George Orwell:
Pîyalek çaya xweş .
Werger: Azad Ekkaş
Heke yekem pirtûka xwarinpêjane bikeve di destê te de û tu tê de li peyva “çay”ê gerîya, dibe ku tu bibînî ku ev peyv tê de peyda nabe; an jî tu yê pir pir rastî çend xêzikin serveyî yên ku tu rêbazan ji bo xalên herî girîng danahînin werî.
Ev yek, tiştekî gelekî balkêş e, ne tenê ji ber ku çay li vî welatî yek ji sitûnên sereke yên şaristanîyê ye, her weha li Eire, Awustralya û Nyuzîlandê, lê belê ji ber ku şêwaza herî baş ji bo çêkirina wê cihê nakokîya herî tund e.
Dema ku ez di ser terîfa xwe ya pîyala çayê ra bêkêmasî re diçim, qet nebe ez yazdeh xalên cihgirtî dibînim. Li ser ne kêmtirî duduyan ji wan lihevkirineke giştî heye, lê bi kêmanî çarên din cihê got û bêjên germ in. A li vê derê jî yazdeh rêbazên min in, her yeka wan li ber dilê min zîv û zêr e:
Berî her tiştî, divê mirov çayeke Hindî yan jî Sêlanî bi kar bîne. Çaya Çînî xwedî hin qencîyan e divê mirvo îro bi çavekî piçûk li wan nenêre – ew erzan e, û mirov dikare wê bê şîr vexwe- lê ew mirovê ku ewqas tev nade. Mirov li dû vexwarina wê xwe ne baqiltir, ne wêrektir ne jî çakbîntir hîs dike. Çi kesekî ku berhevoka “Pîyalek çaya xweş” bi kar anîye, her û her çêla çaya Hindî dikir.
Tiştê duduyan, divê hindikek û bi pîvan çay were çêkirin, anku di çaydanekê de. Çaya ji qazan her tim bê çêj e, û çaya leşkerîyê, a ku di qadûkan (qasik) de tê çêkirin çêja don û aravê jê tê. Divê çaydan ji ferfûrê yan jî ji herîyê çêkirî be. Çaydanên zîvî yan jî amêjenîya Brîtanî, çayeke kêmkalîte didin û çaydanên mînakirî hê xirabtir in; tiştê balkêş ew e ku çaydanên pîlekirî -ew jî kêm tên dîtin di van rojan de- ne ewqas xirab in.
A sisêyan, divê çaydan ji berê de hatibe germkirin. Ji bo vê baştir e çaydan li ser agirê gazê bê danîn ne ku li gorî rêbaza asa anku avekî germ lê bikin.
A çaran, divê çay giran be. ji bo çaydaneke yeklîtreyî, heke tu dikî heta kevîyê tijî bikî, şeş kevçîyên çayê yên lodkirî dê hema hema lê werin. Di dema behreyên radekirî de, ev ne ramanek e ku mirov bikaribe di her rojekê hefteyê debi cih bîne, lê ez her li ser wê yekê me ku pîyalek çayya giran ji bîst pîyaleyên sivik çêtir e. Heyranên çayê yên rastqîne, ne tenê çaya giran ji xwe re hez dikin, lê bi buhurîna salan ve piçekî ji girantir hez dikin. Ev jî rastîyeke pesendkirî ye ku bi rêya wê behra mezintir ya ku ji xanenişînên pîr re tê terxankirin.
A pêncan, divê çay rasterast di çaydanê de bê werdan. Parzûn, kîsikên mûslînê yan jî çi alavên din ên ku çayê hefs bikin, nebin. Li hin welatan çaydan bi selikeke li binîya asta lûleyê hêl dibe tên, da ku pelikên serserî bigire, qaşo bi zirar in. A rast, mirov dikane hindikekî maqûl ji pelikên çayê bixwe bêyî ku tu nîşaneyên nexweşîyê xuya bikin, û heke çay di nava çaydanê de ne serbest be, reng û tehma xwe hîç xweşik venade.
A şeşan, divê mirov çaydanê ber bi kelînerê ve bibe ne wekî din. Divê av bi rastî di kelê de be dema bandorlêdanê, anku divê kelîner li ser êgir be dema ku mirov avê jê berdide. Hin kes lê zêde dikin ku divê mirov tenê aveke teze hatiye kelandin bi kar bîne, lê min hîç bala xwe nedaye ku evê han tu ferqî dixe meselê.
A heftan, piştî çêkirina çayê, divê mirov wê tev bide, an jî ya hîn baştir ku yek çaydanê xweşik bihejîne, dûre bihêle pelik rûnin.
