$میردەوڵەت خاتوون (1310- 1316ز) ... شاژنە خاتوونی میرنشینی لوڕی بچووک (خورشیدییەکان) $
نووسینی: #چۆمان حەمە تەقێدین#
نەتەوەی کورد هەر لە کۆنەوە تاوەکوو ئێستا، چەندین شاژنی ئازا و قا‌رەمان و نووسەر و هۆزانڤان و هونەرمەند و وەرزەشکاری تێدا هەڵکەوتووە، کە ڕۆڵەیەکی دیار و بەرچاویان لەناو بزووتنەوەی ڕزگاریخوازی و مێژووی نەتەوەی کورددا گێڕاوە و تاوەکوو ئێستاش ناویان ماوەتەوە و بوونەتە نموونەی ئافرەتی پێشەنگ بۆ نەتەوەکەیان و نەوەکانی خۆیان، وەکوو: (شاژنە کوبابە، کە زۆربەی سەرچاوە مێژووییەکان، ئەم شاژنە کوردە بە یەکەمین شاژنی مێژوو دائەنرێت، کە دەسەڵاتی گرتووەتە دەست و هاوسەری ئیمپراتۆر هابیللۆم (2083-2081پ.ز) ئیمپراتۆری ئیمپراتۆریای گوتییەکان بووە، کە لە وڵاتی ئێراقی ئێستا فەرمانڕەوایی کردووە، هەروەها ئەم شاژنە یەکەمین کەسی بنەماڵەی کیشی سێیەمه، لە دەوڵەتە شاری کیشی سۆمەریی، دەسەڵات بگرێتە دەست و لە سەدەی بیستی پێش زاییندا بۆ ماوەی 100 ساڵ فەرمانڕەوایی کردووە. شاژنە نفرتیتی هاوسەری ئەخناتۆن (ئاموون حوتپی چوارەم) (1353-1336پ.ز) ی پادشای شانشینی نوێی میسڕ، کە توانیی بە هاوکاریی هاوسەرەکەی ئایینی میسڕییە دێرینەکان لە فرە خوادییەوە بگۆڕێ بۆ یەکتاپەرستیی ئایینی زەردەشتی، میر زەڕینای ئامێدی، خاتوو نەغەدە، شاژنە هێلێنای شاژنی دەوڵەتی هەزەبانی (حەدیاب) ، میر خانزادە خانی میری میرنشینی سۆران و خاتوو حەپسەخانی نەقیب و شازادە خاتوون قەدەم خێر، کچە کوردی شۆڕشگیری کوردانی لوڕ و خاتوو #مەستوورەی ئەردەڵان#یی نووسەر و شاعیر و مێژوونووس، هەروەها سوورەیا بەدرخان نەوەی بەردخان پادشای میری میرنشینی بۆتان، لە ناوچەی جەزیرەی باکووری کوردستان، خاتوو لەیلا قاسم و چەندان ئافرەتی دیکەی ناودار، کە لە بوارەکانی دیکەی ژیاندا ڕۆڵیان هەیه، یەکێک لەوانە: میردەوڵەت خاتوون (1310-1316ز) شاژنە خاتوونی میرنشینی لوڕی بچووک (خورشیدییەکان) بووە، کە باسی ئەم جارەمان دەبێت.
