$چۆن ئایینی کریستیانێتی بەرەو ئەقڵانیبوون پەرەی سەند؟$
#نەوزاد جەمال#
#11-03-2021#
$سەردانەکەی پاپا و گوتەکانی، بایەخی جیاوازیان هەیە، بەلای منەوە ئەو پاشخانە ئەقڵانییەی لەوتارەکانیدا ڕەنگیدایەوە، پەرەسەندنێکی بەرچاوە، چونکە بەرەنجامی پڕۆسەیەکە کە بە (ئەقڵانیکردنی ئایینی کریستیان و دامەزراوەکانی) ناودەبەم.$
لەبەرئەوە باسی ئەو دیوە سیاسیە ناکەم، کە لە پشت دیدار و سەردانەکەوە چ پلانێک بەگوێ دەسەڵاتدارانی ئێراقدا دراوە. پرسیارەکە ئەوەیە: چۆن کڵێسە و پیاوانی لە ڕەوتی مێژووکردا لە 'دۆگما'وە بەرەو کرانەوە، لەدژایەتیکردنی زانست و ئەقڵەوە، بەرەو ئەقڵانییەتی پەرەی سەند؟ وەڵامی ئەمانە چەندە تایبەتە بە ڤاتیکان، دوو هێندە بۆ دیاردەی ئایینداری و دامەزراوەکانی لە ناوچەکەماندا گرنگە. لەبەرئەوەی بەئەقڵانیبوونەکە بەرەنجامی کۆمەڵە فاکتێکە.
$سەردانەکە وەکخۆی$
لەسایتی فەرمی ڤاتیکاندا (vatican.va) سەردانەکەی پاپا ناوی گەشتێکی پەیامبەران (Apostolic Journey) ی لێنراوە. سەردانێک کە خاڵی نییە لە ڕیسک و کاردانەوە لە میدیاکاندا. ماچکردنی پێی پەنابەرێک لە ساڵانی ڕابردوودا، یەکێک لە دیمەنە سەرنجڕاکێشانەکانی پاپا بوو.
ئەمجارەش، ماچکردنی ئاڵای وڵاتێکی بیانی وەک نوێنەری کریستیانەکان، پەیامێکە کە کریستیانەکانیش لەژێر ئاڵایەکدان، کە دەبێت هاوماف و هاونیشتمانبن، چونکە بێبەشکردنیان و گۆڕینی دیموگرافی ناوچەکانیان، کە بە دەشتی نەینەوا دەناسرێت، مەترسیە چاوەڕوانکراوەکەیە. جوانیێکی ڕێوڕەسمەکان، ئامادەیی ئافرەتان بوو لەگەڵ گەنج و لاو و خەڵکی ئاسایی و فەرمیدا. لەبەر مەترسی کۆرۆنا نەبوا، ئاپۆڕەکە گەورەتر دەبوو.
$وتارێک لەنێو سەردەم و شوێندا$
ئاماژەدان بە ناسۆر و نەهامەتییەکانی خەڵکی ئێراق بە کریستیانەکانەوە، مانای ئەوەیە، کە هەر جەخت لە شوێنکەوتوانی خۆی ناکاتەوە، چونکە باوەڕ تەنیا بەوە بە ڕاست و ڕەوا دانانرێت، کە پیرۆزە، بەڵکوو لەبەرئەوەیە ژیان پڕ لە هەستی جوانی و شکۆمەندی و خۆشی دەکات. پێداگرتن لەسەر بەهای ئێستاتیکی ئایین لە ژیاندا گرنگە. ئایین وزەیەک بە ژیان بدات، نەک ژیان بکوژرێ بەناویەوە.
هەروەها گوتەکانی وەک هەقیقەتی ڕەهای پیرۆز ساخنەکردەوە. پەیامەکەی بۆ بەیەکگەیاندن و لێکنزیکبوونەوە و دۆزینەوەی خاڵی هاوبەش بوو. زۆرجار مرۆڤ دەکەوێتە تەڵەی ئەوەی کە خۆی بە بەهێز یان دانا پیشانبدات، پاپا لەکاتێکدا ئەرکی ئایینی لە ئۆباڵکێشاندایە (خستنەئۆباڵی خۆت) کە ژیان و مان و داهاتووی ئەوانیتر لە ئەستۆت بگریت، ئەمەش دەرهێنانی وتاری ئایینە لە وتارێکی ڕەق و زبر و چەقبەستوو، گۆڕینییەتی بۆ پەیامێک کە ژیانی لەسەر بکرێت. بۆیە درێژکردنەوەی پردی پەیوەندی نێوان ئایینەکان، تەنیا لە کریستیانەکاندا چڕنابێتەوە، بەڵکوو پێکهاتە و ئایینەکانی دیکەش دەگرێتەوە.
