=KTML_Bold=Aloziya #Sûriyeyê# derbasî sala xwe ya 14’an bû-1=KTML_End=
YEHYA EL HEBÎB

Aloziya Sûriyeyê ku di 15’ê Adara 2011’an de dest pê kir, her ku diçe girantir dibe. Heta niha jî tu nîşaneyên çareseriyê xuya nakin.
Di salên dawîn de bûyer û geşedanên girîng li Sûriyeyê rû dan. Gelek sedem û aktorên kûrkirina vê aloziyê hene. Hikumeta Şamê hîna bi siyaseta xwe ya neqebûlkirina aliyên din ve girêdayî ye û aliyên ku navên muxalefetê li xwe dikin jî bûne amûr û çete di destê dewleta Tirk a dagirker de. Lê li Bakur û Rojhilatê Sûriyeyê rêveberiyeke xweser a demokratîk hatiye avakirin ku ruxmî hewldanên reşkirinê bala tevahî gelê Sûriyeyê û cîhanê kişandiye.
Em ê di vê raporê de ku ji 2 beşan pêk tê, behsa pêvajoyên aloziya Sûriyeyê bikin ku ji sala 2011’an ve dest pê kiriye.

=KTML_Bold=DESTPÊKÊ JI BAŞÛRÊ SÛRIYEYÊ=KTML_End=
Bi belavbûna pêla ‘Bihara Ereban’ re, gelê Sûriyeyê di 15’ê Adara 2011’ê de li hemberî polîtîkayên hikumeta Şamê dest bi xwepêşandanan kir. Xwepêşandanan ji Dera ya li başûrê Sûriyeyê dest pê kir, bi lez belavî herêmên din ên Sûriyeyê bûn. Li bajarê Himsê û gundewarên Şamê xwepêşandanên girseyî hatin lidarxistin, lê hêzên hikumeta Şamê tundî li dijî xwepêşandêran bi kar anî. Di encamê de qurbanî çêbûn. Dema hêzên hikumeta Şamê ketin bajarê Himsê û qurbaniyên zêdetir çêbûn, tevgera gelê Sûriyeyê derbasî pêvajoyeke nû ya xwîndar bû.

=KTML_Bold=TÊKÇÛNA ZÛ YA DÎPLOMASIYÊ Û VEBIJÊRKA LEŞKERÎ=KTML_End=
Destpêka 2012’an Komkara Erebî ji bo çareserkirina aloziya Sûriyeyê beyannameyek pêşkêş kir. Di beyannameyê de hat xwestin ku hikumeteke nîştimanî were avakirin û paşê jî Beşar Esed bi hevkariya vê hikumetê tevahî erkên xwe radestî cîgirê xwe bike. Lê hikumeta Şamê beyanname red kir, di encama vê yekê de asta tundiyê bilindtir bû.
Di Adara heman salê de hikumeta Şamê hêzeke leşkerî ya mezin ber bi Himsê ve şand û êrişî taxa Bab Amir kir. Piştî şerekî dijwar ku derdora 26 rojan dewam kir, hikumeta Şamê ragihand ku tax kontrol kiriye. Di Tîrmehê de medyaya ser bi hikumeta Şamê ve ragihand ku wezîrê wê yê parastinê Dawûd Racîha û cîgirê wî Asif Şewket, alîkarê cîgirê Beşar Esed di êrişa bombeyî ya li dijî avahiya Ewlehiya Neteweyî ya Sûriyeyê ya li taxa Rewda ya Şamê de hatine kuştin.

=KTML_Bold=DEWLETA TIRK SÛRIYE BI ÇETEYAN DAGIRT=KTML_End=
Ruxmî ku komên çekdar li gelek bajaran bi pêş de çûn, hikumeta Şamê ji tirsa ku hêza wê hilweşe stratejî û planên xwe guhertin û giranî da bajarên stratejîk ên girîng ku wek “Sûriyeya bisûd” tê binavkirin. Îranê jî ji bo piştevaniyê bide hikumeta Şamê, Hizbullaha Lubnanê jî di nav de, komên şîe şandin Sûriyeyê. Lê ji ber pêşdeçûnên komên çete yên mîna Cebhet El Nusra û DAIŞ’ê rewş tevlihev bû.
Dewleta Tirk balafirxaneyên xwe ji bo pêşwazîkirina çeteyên ji welatên cuda yên cîhanê vekirin û ew derbasî Sûriyeyê kirin. Her wiha di sînorê wê de çek, desteka madî, manewî û tendustî ji bo çeteyên li Sûriyeyê dişandin.
Bi zêdebûna hatina çeteyên biyanî ji çar aliyên cîhanê, çeteyên DAIŞ`ê di havîna 2014`an de, destpêkê bajarê Mûsilê yê Iraqê, deverên berfireh ên Sûriyeyê û Iraqê dagir kirin û di 19’ê Hezîranê de paytexta xîlafetê li bajarê Reqayê ragihand. Paşê jî piraniya Dêrazorê dagir kir, her wiha li beşên Heleb, Idlib, Hema, gundewarên Şamê û herêmên din ên Sûriyeyê anku derdora nîvê erdnîgariya Sûriyeyê dagir kir.

