Dr. Sozdar Mîdî (E. Xelîl)
wergera ji erebî: Mustefa Reşîd
$Ji Kaniyên Yezdaniyê - Xelek – 4$
Bi navê Xwedayê Gewre û Mihirvan
Navê Pîroz: Ahûra-Mezda
Wek tê xuyakirin, peyva “Ahûra-Mezda” ji du bêjeyan pêkhatiye “Ahûra” û “Mezda“. Peyva “Ahûra” yek ji navên afrînerê pîroz yên here kevin di bermaya ariyanî da ye. Bingeha vê peyvê “Hura” (Hûra) ye, bi maneya “Xweda“. Em bawer dikin ku pêrkîta “A” di destpêka vî navî da ji cînavên kurdî (a, ê, ên; ya, yê yên) hatiye. Wek çawa em dibêjin (a gewre, ê gewre, a pîroz, a payebilind).
Di heyamên mîtologî yên destpêkî da peyva “Hûra” yek ji navên rojê bû. Ji rojê ra “Khûr” (Xûr) yan “Sûr” jî dihate gotin, û roj wek ayîneya (eynika) termê Xweda dihate bawerkirin û jêra digotin “Xweda-roj”. Ariyanên Vîdî li Hindistanê ji “Xweda-roj” ra digotin “A Sûra“. Kaşşiyan (ji pêşiyên Kurdên Lor) jêra “Sûriyaş” digotin. Li ba Hûrî (Horî) /Mîttaniyan bi navê “A Sûra” dihate naskirin. Şêwazên “Hûr, Khûr, Sûr” û belkî “Ûr” jî bi sedema zaravayên ariyanî ji hev cuda bûne û pêkhatine. Bi herhal navê “Horiyan” (Hûrî, Horî, Khûrî, Ûrî) peywendiya xwe bi navê rojê ra heye; yanê ew alîgirên ayîna rojeyî (şemsanî) ne; û wisa ew bi navê Xweda “Hûr, Hor, Khûr, Ûr” hatin naskirin.
Bi pêşketina hişyariya ayînî ra, têgîna nîgaşî derbarê Xweda ji diyardeyên suriştî û ji stêrk û exterên esîmanî hate cudakirin. Êdî “roj” wek sembola “Xweda” hate dîtin û Xweda bû tiştekî giyanî metafîzîkî (di ser suriştê ra). Di vê çarçewê da êdî navê “Ahûra” bi maneya “Xweda” hate wergirtin.
Pêximberê Mîdî Zerdeşt ev navê Xweda “Ahûra” tev li navê din yê Xweda “Yezdan” (Mezda = aqilmend = pendyar) kir û wisa navê “Ahûra-Mezda” yanê “Xwedayê aqilmend = pendyar ” pêkhat. Zerdeşt hemû rewişt û taybetmendiyên pîrozî yên Xweda dan ser vî navî û li dor wî sazûmaneka ayînî tevayî pêkanî; hem di warê rê û rêbazan da, hem jî di warê dêlîndêz û şêwazên perestinê da. Belkî armanca wî ew bû ku hêza hemû Mîdiyan û seranserê gelên ariyanî rojhilatî li hember Toraniyan bike yek.
Lêkolînerê Brîtanî Laurence Houston Ouddel ku pisporê lêkolînên sûmerî sansekrîtî ye bawer dike ku navê “Hor, Hûr” û “Ahûra” ji navê sûmerî “Har” yan jî “Harrî” hatiye wergirtin ku bi maneya “şervan” wek lexemê kurê xwedayê rojê yê sûmerî ye ku di wê demê da dihate gotin. Ew dibêje ku di sûmerî da ji bo xwedayê rojê navekî din hebû; ew jî “Sûr” yan jî “Aşşûr” bû. Bi sansekrîtî jêra digotin “Sûra” yan jî “Asûra” [Bingehên sûmerî di şaristaniya misirî da, rûpel 268 – 269]
(Sembola Xweda Ahûra-Mezda yê Zerdeştî)
Sembola Xweda “Ahûra-Mezda” bi wêneyê qaşê rojê, bi per û baske. Li nîvê jorîn, wêneyê kesekî bi rîşe ku tac li serê wî ye. Di destê çepê da xelekek heye wek sembola gerdûnê ye. Hêjayî gotinê ye ku em bêjin, ev qaşê rojê, yê bi bask ku ji nîvê wî yê jorîn wêneyê kesekî bi rîş dedikeve, di bermaya ayînî sûmerî da jî heye. Me li hin cihên din anîbû ziman ku ayîna sûmeran rojeyî (şemsanî) bû; û ev yek baweriya lêkolîner Laurence Houston bi hêz dike.
(Xweda Ahûra yê sûmerî)
Di pey ra Ammûriyan ku li gor Xweda “Asûr / Aşûr” navê wan bû “Aşûrî” ev sembolê Xweda ji Sûbaran (xizimên Hûrî û Kaşşiyan) wergirtin û kevan xistin destê wî; bi maneya ku ew miletekin, ji şer û talalanê hezdikin. Ev Xweda ji xwe ra kirin xwedayekî neteweyî yê ku alîkariya wan dike ku li dijî neyarên xwe bi serkevin.
(Xweda Aşûr)
Hin şêwazên din yê navê “Ahûra-Mezda” hene, wek “Ormazd“, “Ormûzd” û “Hûrmûz/ Ûrmûz“. Heya niha jî şêwazê “Hûrmûz” di hin navên kurdî û farisî da maye. Navê “Tengava Hûrmûz” ku Kendava Sûmerî digihîne Oqyanûsa Hindî jî ji wir hatiye.
Heya niha jî navê “Ahûra” di piraniya zimanên ariyanî-ewropayî da maye. Ev nav di rewşa matmayîn, pesindayîn û spasdariyê da tê gotin. Wek ku bi zimanê erebî di matmayînê da dibêjin “ya ellah, subhane ellah, ma e’zemûke ما أعظمك!” û di turkî da dibêjin “yaşa”. Li jêr çend nimûne:
Bi înglîzî û îrlandî: Hurrah. Bi almanî, swêdî, nerwijî, portûgalî: Hurra. Bi çîkî û slovakî: Hurá. Bi îspanî: Húrra. Bi fransî: Hourra. Bi holandî: Hoera. Bi albanî: Urra. Bi romanî û kirvatî: Ura û bi rûsî û makdonî Urra (bi tîpên kyrîlî: Ypa).[1]