ناونیشان: فەرەنسا؛ 40 ساڵ لە یاخیبوونی گەنجان
نووسەر: عادل باخەوان
ڕۆژی دەرچوون: 05-07-2023

سەرەتا
کوشتنی نائیل، گەنجێکی 17 ساڵ لەلایەن پۆلیسەوە و پاشان کۆی خۆپێشاندانەکان، سووتان و تاڵانکردنی مۆڵەکان، پەلاماردانی دەزگاکانی دەوڵەت بەگشتی و شارەوانییەکان بەتایبەتی و بەرهەمهێنانی زەبروزەنگێکی ئێجگار فراوان، ناچارمان دەکەن بە ڕاوەستان و خوێندنەوەیەکی قووڵی ئەم دیاردە سۆسیۆلۆژیە کە بەلای کەمەوە 40 ساڵە لە فەرەنسا دووبارە دەبێتەوە.
یەکەم یاخیبوونی لەم جۆرە دەگەڕێتەوە بۆ هەشتاکانی سەدەی ڕابردوو. لەو کاتەوە و تا ئێستا زنجیرەی یاخیبوونەکان بەشێوەیەکی وەرزی بەردەوامن و لە هەموویشیان زەبروزەنگاویتر، یاخیبوونە نیشتمانییەکەی 2005 بوو. هۆکارەکان زۆرن، بەڵام هەمیشە لە سەرەتاوە گەنجێک یان زیاتر لە گەنجێک بەدەستی پۆلیس کوژراون و ئەم کوشتنەش گڕی لەو توڕەبوونە گەورانە بەرداوە کە لە ناخی هەزاران هەزار گەنجدا پەنگیان خواردووەتەوە. کاردانەوەکانیش زۆرن، بەڵام هەمیشە لە سەرەتاوە گەنجە یاخیبووەکان پەلاماری پۆلیس، بازاڕ، شارەوانی، قوتابخانە و ناوەندی کۆمەڵایەتییان داوە و سووتان و تاڵانکردن و زەبروزەنگیان وەک مۆدێلی جووڵانەوە بەکارهێناوە.
ئەوەی جێگەی تێبینییەکی زۆر گرنگە ئەوەیە کە زۆربەی هەرە زۆری هێزە سیاسی و کۆمەڵایەتی و ئابوورییەکانی فەرەنسا، لە یەککاتدا سەرکۆنەی زەبروزەنگی پۆلیس، جیاکاری، ڕەیسیزم، هەژاری، ئامادەیی بەهێزی پەنابەر، بەوەحشیکردنی کۆمەڵگە، ترس و تۆقاندن دەکەن، بەڵام ئەم سەرکۆنەکردنانە هیچ لەو واقیعە ناگۆڕن کە لە ماوەی 40 ساڵی ڕابردوودا سیاسییەکان نەیانتوانیوە وەڵامێکی تەندرووستی ئەم دیاردە سۆسیۆلۆژییە بدەنەوە، بەپێچەوانەوە زیاتر وەک دەستەوەسان لەبەرانبەریدا خۆیان بە دنیا دەناسێنن.