=KTML_Bold=RÛSYAYÊ JI BO RIZGARKIRINA HIKUMETA ŞAMÊ DESTWERDAN KIR=KTML_End=
Di 2014’an de hêzên hikumeta Şamê bi awayekî mezin şikestin. Ji ber vê yekê komên çete, bi taybetî Cebhet El Nusra li Heleb, Idlib, Hema, Dera, Hims û Quneytrayê qadên fireh dagir kirin. Mayîna hêzên Şamê li bajarên sereke tenê sînordar ma. Rûsyayê ji bo piştevaniyê di Tebaxa 2015’an de peymanek bi Şamê re îmze kir. Peyman maf dide hêzên leşkerî yên Rûsyayê ku baregeha Himêmîm di her demê de û bêyî berdêl bi kar bînin. Baregeh di Îlona 2015’an de hat bikaranîn. Vê yekê hebûna leşkerî ya Rûsyayê li Sûriyeyê xurt kir.

=KTML_Bold=LI BAKUR Û ROJHILATÊ SÛRIYEYÊ HEVPEYMANA CIVAKÎ Û HILBIJARTIN=KTML_End=
Di demekê de ku hêzên hikumeta Şamê ji herêmên Sûriyeyê vekişiyan û gel li pêşberî hovîtiya çeteyên DAIŞ û El Nusrayê rû bi rû hiştin, li Bakur û Rojhilatê Sûriyeyê rêveberiyeke xweser hat avakirin. Her wiha hêzeke parastinê anku Yekîneyên Parastina Gel (YPG) û Yekîneyên Parastina Jin (YPJ) hatin damezirandin û herêm ji êrişan parastin.
Rêveberiya Xweser teoriya neteweya demokratîk û biratiya gelan pêk anî, tevahî pêkhateyên herêmê anîn gel hev. Her wiha bi rêya saziyên xwe yên sivîl aboriya civakî bi pêş xist, xizmet pêşkêşî welatiyan dike û aştiya navxweyî bi pêş xist. Di heman demê de bi rêya pêkanîna pergala hevserokatiyê di tevahî deste û saziyên xwe de rola jinan pêş xist. Rêveberiya Xweser bi rêya pêkanîna hevpeymana civakî û hilbijartinên ku dê demên pêş de werin lidarxistin xebatên pêşxistina karê siyasî û civakî didomîne.

=KTML_Bold=LI SÛRIYEYÊ HÊZÊN DYA’YÊ=KTML_End=
DYA’yê ji destpêka aloziya Sûriyeyê ve li komên çekdar ên li Sûriyeyê digeriya da ku destekê bide wan. Li ser vê yekê hin komên çekdar di ezmûnekê re derbas kirin. Di 4’ê Adarê de koma ji 50 kesan a di çarçoveya bernameya DYA’yê ya perwerdekirina muxalefetê de hatibûn perwerdekirin, tevî çekên nûjen di deriyê sînor ê Bab El Selama yê bajarê Ezazê re hat Sûriyeyê. Di nava çend rojan de hinek endamên komê hatin kuştin û yên din reviyan û xwe radestî DAIŞ’ê kirin.
Rêveberiya DYA’yê berxwedana YPG û YPJ’ê ya li dijî DAIŞ’ê dişopand. Piştî ragihandina avakirina Koalîsyona Navneteweyî ya li dijî DAIŞ’ê, koalîsyonê desteka hewayî da YPG û YPJ’ê, bi taybet di cenga Kobanê ya sala 2014’an de. Ev destek bi avakirina Hêzên Sûriyeya Demokratîk (QSD) re û heta niha dewam dike.
QSD, gelemperiya Bakur û Rojhilatê Sûriyeyê, mîna Minbic, Reqa, Dêrazor ji çeteyên DAIŞ rizgar kir û rûxandina xîlafeta DAIŞ’ê ragihand.

=KTML_Bold=HEVBENDIYA ASTANAYÊ Û PARVEKIRINA XAKA SÛRIYEYÊ=KTML_End=
Têkiliyên dewleta Tirk û Rûsyayê ku zêdetirî ku qut bûbûn û piştî ku Erdogan hikumeta Şamê û piştevanê wê (Rûsya) wek sûcdar wesifandibûn, Erdogan ji ber xistina balafira Rûsyayê lêborîn xwest. Bi vê yekê re xwe li aliyê Rûsan girtin û xwest bi rêya Rûsyayê çavnebariyên xwe li Sûriyeyê pêk bîne. Rûsyayê jî hewl da sûdê ji Tirkiyeyê bigire da ku desteka xwe ji bo komên çekdar rawestîne û di encamê de hikumeta Şamê hêzê bigire.
Di dawiya sala 2016’an de serokê Rûsyayê Vladimîr Pûtîn li Japonyayê ragihand ku wî bi serokê dewleta Tirk Recep Tayyîp Erdogan re li ser “dan û standinên aştiyê” ji bo Sûriyeyê li hev kiriye. Her wiha diyar kir ku wan li hev kiriye ku dan û standin li paytexta Kazaxistanê Astanayê bidomînin.
Ji dîroka 23’yê Çileya 2017’an heta 25’ê Kanûna 2024’an, bi mijara çareserkirina aloziya Sûriyeyê 21 torên civînan li Astanayê hatin lidarxistin. Lê armanc û encamên nîqaşên van civînên ku bêyî xwediyên aloziyê hatin lidarxistin, diyar bûn. Armanc ew bû ku lihevkirinên Rûsya-Tirkiye berdewam bikin û şerê li dijî projeya Rêveberiya Xweser were kirin.
Di encamên lihevkirinên li Astanayê de dewleta Tirk Efrîn, Serêkaniyê, Girê Spî, beşek ji gundewarên Idlib, Laziqiyê û Helebê dagir kirin. Li beramberî vê jî Rûsyayê hişt ku hikumeta Şamê deverên berfireh careke din bixe bin kontrola xwe.
(bb)
[1]