میردەوڵەت خاتوون (1310- 1316ز) چواردەمین میری میرنشینی #لوڕ#ی بچووک (خورشیدییەکان) بووە، کە شاژنە خاتوونێکی کوردانی میرنشینی لوڕی بچووک (خورشیدییەکان) و لوڕەکان بووە، بە داخەوە نەزانراوە لە ساڵی چەندی سەدەی سێزدەی زایینی لەدایک بووە، بەڵام ئەوە زانراوە، لە شاری خوڕەماوە (شاپورخواست) ی ناوەندی ئێستای پارێزگای لوڕستان لە ڕۆژهەڵاتی کوردستان (کوردستانی بندەستی کۆماری ئیسلامیی ئێران) و پایتەختی میرنشینی لوڕی بچووک (خورشیدییەکان) ، لە خانەوادەی شاهانەی خورشیدییەکانی کوردانی لوڕ لەدایک بووە، کچی میر بەدرەدینی دووەم (مەسعود) (1295- 1305ز) دوازدەمین میری میرنشینی لوڕی بچووک (خورشیدییەکان) و هاوسەری میر عیززەدینی دووەم (میر ئەحمەد) (1305-1310ز) سێزدەمین میری میرنشینی لوڕی بچووک (خورشیدییەکان) و برای میر عیززەدینی سێیەم (1316-1329ز) پازدەمین میری میرنشینی لوڕی بچووک (خورشیدییەکان) بووە، میر دەوڵەت خاتوون (1310-1316ز) کە چواردەمین میری میرنشینی لوڕی بچووک (خورشیدییەکان) بووە، لەسەر شێوازەکانی پەروەردەی ئەو کاتە پەروەردە کراوە و پێگەیشتووە، دواتر ژیانی هاوسەریی لەگەڵ میر عیززەدینی دووەم (میر ئەحمەد) (1305-1310ز) سێزدەمین میری میرنشینی لوڕی بچووک (خورشیدییەکان) پێکهێناوە، کە ئامۆزای بووە، دوای کۆچی دوایی هاوسەرەکەی، میر عیززەدینی دووەم (میر ئەحمەد) (1305-1310ز) سێزدەمین میری میرنشینی لوڕی بچووک (خورشیدییەکان) بووە، چواردەمین میری میرنشینی لوڕی بچووک (خورشیدییەکان) و میر شەرەفخان لە پەڕتووکی شەرەفنامەدا دەربارەی دەڵێت: (دەوڵەت خاتوون دوای نەمانی مێردەکەی بوو بە شاژنی لوڕستان، بەڵام کاروباری حکوومەت بەسەر لەنگ و لۆریدا کەوتن و بنەماڵەی میر برەوی دەسەڵاتیان نەما. وای لێهات، کە زۆربەی جاران میرانی دیکە لە بارەگای مەغۆلەکان ڕادەسپێردران، هەتا ڕەوتی کاروانی لوڕستان بخەنە سەر باری ڕێکوپێکی. سەرەنجام هیچی لە چنگ نەهات و جڵەوی دەسەڵاتی دایە دەست برایەکی خۆی) . هەروەها دەربارەی میردەوڵەت خاتوون (1310-1316ز) چواردەمین میری میرنشینی لوڕی بچووک (خورشیدییەکان) هاتووە، کە ئەو هاوسەری و هاوسەری میر عیززەدینی دووەم (میر ئەحمەد) (1305-1310ز) سێزدەمین میری میرنشینی لوڕی بچووک (خورشیدییەکان) بوو، بەڵام بەوپێیەی میر عیززەدینی دووەم (میر ئەحمەد) جێنشینی نەبوو، بۆیە شاژنە دەوڵەت خاتوون لە شوێنی ئەو حکوومەتەکەی گرتە ئەستۆ. ئینسایکلۆپیدیای گەورەی ئیسلامی دەربارەی ئەنووسێت: (لە هەموو موڵک و ماڵ و خەڵکی ئاسایی بێ بەش بوو، نەیتوانی کاروبارەکان بەڕێوە ببات و مەغۆلەکان دەستیان بەسەر کاروبارەکاندا گرت) . کاتێک شا ئەبو سەعید بەهادوور خان (1316-1337ز) ، بووە بە یازدەمین و دوایین شای دەوڵەتی ئێلخانییەکان، گەیشتە سەر تەختی شاهانەی دەوڵەتی ئێلخانییەکانی مەغۆلییەکان، ئەوەبوو دەستبەجێ میر دەوڵەت خاتوون (1310-1316ز) چواردەمین میری میرنشینی لوڕی بچووک (خورشیدییەکان) ی لە دەسەڵاتی میرنشینی لوڕی بچووک (خورشیدییەکان) لادا و میر عیززەدینی سێیەم (1316-1329ز) پازدەمین میری میرنشینی لوڕی بچووک (خورشیدییەکان) بە فەرمانڕەوای میرنشینی لوڕی بچووک (خورشیدییەکان) دانا. هەروەها بەپێی نووسراوەکانی موعینی نەتەنزی، نووسەر و مێژوونووسی ئێرانی، کە کەسێکە دەربارەی دیوانەی