$پەندوەرگرتن لەئەزموونە تاڵەکانی مێژوو$
شەڕ و داگیرکاری بە دروشمی ئایینی، مێژوویێکی خوێناوی هێنا. لەسەدە تاریکەکاندا خوێن و دەق تێکەڵکران. ئەو سەردەمانە تاقیکرانەوە، دەرئەنجامەکانیشی بوونە باشترین وانە. ئیتر ئەوروپا/خۆراوا جیاوازییەکان لە ناکۆکی و یەکتر سڕینەوەوە بۆ هاوکێشەیەکی یەکتر تەواوکەر برد. لەنێو جیاوازییەکانەوە ڕەنگاڵەیەکی دەوڵەمەندی شارستانی بوژایەوە. بەپێچەوانەشەوە، لەخۆسەپاندن و ستەمکاری باوەڕدار و چەوساندنەوەی ئەوی ترەوە، داڕوخان دەستپێدەکات.
پەیوەندی ئایینەکان پێکەوە، وەک تاڵەدەزووی تەونی جاڵجالۆکەیە. هەریەکە تاڵێکی باریکی لەدەستدایە و نەدەبێ دەستی لێبەردات، نەدەشبێت بەتووندی بەلای خۆیدا ڕایبکێشیت. پێکەوەژیان و یەکترقبووڵکردن وەک ئەو تەونە ناسک و هەستیارە.
بەشێکی ئایینەکان، سەروەختێک بە زەبری هێز جێی خۆیان لەبەرانبەر ئایینەکانی پێشوودا قایم دەکرد و ناکۆکییەکانیان بە جەنگ یەکلا دەکردەوە. ئێستە سەردەمێکی دیکەیە، کە نابێ لە ئازادی ڕادەربڕین و جیاوازی باوەڕەکان بترسن. پێویستە لەنوێنەرایەتیکردنی خوداوە، بۆ نوێنەرایەتی خەم و خواستەکانی مرۆڤایەتی بڕۆن. هەر لەم وێنەگەورەوە کڵێسە و پیاوانی، پەیام و پلانی کار و وتاریان دادەڕێژن. ئەمە بەرهەمی بەئەقڵانیبوونە، کە پاش ئەزموونی تاڵ و بەخوێن ئاڵی سەدە تاریکەکانەوە پێگەیشت.
$ئایین و سیاسەت: دووانەیەکی جیاواز$
پاپا لە هەڵسوکەوتەکانیدا، دەریخست کە چی دیکە کڵێسە و ئایینەکەی نابنە دەمڕاستی دەوڵەت و سیاسەت. بۆیە پەیامی بۆ سیاسییەکان لەمرۆڤایەتیدا چڕکردەوە و پێی گوتن: پێکەوەژیانی دۆستانە پێویستی بەئارامی و دیالۆگی ڕاستگۆیانەیە، کە دادوەری و قانونێکی ڕێزداری هەبێت. جیهان بەدڵشادی نەک هێز دەگۆڕێت'. لەمەدا ئایین پڕۆژەی سیاسەتگرتنەدەست نییە، بەڵکوو لەسۆنگەی پەیامەکانیەوە لە مرۆڤ و مافەکانی نزیکتر دەبێتەوە.
وەکچۆن لە مێژوودا دەسەڵات ویستویەتی بەرگی پیرۆزی بپۆشێت، دامەزراوەی ئایینیش ئەو خواستەی سیاسییەکانی قۆستووەتەوە، بەڵام پاش ئەزموونی جەنگی ئایینی و شۆڕشی زانست و ڕۆشنگەری و هیومانیزم، سێکۆلاریزم، لێکتێگەیشتن و ئاشتەوایی جێدەکەوێت. وەک فەیلەسووفی ئەڵمانی 'هابەرماس' دەڵێت: ئایین لەپڕۆسەی سێکۆلاریزمدا خۆی دەبێتە ئامرازی وەرگێڕانەکە و هەڵگری پاڵنەری ئەقڵانی، کە لە سێکۆلاریزمەوە کەوتووەتەوە. لەبەرئەوە ئایین پاڵنەری سێکۆلاریزمە و پڕۆسەی سێکۆلاریزم ئەنجامی ئایینە. چونکە بەئامرازنەکردنی ئایین وانەیەکە مێژوو فێرماندەکات.
