ناونیشان: وڵاتانی هێڵی کەمەرەیی
ئامادەکردن و نووسین: #حوسێن عەبدولکەریم ڕۆستەم#
$هێڵی کەمەرەیی$
هێڵی کەمەرەیی (ئیستواء)، هێڵی بنەڕەتە
خاوەن ژمارە سفرە، گۆی زەوی بۆ دوو بەشی یەکسان (باکوور و باشوور) دابەش دەکات، ناوەکەی لە وشەی لاتینی “aequator” وە هاتووە بەواتای یەکسان بوون، چونکە دەکەوێتە ناوەڕاستی گۆی زەوی و دەیکات بە دوو بەشی یەکسان (باکوور و باشوور).
بازنەکانی پانی بریتییە لە بازنەی تەواو و هاوتەریب لەگەڵ یەکتر و نایەکسانن لە درێژی و هەرچەندە لە جەمسەرەکان نزیک ببێنەوە بچووک دەبنەوە و خەیاڵیین دەوری گۆی زەویان داوە لە ۆژهەڵاتەوە بۆ ڕۆژئاوا ژمارەی بازنەکانی پانی 180بارنەیە دابش بووە بەسەر باکوور و باشووری گۆی زەوی، 90 بازنە لە نیوە گۆی باکوور و 90 بازنە لە نیوە گۆی باشووردا.
چێوەی زەوی لە لای هێڵی کەمەرەیی نزیکەی 40,075کم، بەتیرەی 12756کم بەڵام تێرەکەی لای هەردوو جەمسەری باکوور و باشوور 12714کم هەرچەندە لە هێڵی کەمەرەیی نزیک ببێنەوە جیاوازییەکانی نێوان وەرزەکان کەم دەبێتەوە.
هێڵی کەمەرە یەکێکە لە بازنە پانە گرنگەکانە و هێڵی کەمەرە هۆکاری سەرەکییە بۆ دیاری کردنی ئاوهەووای سەرجەم ناوچەکانی جیهان، بۆ نموونە ئەو ناوچانەی دەکەونە سەر هێڵی کەمەرەیی لە دوو وەرز پێک دێت بەدرێژای ساڵ کە بریتییە لە وەرزی شێدار و وەرزی ووشک، چونکە هەرچەندە لە هێڵی کەمەرەوە نزیک ببینەوە جیاوازی لە نێوان وەرزەکان کەم دەبێتەوە، بەڵام ئەو ڕووبەرە ئاوییانە کە هێڵی کەمەرەیی پێیدا تێپەر دەبێت زۆربەی زەریان و پلەی گەرمیان بەرزە بەدرێژای ساڵ کە لە 27 پلە کەمتر نییە، هەروەها جیاوازێکی زۆر نییە لە نێوان پلەکانی گەرمی بەدرێژای ساڵ بەهۆی نزیکی خۆر لەم ناوچانەدا.
$ئەو وڵاتانە کە هێڵی کەمەرەی پێیدا تێپەڕ دەبێت.$
1- وڵاتانی کیشوەری ئەفریقیا
ساو تۆمی و برينسيبی
گابۆن
کۆنگۆ
کۆنگۆ دیموکراتی
ئۆگەندا
کينيا
سۆماڵ
2- وڵاتانی کیشوەری ئەمریکای باشوور
ئیکۆادۆر
کۆلۆمبيا
بەرازیل
3- وڵاتانی زەریای هێمن
دورگەکانی ماڵدیڤ
کيريباتی
ئەندەنووسیا
1- ئۆگەندا:
دەکەوێتە ڕۆژهەڵاتی ئەفریقیا و کامبالا پایتەختی وڵاتە، وڵاتێکی بێ کەنارە و هاوسنوورە لەگەڵ تانزانيا و کينيا و ڕۆاندا و باشووری سودان و کۆنگۆی دیموکراتی، و دەکەوێتە سەر هێڵی یەکسان، بەشێوەیەکی گشتی خاوەنی ئاووهەواێکی فێنکە بەهۆی مامناوەندی پلەکانی گەرما و زۆری باران، و ناوەندی گەرما لە نێوان 24 - 33 پلەیە، و هەندێک جار دەگاتە 40 پلە لە باکووردا، بەڵام لە بەشی باشووری دوو وەرز دەردەکەوێت و باران دەکری لە هەموو کاتێک ببارێت بەڵام بەڕێژەیەکی کەم.
