ناونیشانی بابەت: ئێراق لە کوێی هاوکێشە کۆن و تازەکانی ڕۆژهەڵاتی ناوەڕاست دایە؟
ئامادەکردن: #ئاراس مەسیفی#

لە دوای میرنشینە یەکگرتووەکانی عەرەبی (ئیمارات) ، شانشینی بەحرەێنیش ئاساییکردنەوەی پەیوەندییەکانی لەگەڵ وڵاتی ئیسرائیل ڕاگەیاند. لە ڕاستیدا نە ئیمارات، نە بەحرەین لە ڕوی سیاسی و ئابووری و سەربازیەوە هیچ پێگەیەکی گرنگی وایان بۆ ئیسرائیل نییە. لەبەر ئەوەش دەکرێت ئەو هەنگاوەیان تەنیا وەکوو کارێکی سومبولی و ڕێگەخۆشکردنێک بۆ ئاساییکردنەوەی پەیوەندی نێوان شانشینی سعودیە و ئیسرائیل بە بەشداری میسر و ئوردن و پشتگیری ئەمریکا و بەشێکی وڵاتانی یەکێتی ئەوروپا لێکبدرێتەوە، کە ئەوەش دەبێتە هۆی هاتنەکایەوەی هاوکیشەیەکی نوێی جەمسەربەندی سەربازی، سیاسی، ئابووری و ئایینی لە ناوچەکە.
چاوچنۆکیەکانی ئەردۆغان و پەلهاویشتنی ئێران لە ناوچەکە پاڵنەری سەرەکی لێکنزیکبوونەوەی وڵاتانی کەنداوە لە ئیسرائیل، چونکە هەردولایان هاوپەیمانی هێزە شیعەکان بە سەرکردایەتی ئێران لەلایەک و هاوپەیمانی هێزە ئیخوانیە سونیەکان بە سەرکردایەتی تورکیا لەلایەکی ترەوە بە مەترسی هاوبەش بۆ سەر بەرژەوەندییەکانیان دەبینین، بەڵام بە پێچەوانەی هاوپەیمانی شیعی و ئیخوانی، ئەو لێکزیکبوونەوەی وڵاتانی کەنداو لەگەڵ ئیسرائیل، هیچ بنەمایەکی ئایدیۆلیژی و ئایینی نییە، بەڵکوو زیاتر لە پەرچەکردار دەچێت، وەک لە کردەیەکی ستراتیژی، بەڵام دەکرێت لە داهاتودا ببێتە بنەمایەکی باش بۆ کاری هاوبەشی ستراتیژی لەنێوان ئەم وڵاتانە بۆ سنووردارکردنی هەژمونی هێزە ئیخوانیە سونیەکان بە سەرکردایەتی تورکیا و پەلهاویشتنی زیاتری هێزە شیعیەکان بە سەرکردایەتی ئیران و ڕاگرتنی هاوسەنگی هێز لە ناوچەکەدا.
ئێراق لەو وڵاتە دەگمەنانەی ناوچەکەیە، کە تا ئێستا بە فەرمی خۆی لەسەر هیچ بەرەیەک یەکلایی نەکردۆتەوە و لەوەش ناچێت بتوانێت و بیەوێت وا بە ئاسانی بچێتە ناو بەرەیەک لە دژی بەرەیەکی تر
ئێراق لەو وڵاتە دەگمەنانەی ناوچەکەیە، کە تا ئێستا بە فەرمی خۆی لەسەر هیچ بەرەیەک یەکلایی نەکردۆتەوە و لەوەش ناچێت بتوانێت و بیەوێت وا بە ئاسانی بچێتە ناو بەرەیەک لە دژی بەرەیەکی تر، چونکە ئێراق لە ڕوی پێکهاتەی دەسەڵاتی سیاسی و کۆمەڵایەتی فرە ڕەنگ و بەرژوەندی مەزهەبی و نەتەوەیی جیاجیایە، کە خاڵی جیاواز و یەکانگیریان لەگەڵ هەرسێ بەرەکەدا هەیە. ئەمەش دەکرێت وەکوو خاڵێکی بەهێزکردن یان بێ هێزکردنی پێگەی ئێراق ببینرێت و سوودی لێ وەربگیرێت. ئاشکرایە کە ئەمە لە ڕابردودا وەکوو خالێکی بێ هێزکردنی ئێراق سوودی لێوەرگێڕاوە. ئێران و تورکیا لە ساڵانی ڕابوردودا و تا ئێستاش بەبەردەوامی دەستیان خستۆتە ناو کاروباری ئێراق و لە ڕێگەی هێزە پرۆکسییەکانی سەربەخۆیان هەوڵی بە دەستهێنانی هەژمونی زیاتریان لەسەر بڕیاری سیاسی ئێراق داوە و دەدەن، بە تایبەتیش کە زۆربەی هێزە کاریگەرەکانی گۆڕەپانی سیاسی ئێراق بە هێزە کوردییەکانیشەوە پەیوەندی و بەرژەوەندی ئاشکرایان لەگەڵ ئەو وڵاتانەدا هەیە و لەپێناو مانەوی خۆیان مەحکومن بە ڕەچاوکردن و پاراستنی بەرژەوەندییەکانی ئێران و تورکیا لەسەر حیسانی بەرژەوەندی خەڵک و خاکی ئێراق.
