ساڵی ڕابردوو، #کۆمیسیۆنی نێودەوڵەتی و سەربەخۆ بۆ لێکۆڵینەوە# کە ڕێکخراوێکە لەژێر چاودێریی نەتەوە یەکگرتووەکاندا کاردەکات، ڕایگەیاند کە توندوتیژییەکانی #داعش# لە دژی کوردی #ئێزدی# لە #شنگال# و دەوروبەری دەچێتە خانەی #جینۆساید#ەوە. داعش خۆیشی هیچکات نەیشاردووەتەوە کە دەیەوێ لەڕێی کوشتن، بەکۆیلەکردن و بڕواپێهێنانی زۆرەملییەوە شوێنکەوتووانی ئایینی ئێزدی لەناوبەرێ. ئەوەی هەتا ئێستا دیار نییە ئەوەیە قەبارەی توندوتیژییەکانی داعش لەدژی ئەو کۆمەڵگە کوردییە چەند بووە. بۆ ڕوونکردنەوەی ئەوە، تیمێکی چوار کەسی دەستیان بە لێکۆڵینەوەیەکی مەیدانی کرد و پوختەی لێکۆڵینەوەکەشیان لە گۆڤاری (فۆرین ئەفەیرز)ی ئەمریکی بڵاوکردەوە.
لە ماوەی زیاتر لە یەک ساڵی ڕابردوودا ئامار و ژمارەی جیاواز لەبارەی کوژراو و ڕفێنراوانی ئێزدی خراوەتەڕوو. ژمارەکان باسی 2500 بۆ 5000 کوژراو و زیاتر لە 6000 ڕفێنراو دەکەن، بەڵام نەتەوە یەکگرتووەکان هەتا ئێستا ئەو ژمارانەی پشتڕاست نەکردووەتەوە.
بەگوێرەی ڕاپۆرتەکەی (فۆرین ئەفەیرز)، بە دۆکیومێنتکردنی ژمارەی کوژراوان و ڕفێنراوەکان تەنیا بۆ ئەوە گرنگ نییە کە وەکوو بەڵگەیەک بەدەستی دادگا نێوخۆیی و نێودەوڵەتییەکانەوە بێ‌، بۆ ئەوەی دواجار توندوتیژییەکان بخرێنە چوارچێوەی تاوانی جینۆسایدەوە، بەڵکو ئەو داتایانە بۆ گەیاندنی هاوکاریی مرۆیی، هەوڵەکانی ڕزگارکردنی ئەوانەی هەتا ئێستا لەژێر دەستی داعشدان و دانانی ستراتیژێکی تۆکمەی چاودێریی تەندروستیش بایەخێکی زۆریان هەیە، ئەوە جگە لەوەی ئەو جۆرە دۆکیۆمێنتانە بۆ هەوڵەکانی ئاساییکردنەوەی ڕەوشی ناوچەکە و پەرەپێدانی ئاشتەوایی نێوخۆییش گرنگن.
بۆ ئەنجامدانی ئەو لێکۆڵینەوە مەیدانییە، تیمی ئامادەکاری ڕاپۆرتەکە لە 13 کەمپی ئاوارەکانی هەرێمی کوردستان چاوپێکەوتنیان لەگەڵ 1300 خێزاندا کردووە و لەبارەی کوشتار و ڕفاندنی ئەندامانی خێزانەکە لەلایەن داعشەوە پرسیاریان کردووە.
بەپێی ڕاپۆرتەکە، لەو 1300 خێزانەی قسەیان لەگەڵ کراوە، 988 خێزانیان کوردی ئێزدی خەڵکی ناوچەی شنگال بوون، 19 خێزانیش ئێزدیی خەڵکی ناوچەکانی دیکەی پارێزگای #مووسڵ# بوون. ئەوانی دیکە 105یان کوردی #شەبەک#، شەش #تورکمان#، 83 کوردی سوننە، 86 عەرەبی سوننە و 13 خێزانیش ئاشووری بوون. تێکەڵکردنی ئایین و خەڵکانی دیکەی جگە لە ئێزدی لە لێکۆڵینەوەکە بۆ ئەوە بووە بەراوردێک لە نێوان کوژراوانی کوردی ئێزدی و خەڵکانی سەر بە ئایین و نەتەوەکانی دیکە بکرێ.
بەپێی ئەو زانیارییانەی کۆکراونەتەوە، لە چەند ڕۆژی هێرشەکانی داعشدا لە ناوچەی شنگال لە ئابی 2014، نزیکەی 9900 کوردی ئێزدی (واتە 2.5%ی دانیشتووانی ناوچەکە) کوژراون یان ڕفێنراون. لەو ژمارەیە 3100 کەسیان کوژراون کە 1400 کەسیان بە گوللە، سەربڕین و زیندەبەچاڵکردن بووە. 1700 کەسیشیان بەهۆی برسێتی یان تینوێتی مردوون. 6800 کەسەکەی دیکەش (واتە 1.7% دانیشتووە ئێزدییەکانی ناوچەکە) ڕفێنراون.
لە کاتی ئەنجامدانی ڕاپۆرتە مەیدانییەکەدا 4300 کەس (واتە نزیکەی 67%ی ڕفێنراوەکان) ڕزگاریان ببوو، 2500 کەسیش (واتە زیاتر لە 33%ی ڕفێنراوەکان) شوێنبزر بوون.
