عنوان: محلەی #یهودی#ها در #حلبچە# رو بە نابودی میرود
امادەکردن: #سارا سردار#
استان حلبچە، در 75 کیلومتری جنوب شرق شهر #سلیمانیە# است و مساحتش 1523 کیلومتر میباشد، بنا بر مدارک و اسناد تاریخی و باستانی این شهر از قدیم الایام مرکز زندگی و ابادانی بودەاست، هرچند بە علت جنگ و مشاکل سیاسی این شهر چندین بار ویران شدە و دوبارە ابادان شدە، اما در سال 1690 میلادی برای اخرین بار از طرف خانوادەی (حمە چاورش) اباد شدە و پس از ان بە مرور زمان وسعت و پیشرفت یافتە است.
این شهر بە دلیل اب و هوای معتدل و خوبش، زود وسعت یافتەاست تا جایی کە مردم از مکانهای دیگر بە حلبچە نقل مکان کردە و سکنی گزیدەاند و در اخر در سال 1820 این منطقە بە شهری بزرگ تبدیل شدەاست.
یکی از مردمی کە با تشکیل و بنای این شهر بە حلبچە امدەاند، کوردهای یهودی بودند.
یهودیها، در اکثر مواقع بە دلیل تفاوت دینی کە با مردم دیگر داشتند، در اوارگی و تعویض مکان اسکانشان بودەاند در تمام دنیا و مخصوصا در خاورمیانە. دربارەی یهودیهای عراق باید بگوییم بعد از سقوط بابل، مردم یهود در سراسر دنیا پخش میشوند و از همان زمان بود کە عدەای از انها بە سوی کوردستان و حلبچە میایند و تا تشکیل دولت اسرائیل در سال 1948 در کوردستان میمانند.
در مورد این مسئلە، تاریخ نگار کورد (حکیم ملا صالح) در کتاب (حلبچە در اغوش تاریخ) میگوید: یهودیها دومین طایفەای بودسند کە بە سوی حلبچە امدند و نقش بە سزای در تشکیل و درست شدن این شهر داشتند و در ابتدا یهودیهایی کە بە حلبچە امدە بودند تنها بیست خانوار بودند کە بە مرور زمان بیشتر شدند.
در مورد اداب و رسومات یهودیها باید بگوییم کە: انها اداب و رسومات مختص بە خودشان را داشتند و همچنین زیارتگاهای مخصوص برای انجام فرایز دیدنیشان. انها بە زبان خودشان (عبری) سخن میگفتند اما کوردی را هم بە بلاغت یاد گرفتە بودند. مردم یهود از لحاظ اقتصادی اشخاصی باهوش بودند تا حدی کە بازار حلبچە را میگرداندند.
از کوردهای یهودی حلبچە، چندین خانە و پرستگاه بە یادگار ماندە است کە از لحاظ دیزاین و زیبایی منحصر بە فرد بودەاند، در مورد منزل یهودیها باید بگویییم کە انها هم همانند مردمان دیگر بر اساس قشر طبقاتیشان در خانەهای متفاوت زندگی میکردند.
بعد از عزیمت یهودیها از حلبچە، معبدشان در سال 1958 بە مسجد تبدیل شد و منازلشان کە خالی از سکنە بود رو بە ویرانی رفت.

دربارەی روابط یهودیها با مسلمانها در شهر حلبچە، اسناد تاریخی اشارە بە روابط حسنە و قوی این دو طبقەی اجتماعی میکنند، مخصوصا روابط قوی و دوستانەی بین ریش سفیدها و معتمدین در دو طرف کە همیشە در تلاش بودند برای بهتر کردن این روابط. در این بابت تاریخ نگار کورد، حکیم ملا صالح در کتاب (حلبچە در اغوش تاریخ) میگوید:
یهودیها و مسلمانان حلبچە روابطشان گاهی خوب و گاهی بد بود، مسلمانانی کە زیاد متدین بودند هیچ رابطەای با یهودیها نداشتند حتی صحبت کردن روزانە و در بعضی مواقع حتی باعث ازار و اذیت شان نیز شدەاند، مسلمانهایی هم کە بە برابری و برادری کوردها اعتقاد داشتند همەجورە توانطشان را با یهودیها حفظ میکردند تا جایی کە چندین نموونەی ازدواج مسلمان و یهودی روی دادەاست.
در همین مورد ازدواج مسلمان و یهودیهای حلبچە، مدارک تاریخی دلالت بە رابطەی عاشقانەی میان طاهر بگ جاف و دختر شاولە کر (یکی از بازرگانان و معتمدین یهودی حلبچە) میدهند کە پس از مسلمان شدن ختر شاولە کر این ازدواج بە خوبی و خوشی انجام شدەاست.
ویرانی و اسیب دیدن خانە و مکانهای تاریخی متعلق بە یهودیان ضرر زیادی بە تاریخ و تمدن کوردستان و مخصوصا شهر حلبچە میرساند، زیراکە این شهر از دیر زمان مهد زندگی مسالمت امیز ادیان مختلف بودەاست.[1]