2-کۆنگۆ:
دەکەوێتە ناوەڕاستی ئەفریقیا، هاوسنوورە لەگەڵ ئەفریقیای ناوەڕاست و کامیرۆن لە باکوورەوە و کۆنگۆی دیموکراتی لە ڕۆژهەڵاتەوە و گابۆن لە ڕۆژئاواوە و ئەنگۆلا لە باشووری ڕۆژئاواوە، دەکەوێتە سەر هێڵی یەکسان و ئاووهەوای کەمەرەیی گەرم و شێدار بەسەریدا زاڵە بەدرێژای ساڵ، بەڵام ناوچەکانی ناوەڕاستی کە هێڵی کەمەرەیی بەناویدا تێپەڕ دەبێت و باران زۆر دەبارێت و زۆربەی دارستانە و ئاووهەوای کەمەرەیی ووشک لە باکوور و باشووری هێڵی کەمەرە دەردەکەوێت، و پلەی گەرمی لە کۆنگۆ بە شەودا لە نێوان 16 و 21 پلەیە، و ناوەندی پلەی گەرمای ڕۆژانە دەگاتە 24 پلە.
3- کۆنگۆی دیموکراتی:
دەکەوێتە کیشوەری ئەفریقیا، و سنووری هاوبەشی لەگەڵ ڕواندا و ئۆگەندا و تنزانيا و بۆڕۆندی لە ڕۆژهەڵاتەوە و کۆنگۆ و ئەنگۆلا لە ڕۆژئاواوە و سودان و ئەفریقیای ناوەڕاست لە باکوورەوە و ئەنگۆلا و زامبیا لە باشوورەوە
و دەکەوێتە نێوان بازنەی پانی 5°30' باکوور و 13°50 باشوور، و سێ یەکی خاکەکی دەکەوێتە باکووری هێڵی کەمەرەییدا، کۆنگۆ دیموکراتی دابەش دەکرێت بۆ چوار ناوچەی ئاووهەوا کە بریتیین لە ناوچەی ئاووهەوای کەمەرەیی و ناوچەی ئاووهەوای ئەتڵەس و ناوچەی ئاووهەوای شاخاوی و ناوچەی ئاووهەوای خولگەیی،
4- گابۆن:
دەکەوێتە ناوەڕاستی ئەفریقیا لە نێوان گینیای ئێستوائی و کۆنگۆ، دەکەوێتە سەر هێڵی یەکسان و خاوەن ئاووهەواێکی گەرم و شێدارە لە ناوچەکانی باکوور و ناوچەکانی باشوور و ناوەڕاستی ساردە، و پلەی گەرمی لە نێوان 22 و 30 پلەیە و ڕێژەی باران لە نێوان 1500 و 2000 ملم لە زۆربەی ناوچەکانی وڵات.
5- کينيا:
دەکەوێتە کیشوەری ئەفریقیا، بە هێڵی کەمەرەییدا تێدەپەڕێت، و هاوسنوورە لەگەڵ ئۆگەندا و تانزانیا و ئەسیوبیا و باشووری سودان و سۆماڵ و زەریای هیندی، دەکەوێتە سەر هێڵی یەکسان و خاوەن ئاووهەواێکی هەمەجۆرە، ئاووهەوای خولگەیی لە ناوچەکانی کەناراوی دەردەکەوێت و ئاووهەوای ووشک لە ناوچەکانی ناوەوە دەردەکەوێت و ئاووهەوای گەرم و سارد لە ناوچەکانی دەورو بەری شاری مۆمباسا دەردەکەوێت، پلەی گەرما لە ڕۆژدا لە نێوان 20 - 28 پلەیە،
6- کۆلۆمبیا:
دەکەوێتە باکووری ڕۆژئاوای ئەمریکای باشوور، هاوسنوورە لەگەڵ ئیکۆادۆر و پیرۆ لە باشوورەوە و بەرازیل و ڤەنزەویلا لە ڕۆژهەڵاتەوە و پەنەما و زەریای هێمن لە ڕۆژئاواوە و زەریای ئەتڵەسی لە باکوورەوە. دەکەوێتە نزیک هێڵی کەمەرەیی، ئاووهەوای کۆلۆمبیا گەرمە بەتایبەتی لە ناوچەی دەشتە نزمەکان لە ڕۆژهەڵات، چونکە لە هێڵی کەمەرەییەوە نزیکە، هۆکاری سەرەکی دیاریکردنی ئاووهەوای کۆلۆمبیایش برتییە لە بەرزی لە ئاستی دەریا و ڕێژەی باران بارین جیاوازە لە ناوچەیەکەوە بۆ ناوچەیەکی دیکەدا،
7- ئێکۆادۆر:
دەکەوێتە ئەمریکای باشوور، هاوسنوورە لەگەڵ کۆلۆمبیا لە باکوورەوە و پیرۆ لە ڕۆژهەڵات و باشوورەوە و زەریای هێمن لە ڕۆژئاواوە، دەکەوێتە سەر هێڵی یەکسان، ژمارەی کاتژمێرەکانی ڕۆژدا 12 کاتژمێرە بەدرێژای ساڵ و چوار ناوچەی جوگرافی تێدایە و ئاووهەوا لە ناوچەیەکەوە بۆ ناوچەیەکی تردا جیاوازە، ناوچەکان بریتیین لە ناوچەی سییرا و دارستانەکانی ڕۆژهەڵات و دەشتەکانی لاکۆستای کەناری و دورگەکانی گالاباگۆس.