$ئایین بەرزراگرتنی ئەقڵە$
پاپا وەک کەسێکی دۆگما نەبوو، کە تەنیا وتارێکی ئایینی بەرتەسک بەگوێی باوەڕدارانی خۆیدا بدات و بەوەش هێندەی دیکە جیاوازی ئایینی لە ناوچەکەدا تۆخبکاتەوە. دەیزانی وتاری بەرتەسکی ئایینی، باوەڕدانی خۆی لەم وڵاتەدا کردووەتە قوربانی. بۆیە وتارێکی کۆکەرەوە و هەموو لەخۆگری پێشکەشکرد. هەموانی بەناوی مرۆڤ و برا و خوشک، خوداباوەڕ بانگکرد.
ڤاتیکان باش لەوە تێگەیشتووە، ناکرێت ئایین دژ بەبیرکردنەوەی ئەقڵانی بووەستێتەوە. وەک فەیلەسوفی ئەڵمان (کانت) گوتوویەتی: ئەو ئایینەی جەنگ دژ بە ژیری بەرپابکات، بەتێپەڕبوونی کات ناتوانێت خۆی لەبەرانبەریدا ڕابگرێت. چی دیکە کاری ئایین نییە دژایەتی زانست، ئەقڵ و فەلسەفە و بیر و هونەر و ئەدەب بکات، بەڵکوو پێویستە لە ئامانجە باڵاکانی ئەو بوارانەوە خاڵی هاوبەشی خۆی بدۆزێتەوە. دەبێت ئایین ڕوو لە زەوی و خەم و کێشەکانی سەردەمەکە بێت، نەک خەیاڵی لە ئاسماندا گیربێت.
دیوێکی دیکەی ئەقڵانییەتەکە لەوەدایە پاپا خۆی نەکردە فریادڕەس و ڕزگارکەر! بەڵکوو گەیەنەری پەیامی ئاشتەوایی و دڵنەوایی و سەپۆرتی مۆراڵی بوو. هاوخەمی و تێگەیشتن لە داوا و نیگەرانی پێکهاتە ئایینیەکان، سەرباری وێرانبوونی پەرستگای پیرۆزی ئایینەکەی بەدەستی تووندڕەوان، بەڵام نەکەوتە تۆمەتبارکردنی شوێنکەوتوانی ئایینێکی دیکە یان بانگەشەی تۆڵەسەندنەوە، چونکە ئایین تەنیا پاڵنەری پێکەوەژیانە، نەک کانگەی خرۆشاندنی گیانی دوژمنکارانە.
$زانست و ئایین$
لەدەستپێکی سەردانەکەیدا، پاپا باسی مەترسی ڤایرۆسی کۆرۆنای کرد، کە چەند سەختە. هاوکات پێداگیریکرد لەوەی 'خودا پیکۆتە-ڤاکسینی پێبەخشیوون'. واتە پەتاکە بە زانست چارەسەر دەبێت نەک بەشتی دیکە. دیارە سەردەمێک کە بە 'دادگاکانی پشکنین' لە ئەوروپا ناسرا، بە سووتاندنی زانا و پەڕتووکەکان دەستی پێ کرد. بەڵام ئێستا کڵێسە لەتەک زانستدا ئاشتبووەتەوە. لەهەنگاوێکی بوێرانەدا 'پاپا پیوس' (Pope Pius XII-1950) دووپاتیکردەوە 'کاتۆلیزم لەگەڵ تیۆری پەرەسەندندا ناکۆک نییە'. هەروەها، پاپا فرانسیس پێی وایە؛ زانست و ئایین نەک هەر دژی یەکترنین، بەڵکوو تیۆری 'پەرەسەندن' لەگەڵ دەقدا دەگونجێت.
هاوئاهەنگی لەگەڵ زانستدا وایکرد کڵێسا دابڕاونەبێت لەسەردەم. ڕاستە ڤاتیکان دامەزراوەیەکی زانستی نییە، بەڵام لە (11994) ەوە 'دەزگای ئەکادیمی باڵای ژیان'ی دامەزراند، کە لیژنەیەک لە زانای پسپۆڕ ڕێنمایی و بەرچاوڕوونی لە بواری زانستدا بە کڵێسا دەدات. کڵێسا هانی توێژینەوەی زانستی دەدات، کە لە خزمەتی مرۆڤایەتیدابێت (Vatican observatory) . لەبەرئەوەی یەکەم، سەختە لەم سەردەمەدا گومان لەدۆزینەوە بنەڕەتییەکانی زانست بکرێت. باشترە دەستگیرۆیی توێژینەوەی زانستی بکات تا لە سەردەمەکە دانەبڕێت.