A heştan, divê mirov bi pîyaleke taştêyê ya baş vexwe, ew jî ya lûleyî ye, ne ji yên pehn û kinik. Pîyala taştêyê bêtir çay dikevê, lê bi cûreya din, çay timî nîvsar e û hîn mirov devê xwe pê xweşik şil kiribe jî.
A nehan, divê mirov qeymaxê ji ser şîr bigire berîya ku ji bo çayê bi kar bîne. Şîrê ku rûnê wê zêde ye her tim çayê tamsar dike.
A dehan, divê mirov pêşî çayê berde pîyaleyê. Ji nava hemîyan, ev xala herî bi nakok e; bi rastî di her malbateke Brîtanî de dibe ku du dibistanên hizirî li ser vê mijarê hebin. Dibistana pêşî-şîr dikare hin palpiştên baş bihêz bîne, lê ez tekez dikim ku kes nikare bersiva palpişta min bike. Ew jî wilo ye, dema ku mirov pêşî çayê tê dike û lev dixe dema ku şîr bi ser de ber dide, mirov dikare qasa şîr bi dîqet eyar bike, lê li alîyê din belkî mirov zêde şîr têkê heke li gorî şêwaza din biçe.
A dawî, divê çay -heke mirov bi şêwaza Rûsî venexwe- bê şekir bê vexwarin. Ez li vir baş dizanim ku ez ji nava kêmyatîyekê me. Lê dîsa jî, hele tu çawa dikarî xwe wek heyranê çayê bi nav bikî, heke tu tehma çaya xwe xira dikî bi wî şekirî tu tev lê dikî? Bi heman mentiqê bila mirov bihar an jî xwêyê tev lê bike. Mebest ew e ku çay tehl be, tam çawa divê bîra tehl be. Heke te ew şêrîn kir, tu êdî tehma çayê jê nagirî, tu tenê şêkir tehm dikî; tu dikarî vexwarineke gelek nêzîk amade bikî bi helandina şêkir di aveke zelal a germ de.
Hin kes dê bersiv bidin ku ew ji çayê bi xwe hez nakin, û wê vedixwin tenê da ku xwe germ û çalak bikin, û pêdivîya wan bi şêkir ve heye da ku ji tehmê xelas bibin. Ji wan kesan re, li pey rêbertîyeke şaş ketine, ez ê bibêjim: Biceribînin ku hûn çayê bê şekir vexwin, em bêjin ji bo maweya du hefteyan û dê îhtîmal gelek kêm be ku hûn careke din çaya xwe bi rêya şêrînkirinê xira bikin.
Xalên sebaret bi vexwarina çayê yên ku cihê lihvnekirinê ne yên ku behsa wan were kirin ne tenê ev in, lê ew bes in da ku xuya bikin bê ev mesela han bi giştî gihaştiye ku. Reftara cikavî ya razdar jî heye li der û dora çaydanê (çima çepel tê hesêb tu ji binpîyaleya xwe vexwî, bo nimûne?) û gelek tişt dikarin li ser bikaranînên binserekî yên pelikên çayê bên nivîsîn, wek falvekirin, pêşbînîya hatina mêvanan, êmkirina kerûşkan, dermankirina şewatan û paqijkirina mehfûran. Hêja ye ku mirov bala xwe bide van hûrgilîyan dema ku çaydana xwe germ dike û ava bi rastî dikele bi kar tîne, da ku mirov baş tekez bibe ji behra xwe ve wan bîst pîyaleyên çayê yên giran der bîne, ewên ku wan du onseyên çayê dinimînin heke bi awayekî rast li ser hat xebitîn.
– Yekem car hat weşandin li: Evening Standard. — GB, London. — January 12, 1946.
Jêder: The Collected Essays, Journalism and Letters of George Orwell, Volume 3, 1943-45, Penguin ISBN, 0-14-00-3153-7
– Navê Galîkî ya Îrlandê; navê fermî ya Komara Îrlandê (1937–49). [werger].
– Amêjenîyeke (xelîteke) ji madenên: qilê, antîmon û misê pêk tê. Ji bo çêkirina firaxan gelek tê bikaranîn. [werger].
– di deqa orîjînal de “quart” e, yekeyeke pîvana şileyan ya Birîtanî, çarîka galonekê ye, anku yek lître ye. [werger].
Yanî bi fermî mafê her kesekî tenê qaseke radekirî (sabit) ji hin keresteyan bistîne. [werger].
– Bi semawer tê amadekirin, bi şekir, hingiv an jî rîçalan tê şêrînkirin. [werger].
– Onse: Yekeyeke giranîyê ya Birîtanî ye, nêzkî 28 gr e. [werger].[1]