شاهانەی دەوڵەتی ئێلخانییەکانی مەغۆلییەکان لە پەڕتووکی هەڵبژاردنی ئەلتەواریخدا، دەربارەی میر دەوڵەت خاتوون (1310-1316ز) چواردەمین میری میرنشینی لوڕی بچووک (خورشیدییەکان) ، دەڵێت: (ژنێکی پاک و خاوێن بووە و بەگوێرەی زانیارییەکان پێشتر کەسێکی ئاغا و ئاسایی بووە، بەڵام فەرمانڕەواییەکەی شایستە نەبووە و توانای بەڕێوەبردنی کاروباری دەوڵەتی نەبووە، لە ئەنجامدا لە بەرژەوەندیی میر عیززەدینی سێیەمی براکەی لە حکوومەت دوور خرایەوە و دەستی لە کار کێشایەوە) ، کە ئەوە بوو میر دەوڵەت خاتوون (1310-1316ز) چواردەمین میری میرنشینی لوڕی بچووک (خورشیدییەکان) لەدوای (6) ساڵ لە فەرمانڕەواییکردنی میرنشینی لوڕی بچووک (خورشیدییەکان) لە بەرژەوەندیی برا بچووکەکەی میر عیززەدینی سێیەم (1316-1329ز) پازدەمین میری میرنشینی لوڕی بچووک (خورشیدییەکان) دەستی لە فەرمانڕەوایی کێشایەوە، هەروەها محەمەد ئەمین زەکی بەگی نووسەر و مێژوونووسی ناوداری کورد لە پەڕتووکی (خولاصەیەکی تاریخی کورد و کوردستان) دا، دەربارەی میر دەوڵەت خاتوون (1310-1316ز) چواردەمین میری میرنشینی لوڕی بچووک (خورشیدییەکان) ، دەڵێت: (لەدوای وەفاتی میر عیززەدینی دووەم (میر ئەحمەد) ، ئیدارەی حکوومەت کەوتە دەست دەوڵەت خاتوونی ژنی، بەڵام ئەم مەلیکەیە ئیدارەی پێ نەکرا و نفووز کەوتە دەست مەغۆلەکان. بەگوێرەی ڕیوایەت، لەپاش بەینێ ئەم مەلیکەیە شووی کردووە بە ئەتابەگی لوڕی گەورە (فەزڵەوییەکان- هەزار ئەسپییەکان) ، کە میر یوسف شای دووەم (ڕوکنەدین) (1329-1339ز) دەیەمین میرنشینی ئەتابەگی لوڕی گەورە (فەزڵەوییەکان- هەزار ئەسپییەکان) بووە و تەختی حکوومەتی بۆ میر عیززەدینی سێیەم (1316-1329ز) پانزدەمین میری میرنشینی لوڕی بچووک (خورشیدییەکان) بەجێ هێشتووە.
$کۆچی دوایی میر دەوڵەت خاتوون (1310-1316ز) $
سەبارەت بە کۆچی دوایی میر دەوڵەت خاتوون (1310-1316ز) چواردەمین میری میرنشینی لوڕی بچووک (خورشیدییەکان) ، نەزانراوە لە ساڵی چەندی سەدەی چواردەی زایینی کۆچی دوایی کردووە، بەڵام ئەوەی زانراوە ئەوەیە، لە شاری ئیزە، ناوەندی شارۆچکە (قەزا) ی ئیزەی سەر بە بەشە کوردییەکەی ئێستای پارێزگای خۆزستان لە ڕۆژهەڵاتی کوردستان (کوردستانی بندەستی کۆماری ئیسلامیی ئێران) و پایتەختی میرنشینی ئەتابەگی لوڕی گەورە (فەزڵەوییەکان- هەزار ئەسپییەکان) کۆچی دوایی کردووە و هەر لەوێ ئەسپاردەی خاک کراوە، یان لە شاری خوڕەماوەی ناوەندی پارێزگای لوڕستان، لە ڕۆژهەڵاتی کوردستان (کوردستانی بندەستی کۆماری ئیسلامی ئێران) و پایتەختی میرنشینی لوڕی بچووک (خورشیدییەکان) ئەسپەردەی خاک کراوە.
$سەرچاوەکان:$
1- یاسین صابر صاڵح: ئینسایکلۆپیدیای گشتی- سلێمانی 2005ز.
2- مير شەرەفخان بەدليسی: شەرەفنامە- وە: م . هەژار موکریانی-هەولێر 2006ز.
3- د. کەیوان ئازاد ئەنوەر: کوردستان و کورد لە سەدەکانی ناوەڕاستدا-تاران 2015ز.
4- محەمەد ئەمین زەکی بەگ: خولاصەیەکی تاریخی کورد و کوردستان لە مەبدەئی تاریخەوە تا ئیمڕۆ/ جڵدی دووەم- پێداچوونەوە و پەراوێز نووسین: د . حوسامەدین نەقشبەندی و د . زرار سدیق تۆفیق و د . کۆزاد محەمەد ئەحمەد و سدیق ساڵح- تاران 2021ز.
5- مير شەرەفخان بەدليسی: شەرەفنامە/ بەرگی یەکەم- وە: سەاحەددین ئاشتی- سەقز 2017ز.
6- ئینتەرنێت- ویکیپیدیای ئازاد.
[1]