دووەم، دۆزینەوە و بەرەوپێشچوونە زانستییەکان بە جۆرێک لێکەوتەی مۆراڵییان هەیە. دەرهاوێشتە ئاکارییەکانی زانست، کڵێسە ڕادەکێشێت. ئەم بایەخدانە بە زانست وادەکات دەزگا و پیاوانی ئایین، ئاگاداری گۆڕانکاری پەرەسەندن و بەرەوپێشچوونی زانستی بن. هاوکات نەکەونە بڕیاری دژە زانستییەوە، کە لەسەر ئایینەکە بکەوێت. مادام زانست لە خزمەتی مرۆڤایەتیدایە، هاوبەشی ئایینە لە بەدیهێنانی ئامانجە باڵاکاندا.
$مرۆڤایەتی ڕۆحی ئایینە نەک تیرۆر$
تیرۆر ئایینیی نییە. لەبەرئەوە قوربانی یەکەمی تیرۆر کوشتنی پەیامی ئایینە و گۆڕینییەتی بە ئامرازێکی قێزەون. نابێت لەئایینەوە ڕەوایەتی بە تووندوتیژی بدرێت. پاساوی تیرۆر ئایین نییە، چونکە ناکرێ کەسێک باوەڕی بەخوابێت، لەجیاتی خوا بڕیاری کوشتن جێبەجێبکات. هەر بۆیە 'تیرۆر خیانەتە لە ئایین' پاپا وتی. ئەوەش لەسۆنگەی ئەو بڕوایەوە، کە دەبێت ئایین بە سرووشتی خۆی لە خزمەتی ئاشتەوایی و کۆمەڵگەدابێت. نابێت ناوی خودا بکرێتە پاساوی کوشتن، دەربەدەرکردن و تیرۆر و سەرکوتکردن.
$پێکەوەژیان و ئاشتەوایی$
وەک لە پێشەکی ڕێوڕەسمەکەی #هەولێر#دا پاپا وتی: ئەگەر خودا، خودای ژیانە، کەواتە هەڵەیە خوشک و براکانمان بەناوی ئەوەوە بکوژین. ئەگەر خودا خودای ئاشتییە، هەڵەیە جەنگ بەناوییەوە هەڵگیرسێنین. ئەگەر خودا، خوای خۆشەویستییە، هەڵەیە بەناویەوە، ڕق و کینە بەرانبەر خوشک و براکانمان هەبێت.
لێرەوە بەسەرکردنەوەی ئاوارە و ڕزگاربووان، سەرکەوتنی ژیانە بەسەر مەرگدا. پەیامی ژیاندۆست داوا دەکات چەک بێدەنگبێت، کوشتن و دابەشبوون و ڕق و کینە بوەستێ. بۆ ئەوەی ژیان پێکەوە درووستبکرێتەوە، لێخۆشبوون، لێبووردەیی و لەخۆبووردویی، سوپاسگوزاری پێویستە.
ئەوەندەی جەخت لە بەها ئاکارییە مرۆییەکان کراوەتەوە، هێندە پێداگیری لەسەر ئەوە نییە کێ لەسەر باوەڕەکەی منە. ئاکار و ڕەوشتیش لەوەدا بە واتای ئەوە نییە 'هەر کەسێک لەسەر باوەڕ و پەیڕەوکاری ئایینم بێت بە ڕەوشتە'. نەخێر، بەزەیی و یەکترقبووڵکردن و بەهاناوەچوونی لێقەوماو و ئاوەدانکردنەوە ئامانجەکەیە. کەواتە پێوەری ڕەوشتبەرزی سەرزەنشتیکردنی ئەوانە نییە کە جیاواز بیردەکەنەوە.
برایەتی و پێکەوەژیان مەرج و ئامانجی ڕەوشتییە، نەک هاوباوەڕیی و هاوئایینیی. هاومرۆڤایەتی خوانی کۆکردنەوەی هەمووانە. وەکچۆن جیهان ماڵی هەمووانە، خۆشەویستیش زمانمانە و ئاشتەوایی ئامانجمانە. [1]