگ و ئەدەبی کوردی.
مەسعود موحەمەد ماچۊ: شېخ عومەرو بیارۍ هەرچن کە وېش شېخ بېیەن و یۊ بېیەن جە ڕابەرە دیارەکانو ( تەریقەتو نەقشبەڼی، بەڵام شېخ عومەر جیاواز چەویشاتەری، دلۍ شېعرەکاشەنە نمەپېویۊ تاریفۍ و مەدحەو شېخان و کەسانێ بکەرۊن، بەڵکوم بە پېچەوانۆ، بە ئۆپەڕو ڕاسواچیۆ و هەقواچیۆ، بە جورئەتۆ دژو وېش و شېخەکان دڎانېش نیێنۍ هەڵەکارە، پی تەرزە ئەشناسەو شېخەکانی مەکەرۊن:
لە دنیادا شێخ هەموو ئومول فەساد بوون
موضیل و مەغوی جەمعی عیباد بوون
منیش بۆ دەفعی ئەو مونها قەبیحە
تەلاشم کرد، بە ئەلفاظی فەصیحە.
ماناکېش:
دلۍ دنیێنە شېخەکۍ سەرچەمەو خراپەی بېنۍ
گومڕاکەرۍ و فریوودەرۍ، گردو خەڵکی بېنۍ
منیچ پەی لابەردەو ئی نەهی چەنەکریا ناشیرین هەن
بە واچۍ گەلێ ڕېک و ڕەوانۍ مەکۊشۊن ئەپی تەرزە.
حاجی مەلا عەبدوڵڵای جەلیچ پی تەرزە جوابو شېخ عومەریش دانۆ:
لەبەر شێخان ئەگەرچی دین بڕاوە
بە تیغی تۊ، زوبانی من بڕاوە.
ماناکېش:
بە هۊ شېخەکاوە دین کۊتاییش ئامان و نەمەنەن، بەڵام بە کاریگەری تیغەکەو تۊ کە دژو شېخەکا بەکارت ئاردەن، زوانو منش بڕیەن و چانەی زیاتەر نمەتاوو هیچی تەر دەربارەو شېخەکاوە بواچوون.
نامەکۍ شېخ عومەرو بیارۍ پەی مەلا عەبدوڵای جەلی:
دەمێکە کاغەزت نایێتە لامان
عەجەب ڕژدی لە پیخام و سەلامان
جەلی دایم دەبێ جیلوەی دیار بێ
لەناو گێجا بێ شط بێ یا کەنار بێ
هۊمەر عومرێکە بۆ تۊ ئینتیزارە
لە شەوقی تۊ وەکو ئاو بێ قەرارە
چ ئینسافێکە جارێ ناوی نابەی
چ ڕوحمێکت هەیە بێ باکی تاکەی
دەبوو بۆ خاتری تەفریحی یاران
بکەی سەیر و سەفا وەختی بەهاران
ببینی شارەزووری پڕ زەڕ و زۆر
بچینە کۆهی هەورامانی پڕ نور
شەوێ تا فجری صادق دابنیشین
بە ئومێدی وەفا پێ ڕانەکێشین
لە (عقبی) گەر بڵێن بۆچی وەهات کرد
بڵێ دەفعی فەسادم لەو دێهات کرد
لە دنیا شێخ هەموو (ام الفساد) بوون
مضڵ مغوی جەمعی عبیباد بوون
منیش بۆ دەفعی ئەو منهی قبیحە
تەلاشم کرد بە الفاظی فەصیحە.
جوابو مەلا عەبدوڵڵای جەلی پەی شا عومەرو بیارۍ:
سەلامی من چییە بۆ تۊی بنێرم
ئەتۆ عەزەب و فرات ، من تاڵ و سوێرم
جەلی ئیسمم خەفی ڕەسم دوو ڕەنگی
مثالی مەسئەلەی کافور و زەنگی
ئەتۆی بێ ڕەحم و بێ ئینصاف و بێ باک
وە ئیلا من لەبەر پێتام وەکو خاک
بە قووربان شارەزوورێ چۆن ببینم
زەڕ و زۆرم نییە تا قاو هەڵێنم
هەموو عومرم بە پایز چوو لە هیجران
بەهارم هیچ نەدی بۆ گەشت و سەیران
لە بانی کۆهی هەورامانی پڕ نور
لەسەر کۆهی غەمان کەوتوومە وەک مور
ئەگەر مەیلت هەبێ پێش ڕادەکێشم
لە قافڵەی مەتڵەبا هەردەم لە پێشم
ئەوێ ڕۆژێ ئەتۆم دیوە لە بەغدا
ئەمن مەیلم بە تۊ داوە بە وەڵا
لە پاشی تۊش خودا بۆ خۆی عەلیمە
لە کەرکوکیش دوعا گۆی شێخ عەلیمە
لەبەر شێخان ئەگەرچی دین بڕاوە
بە تیغی تۊ، زوبانی من بڕاوە.
چن نموونێ جە شېعرەکا شا عوومەرو بیارۍ:
قیبلەم وەردەنم...
قیبلەم ! وەردەنم ، قیبلەم! وەردەنم
چوون ساوە ژاراو دووریت وەردەنم
چەنی دڵ و گیان شەرتێ کەردەنم
مەیل نەڎۊ وەکەس تا ڕۊی مەردەنم
دڵ یەند مەینەتان موصیبەت کڕیان
تای تامڵ، ئازیز جە دەستش بڕیان
پای سەبرش هاڵا شکست ئاوەردەن
پەوکە شەو تاڕۆ ویردش ئی فەردەن:
فەڵەک داخ وە دڵ جەستەم دا بەردی
ژاراو دووری، ئازیز پێم وەردی.