لەبەرانبەردا وڵاتە یەکگرتووەکانی ئەمریکا و بەشێک لە وڵاتانی یەکێتی ئەوروپا چ بە شێوەیەکی ڕاستەوخۆ یانیش ناراستەوخۆ لە ڕێگەی نوێنەرایەتی نەتەوە یەکگرتووەکان لە ئێراق لە هەوڵی بەردەوام دان بۆ دەرهێنانی ئێراق لە چەنگی پاوانخوازیەکانی ئێران و پاراستنی سەروەری خاک و خەڵکی ئێراق لە دەستدرێژیەکانی تورکیا، کە لەو هەنگاوەشیان لەگەڵ سیاسەتی مەرجەعی باڵای شیعی ئایەتوڵا سیستانی یەکانگیرن، ئەمەش بووەتە خالێکی بەهێزی ئێراق، کە سەرەڕای بوونی هێزە پرۆکسییەکانی ئێران و تورکیا توانیویەتی تا ئاستێکی باش هاوسەنگی خۆی لەناو هاوکێشەکانی ڕۆژهەڵاتی ناوەڕاست ڕابگرێت، بەڵام لەگەڵ توندبوونی کێبرکێکانی نێوان هەرسێ بەرەی ئێرانی و تورکی و سعودی چیتر بۆ ئێراق ئاسان نابێت، بتوانێت تا سەر هاوسەنگی لەنێوان هەرسێ بەرەکە ڕابگرێت، بە تایبەتىش گەرهاتو ئەو هاوپەیمانیەی نێوان وڵاتانی کەنداو بە سەرکردایەتی سعودیە، بە بەشداری میسر و ئوردن لەگەڵ وڵاتی ئێسرائیل سەر بگڕێت، ئەگەری لێکنزیکبوونەوەی بەرەی ئێران و تورکیا زیاتر دەبێت، کە لە ڕێگەی بزواندنی هەستی ئایینیی و نەتەوەیی و بە سوودوەرگرتن لە کێشەی فەڵەستین دژایەتی هاوبەشی بەرەی کەنداو-میسر-ئوردن- ئێسرائیل بکەن و لە ڕێگەی لێکنزیککردنەوەی هێزە پرۆکسییەکانی خۆیان لە ئێراق، ئەو وڵاتە بکەنە بەشێکی مڵملانێکانیان و ئاشتی و ئارامی گەڵانی ئێراق زیاتر بخەنە بەر مەترسی شەڕی ناوخۆ و ناسەقامگیری. ئەوەش وادەکات، کە وڵاتەیەکگرتووەکانی ئەمریکا و وڵاتە گرنگەکانی یەکێتی ئەوروپا و نەتەویەکگرتووەکان زیاتر دەست بە ئێراقێکی یەکگرتو و هاوسەنگەوە بگرن و بوون و چالاکییەکانیان لە ڕێگەی پشتیووانی و پشتگیری هێزەکانی دەرەوەی هەژمونی ئێرانی و تورکیا زیاتر و چڕتڕ بکەنەوە و هەموو هێز و لایەنەکانی سەر بە تورکیا و ئێران لە پڕۆسەی سیاسی گۆشەگیر بکەن.