8- بەڕازیل:
دەکەوێتە ئەمریکای باشوور، هاوسنوورە لەگەڵ ڤەنزەویلا و گیانا و سۆرینام و گۆیانای فەڕەنسی لە باکوورەوە و ئۆروگۆای لە باشوورەوە و باراگۆای و ئەرجەنتین لە باشووری ڕۆژئاواوە و پۆلیفیا و پیرۆ لە ڕۆژئاواوە و کۆڵۆمبیا لە باکووری ڕۆژئاواوە و زەریای ئەتڵەسی لە ڕۆژهەڵاتەوە،
قخاوەنی ئاووهەوای هەمەجۆرە، و پێنچ جۆر ئاووهەوای جیاوازی تێدایە و تێکرای پلەی گەرمی دەگاتە 25 پلە بەدرێژای ساڵ لە باکوور و هەندێک لە ناوچەکانی باکووری ڕۆژهەڵات، بەڵام لە باشوور و هەندێک لە ناوچەکانی باشووری ڕۆژهەڵات تێکرای پلەی گەرمی دەگاتە 20 پلە.
9- دورگەکانی ماڵدیڤ:
دەکەوێتە سەرهێڵی کەمەرەیی، لە ناوەڕاستی زەریای هیندی وڵاتێکە لە کۆمەڵە دورگەیەک پێک دێت خاوەنی ئاووهەواێکی جێگیرە بەدرێژای ساڵ و ڕێژەی شێ بەرزە و پلەی گەرمی بەرزە، پلەی گەرمی دەگاتە 30 پلە و نزمترین پلەی گەرمی دەگاتە
25 پلە، و لە دوو وەرز پێک دێت، چونکە دەکەوێتە سەرهێڵی کەمەرەیی هەروەها ئاووهەواکەی دەکەوێتە ژێر کاریگەری بای وەرزی.
10- ئەندەنووسیا:
وڵاتێکی ئەرخەبێلیە لە کۆمەڵە دورگەیەک کە نزیکەپی 18,108 دورگە پێک دێت بە درێژای هێڵی کەمەرەیی درێژ دەبێتەوە لە باشووری ڕۆژهەڵاتی ئاسیاوە تاکو ئوسترالیا، ژمارەی ئەو دورگانە کە ژیانی تێدایە نزیکەی 7هەزار دورگەیە، ئەندەنووسیا دەکەوێتە بەرامبەر کەناری باشووری ڕۆژهەڵاتی ئاسیا لە زەریای هیندی و زەریای هێمن، خاوەنی ئاووهەواێکی کەمەرەیی گەرم و شێدارە لەگەڵ بارانی زۆر هەندێک جار دەبێتە هۆی لافاو، ژمارەی کاتژمێرەکانی ڕۆژدا 12 کاتژمێرە بەدرێژای ساڵ و پلەی گەرمی تا ڕادەیەک جێگیرە و دەکەوێتە ژێر کاریگەری بای وەرزی.
11- سۆماڵ:
دەکەوێتە ناوچەی قۆچی ئەفریقیا، لە ڕۆژهەڵاتی ئەفریقیا، دەکەوێتە سەر هێڵی کەمەرەیی و گەرمە بەدرێژای ساڵ و هەلی باران بارین دەگمەنە و ئاووهەوای سۆماڵ بیابانییە، ناوچە ووشکەکان کە ڕێژەی باران تێدا دەگاتە 50ملم لە ساڵدا دەکەوێتە ناوچەکانی کەناری باکوور، ناوەندی پلەی گەرما دەگاتە 45 پلە.
12- کۆماری کيريباتی:
بریتییە لە وڵاتێک کە لە کۆمەڵە دوورگەیەک پێک دێت دەکەوێتە ناوەڕاستی زەریای هێمن و لە 33 دورگەی مەرجانی پێک دێت لە سەر ڕوبەری 3,500,000کم2 بڵاو دەبێتەوە و بە درێژای هێڵی کەمەرەیی درێژ دەبێتەوە بۆیە خاوەنی ئاووهەواێکی گەرم و شێدارە بەدرێژای ساڵدا.
13- ساو تۆمی و برينسيبی:
وڵاتێک دەکەوێتە کەنداوی گینیا لە ناوەڕاستی ئەفریقیا بەرامبەر کەناری کەمەرەیی ڕۆژئاوا، زامانی وڵاتکە پورتۆگالییە، و لە دوو دورگەی سەرەکی پێک دێت کە بریتیین لە دوورگەی ساو تۆمي و دوورگەی برينسيبي، ئاووهەوای گەرم شێدارە و پلەی هەرە بەرزی گەرمی دەگاتە 30 پلە.[1]