قیبلەم هابەردم....
قیبلەم! هابەردم، قیبلەم! هابەردم
داخ دووری تۊ، وە گڵکۆ بەردم
وە مەیل تۊوە ڕوو وە چۆڵ کەردم
ژار دووری و دەرد هیجران گشت وەردم
یانێ ئازیزم عەشق تۊم نەسەر
وە عەشق تۊوە ها شیم وە مەحشەر
توو خوڎا بەوەفا و مەیل وەرینت
بنمانە جار جار، وەمن جەمینت
بنمانە قامەت وەی زامەت وەردە
پەرێ ئەو قامەت داخ وەگڵ بەردە
تا جەو ڕۊ دەم دەم وەبێ مدارا
قد قامت واچوون هەر سات نەو سارا
چونکوم زیکر تۊ مایەی حەیاتم
وەشی و شاڎی و شەوق مایەی نیشاتم
جە مەماتەدا با تۊم جە یاڎ بۊ
جەو عاڵەمەدا، دڵ وەتۊ شاڎ بۊ.
لاونا دڵان....
وەشەن نازارۍ لاونا دڵان
جە وەخت خەزان جە فەسڵی گوڵان
دڵان وەشیشان جە نازارانەن
وەش ڕەنگی گۆڵان نمەو وارانەن
بوڵبوڵ ناڵەشان خەیلێ وە سۆزن
نیگای نازاران چاک دڵ دۆزن
ئەو وەشی و ئەو ڕەنگ ئېڎ ناڵەی سەحەر
گردین بان فدای، نیم نیگای دڵبەر
قناتم، قووتم، زیندەگیم، شاڎیم
وەشیم، وەش کەیفیم، جەژن و ئازادیم
ئەوسان کە ئازیز لاو تۊ مەوە
وە نیم نیگای ناز، تاو نۊمەوە
ئەو دەم ئارەزووم کامڵەن یەقین
فانی بۊ جەلام، جەمع ئافلین
تەنیای تاک مانۆ پاسە ئەوسای بی
غەیر پیشە ئەوسا عەدەم ماوا بی.
نامەکەت یاوا...
نامەکەت یاوا پەی ساکنی دەرد
ئاما و خاس وانام، صەفاییش ئاوەرد
فەرمابێت وەخەط پڕ جە ئیشارەت
کەر دەبێت زنجیر نە تۊی عیبارەت
کە من بێ وەفام جە عەهد وەرین
بێ شەرت و شۆنم گۆیا من جە کین
حاشا و کەللا من بێ وەفا بوو
یاخۆ جە صەفا من تەواللا بوو
عەهدم ئەو عەهدەن فەرامۆش کەردی
مۆبەتم ئادەن، تۊ جە یاد بەردی
ئەمما چێش کەروون، پێش دەستی کەردی
بادەی ئیلتیفات، جە مەستی وەردی
سەیید ئەحمەد پەرێ بەهان ئاری
جە کۆ بۆ سەیید، بەهانە کاری
باس قادرت وە یاد ئاوەردەن
قەدر قادرت فەرامۆش کەردەن
من کە قادر نیم وە هیچ طەرەفدا
جە کۆ بارو بەر، دوڕ جە صەدەفدا
قادر قودرەتش پاسە نمانا
وەنە من تێغم، وە ڕووی کێ شانا
غوڵام و بەندە و خاکسار تۊم
کەمترین موشتاق، بێ قەرار تۊم
ئەر بەندەم وانی جە ڕای سەروەری
وەر خاکم زانی، جە ڕووی میهتەری
تۆ حەساوەنی وە هەرچیم زانی
ئومێڎم ئادەن، تۊ وێت مزانی
عوسمانی یارای عینادیش نییەن
دائیم سەر نە ڕای ئیتاعەت بېیەن
مادام سەیید ئەحمەد ڕەزاش جەلای تۊن
صەفاش باقی بۆ، وەسەن جەهەر کۆن
(الحمدالڵلە)، دەرگای غەم ژنیا
نامەکەت یاوا، وە مۆبەت ونیا
جەی دما ئیتر، بەهانە نەبۆ
یاداوەریمان بەی نیشانە بۆ.
ئی شېعرۍ تەکو نامێوە کیاستېنەش پەی ئەمینولسادات جە دەگاو (کوچک چەرموو) جە جوابو نامێوە گلەیی ئامېزېنە سەرو چڕیەی مەلا قادری کانی کەوەیی پەی دەرس واتەیۆ جە بیارۍ، جە لاو شېخ عومەری زیائەددینی نەقشبەڼی (فەوزی).
خانەقاکۍ شېخ عومەرو بیارۍ پەناگێ بیېنۍ پەی خەڵکی غەوارەی، سەرەڕاو دەرس وانای و زیکرو فیکری، چەنی مېمانا جمەش ئامان. میرزا ئۆلقاڎرو پاوەیی ئەپېسە ماچۊ:
یا جای غەریبان تورک و هیند و چین
یا سەلاحەت خوای بەین موسلمین
یا مەئزوون خاس جە کارخانەی حەق
یا ڕەد ئافەت قەزای موعەللەق
یا سامع جە سەوت زکر ئەشجاران
یا وەحشی پەروەر نە پای موغاران
یا بۍ مەرتەبان وە ڕوتبە یاوان
یا جەرگەی ناپاک حاسدان تاوان
یا دەست قودرەت پادشای ئەکبەر
هانا هەر وە تۊن هانا یا عومەر.[1]