دەوڵەتی ئێراق هەموو مەرجە بنەڕەتییەکانی تێدایە بۆ ئەوەی مۆدیلێکی شارستانی و مەدەنی لە ناوچەکدا درووست بکات، کە تیایدا کۆی ئایین و مەزهەب و نەتەوەکانی ناوچەکە لەپاڵ و لەگەڵ یەکتردا داهاتویەکی پرشنگدار بۆ نەوەکان درووست بکەن
لێرەدا دەرفەتێکی زیڕێن بۆ گەڵانی ئێراق دێتە پێشەوە، کە کەڵک لە هاوکێشە تازەکانی ناوچەکە وەربگرن و فرەرەنگی ئایینی و مەزهەبی و نەتەوەیی خۆیان بکەنە خاڵێکی بەهێز بۆ بنیاتنانی ئێراقێکی یەکگرتو و هاوسەنگ لە ناوچەکدا، چونکە ئێراق نەک تەنیا لە ڕویی مێژویەوە لانکەی شارستانییەت و ئایین و کلتوورەکانی ناوچەکەیە، بەڵکوو لە ڕوی پێکاهەتەی دانیشتووانیشەوە ڕۆژهەڵاتێکی بچوکە بۆ خۆی، لەروی جیۆ-ستراتیژیەوە لە ناوەڕاستی وڵاتانی هەرسێ جەمسەرەکەدایە، کە ئێران و سعودیە و تورکیان.
دەوڵەتی ئێراق هەموو مەرجە بنەڕەتییەکانی تێدایە بۆ ئەوەی مۆدیلێکی شارستانی و مەدەنی لە ناوچەکدا درووست بکات، کە تیایدا کۆی ئایین و مەزهەب و نەتەوەکانی ناوچەکە لەپاڵ و لەگەڵ یەکتردا داهاتویەکی پرشنگدار بۆ نەوەکان درووست بکەن. ئەگەر ئێراق و ئێراقیەکان لەمەدا سەرکەوتو بوون، ئەمە دەکرێت ببێتە سەرەتایەک بۆ گۆڕانکاری بنەڕەتی لە فۆرمی کۆنی دەوڵەتی نەتەوەیی و ئایینی لە ناوچەکەدا، کە جگە لە سەرگەردانی و شەڕ و ئاشوب هیچی تریان بۆ گەڵانی خۆیان و ناوچەکە بەرهەم نەهێناوە.
ئەگەر هێزە ئێراقیەکانیش وەکوو ڕابوردوو و ئێستا پاشکۆیی و دارەدەستی جەمسەر بەندیە کۆن و نوێکان بکەن، ئەوا ئێراق دەبێتە گۆڕەپانێکی تری خوێناوی یەکلاکردنەوەی بەرژەوەندییەکان، هاوشێوەی یەمەن و سووریا. ئەمە چەندە بۆ هێزە شیعەکان و سوننەکان ڕاستە، دو ئەوەندەش بۆ هێزە کوردییەکان درووستە. ڕاستە پارتی و یەکێتی تا ئێستا بایەکە لە کۆى هاتبێت، ڕویان بۆ ئەوێ وەرگێڕاوە، بەڵام ئەم جارە دۆخەکە هەستیار ترە، گۆڕانکارییەکان خێراتر و گشتگیر ترن. لەبەر ئەوەش چونە ناو ئەجیندای ئەمریکا و هەڵکردن لەگەڵ بای ئێراقیبوون لەوانەیە بە بەشێکی کەمتر لە ئێستادا مانەوەیان مسۆگەر بکات، بەڵام مانەوە لە ناو ئەجیندای تورکیا و ئێران و گرەوکردن لەسەر تێکچونی تەواوەتی دۆخی ئێراق لەوانەیە ئەم جارە بیانخاتە بەر ڕەحمەتی ڕەشەبای توڕەیی ئەمریکا و دڵڕەقی تورکیا و ئێران. [1]