ژمارەیەکی وردی دانیشتووانی کوردی ئێزدی ناوچەی شنگال لە کاتی هێرشەکەدا بەردەست نییە، جیا لەمە ژمارەی کوژراو و ڕفێنراوەکان دەکرێ هێشتاش لەو ژمارانە زیاتر بێ کە لە ڕاپۆرتەکەدا خراونەتەڕوو، لەبەر ئەوەی ژمارەیەکی نادیار لە خێزانەکان هەموو ئەندامەکانیان ڕفێنراون یان کوژراون، بۆیە هیچ کەسێکیان نەماوە چیرۆک و بەسەرهاتی خۆی و خێزانەکەی باس بکات.
توندوتیژییە تایفییەکانی عێراق بەشێوەیەکی تایبەت پیاوانی کردووەتە ئامانج. بەڵام لێکۆڵینەوە مەیدانییەکەی (فۆرین ئەفەیرز) دەریدەخات داعش لە کاتی هێرشەکانی بۆ سەر کوردی ئێزدی گوێی بە تەمەن و ڕەگەز نەداوە. بۆیەش لەو خێزانانەی وەکوو کەیس وەرگیراون، 1%ی خێزانەکان تەنیا یەک کەسیان دەربازی بووە و زیندوو ماوە، ئەندامانی دیکەی خێزانەکان یان کوژراون یان ڕفێنراون یان شوێنبزرن.
لە کاتی هێرشەکانی داعشدا، ڕێژەی منداڵانی خوار تەمەن 15 ساڵ لە ناوچەی شنگال 41.2٪ی دانیشتووان بووە، ڕێژەی ڕەگەزی مێیینەی ناوچەکەش 49.4% و نێرینەش 51.6% بووە. بە گوێرەی ڕاپۆرتەکە، منداڵانی خوار تەمەن 15 ساڵ قوربانیی سەرەکیی هێرشەکانی داعش بوون، بەجۆرێک نزیکەی 93%ی کوژراو و مردووەکانی سەر چیای شنگال لەکەسانی سەر بەو تەمەنانە پێکدێن، هۆکارەکەشی بۆ ئەوە دەگەڕێتەوە کە منداڵانی خوار تەمەن 15 ساڵ ناتوانن وەکوو کەسانی پێگەیشتوو لە کاتی هێرشەکاندا ڕابکەن یان خۆیان دەرباز بکەن، هەروەها تەنیا 18.8%ی منداڵە ڕفێنراوەکان توانیویانە ڕابکەن یانیش بە هەر شێوازێکی دیکە ڕزگاریان ببێ. ژمارەی کوژراو و ڕفێنراوەکان لە نێوان دوو ڕەگەزەکەدا لەیەک نزیکە.
شایەتحاڵە ئێزدییەکان ئاشکرایان کردووە چارەنووسی کچ و کوڕە ئێزدییەکان تەواو جیاواز بووە، لە کاتێکدا کچەکان یان وەکوو دیاری بە چەکدارەکانی داعش دراون یان فرۆشراون، کوڕەکان بە زۆرەملی ڕەوانەی کەمپەکانی مەشقی داعش کراون.
یەکێک لەو ڕەخنانەی لە کۆمەڵگای نێودەوڵەتی و بەتایبەتی ئەمریکا دەگیرێ، ئەوەیە کە دەیانتوانی ڕێگە لە کوشتار و ڕفاندنی کوردی ئێزدی بگرن، بەڵام ڕاپۆرتی گۆڤارە ئەمریکییەکە دەڵێت ئەگەر هەوڵە نێوخۆیی و نێودەوڵەتییەکان نەبوونایە هێرشەکانی داعش ئاکامی زۆر قورستریان دەبوو، دەیان هەزار کەسی دیکە دەکوژران یان دەڕفێنران. بەڵام ئەگەر هاریکارییەکان خێراتر گەیشتبان ژیانی خەڵکانێکی زیاتر ڕزگار دەکرا.
سەرەتای مانگی ئابی 2014، چەکدارانی داعش هێرشیان کردە سەر شنگال و ناوچەکانی دەوروبەری. لە ئاکامی ئەو هێرشەدا هەزاران کوردی ئێزدی کوژران، ڕفێنران و ئاوارە بوون. لە ئاداری 2015، نووسینگەی کۆمیساریای باڵای مافەکانی مرۆڤی سەر بە نەتەوە یەکگرتووەکان لە ڕاپۆرتێکدا کوشتار و ڕفاندن و بە کۆیلەکردنی کوردە ئێزدییەکانی لەلایەن داعشەوە بە کردەوەی جینۆساید هەژمارکرد.
ساڵێک دواتر و لە ڕۆژی 14ی ئادار، ئەنجوومەنی نوێنەرانی ئەمریکاش بە کۆی دەنگ توندوتیژییەکانی داعشی لەدژی کوردانی ئێزدی، شیعەکان، مەسیحییەکان و گروپەکانی دیکە بە جینۆساید دانا.
چارەنووسی 9900 کوردی ئێزدی
3100 کەس کوژراون
1400 بە گوللە، سەربڕین و زیندە بەچاڵ
1700 بەهۆی برسێتی و تینیوێتی
6800 ڕفێنراون
4300 کەس ڕزگارکراون
2500 شوێنبزرن
رووداو
23-06-2017