ستراتیژیەتی مامەڵەکردن لەگەڵ یاخیبوونی گەنجاندا
ئەوەی لە 40 ساڵی ڕابردوودا وەک ستراتیژیەت لەبەرانبەر یاخیبوونی گەنجانی مەحروومدا پراکتیککراوە، زیاتر بریتییە لە دەستکاریکردنی شوێنی نیشتەجێبوون و فراوانکردنی ڕووبەری خزمەتگوزارییەکان لەو پانتاییانەدا کە لە فەرەنسادا ناویان دەنرێن: گەڕەکە سەختەکان، شوێنە زەبروزەنگاوییەکان، ناوچەکانی تووندوتیژی، پەراوێزە پەراوێزخراوەکان و بەشێک لە سۆسیۆلۆگە ڕادیکاڵەکانیش پێیان دەڵێن: ئەو ناوچانەی کە جمهووریەتی فەرەنسی لەدەستی داون!
لەم پانتاییانەدا باڵەخانەکان تازەدەکرێنەوە، جادەکان قیرتاو دەکرێنەوە، ناوەندی خزمەتگوزاریی زیاتر دەکرێنەوە، کەرەستەکانی گەیاندن زیاتر دەکرێن. بێگومان هەموو ئەمانە گرنگن، بەڵام لە هەموو ئەمانە گرنگتر، ئامادەنەبوونی ململانێیەکی قووڵە لەگەڵ میکانیزمە بوونیەویەکانی هەژاری و دوورخستنەوە و پەراوێزخستنی دانیشتووانی ئەم ڕووبەرانە کە بەشێوەیەکی سیستماتیک و نەرم لە کۆی فەرەنسادا پیادە دەکرێت.
لە ڕاستیدا ڕەگوڕیشەکانی گرفتەکە لێرەدایە نەک لە نۆژەنکردنەوەی باڵەخانەکاندا. واتە چۆن و بە چ ڕێگەیەک و کێ و کەی ئەو هەستکردن بە حیرمان و لێدانە سیستماتیک و بوونەوییانە لای ئەم نەوەیە کاڵبکرێتەوە، بە ڕادەیەک کە هەست بەوە بکات وەک هەر فەرەنسییەکی دیکە فەرەنسییە و هەمان ماف و ئەرکی لەسەر شانە؟
لەبەرئەوەی ئەم ستراتیژیەتە پیادەنەکراوە، 40 ساڵ دواتر یاخیبوونەکان هەر بەردەوامن و زەبروزەنگی نەوەکان هەر دووبارە دەبێتەوە و ڕۆژ لە دوای ڕۆژیش، دانیشتووانی ئەم ڕووبەرە سەختانە هەژارتر دەبن. بەپێی ڕاپۆرتێکی (OCDE) کە ساڵانە بڵاودەبێتەوە، نەوەی خێزانێکی هەژاری فەرەنسی کچ بێت یان کوڕ، 180 ساڵی پێویستە بۆ ئەوەی بتوانێت ببێتە خاوەنی مووچەیەکی مانگانە کە لە دوو هەزار و 400 یۆرۆ کەمتر نەبێت. پرسیارە سەرەکییەکە ئەوەیە کە چۆن حکومەت دەتوانێت کارایی لەسەر کوورتکردنەوەی ئەم مەودا فراوانە کە لەنێوان دنیای مەحروومەکان و دنیای شانسدارەکاندا هەیە دابنێت!

گریمانەی گوزارشتی سیاسی
ساڵی 1983، بزووتنەوەی ناڕەزایی لە فەرەنسادا توانی خۆی وەربگێڕێتە سەر جووڵانەوەیەکی سیاسی و دەستکەوتی گرنگ بەدەستبهێنێت. لەو ساتەوەختەوە ئیتر ڕەیسیزم، بەلای کەمەوە لەسەر ئاستی تیۆری، وەک نەفرەتلێکراوێک مامەڵەی لەگەڵدا دەکرێت.
پاش ئەم بزووتنەوەیە و پاش ئەم بەروارە، هیچ بزووتنەوەیەکی دیکەی ناڕەزایی و یاخیبوونی لاوان، ڤێرژنێکی سیاسی بە خۆی نەبەخشیوە. بە پێچەوانەوە، ئەوەی فرانسوا دوبێ ناوی دەنێت (بۆشایی سیاسی) هەژموون دەکات بەسەر پەیوەندیی نێوان بزووتنەوەی ناڕەزایی و جمهووریەتەوە. واتە چیتر بۆ گۆڕینی دنیا، تووڕەبوون وەرناگێڕدرێتە سەر کردەیەکی سیاسیی کۆنکرێتی!
لە کاتێکدا دیموکراسییە زیندووەکانی جیهان، هەوڵدەدەن لە ڕێگەی بزووتنەوە کۆمەڵایەتییەکان و حیزبە سیاسییەکانەوە، هەڵچوون و سۆز و هەست و تووڕەبوونەکان وەربگێڕنە سەر کردەی ڕێکخراوی کۆنکرێتی و داواکاریی کۆنکرێتی و پڕۆژەی کۆنکرێتی و ئەمەش ڕێگە دەگرێت لەوەی کە چاوەڕوانی و داواکارییەکان تەنیا لە چوارچێوە زەبروزەنگاوییەکاندا گوزارشت لە خۆیان بکەن.
لێرەوە، چل ساڵ دواتر ئێمە دەتوانین دان بەوەدا بنێین کە لە فەرەنسادا قەیرانێکی گەورەی کۆمەڵایەتی هەیە، بەڵام هیچ ئەکتەرێک، نە سیاسی و نە کۆمەڵایەتی، مۆنۆپۆلی نوێنەرایەتیکردن و گوزارشتکردن و پاشان دانووستاندن بەناوی ئەم قەیرانەوەی نییە! ئەمەش وادەکات کە جمهووریەت نەتوانێت و نەزانێت لەگەڵ کێدا قسە بکات و پردی پەیوەندی لەگەڵ کێدا دابمەزرێنێت و بۆ کێ پێشنیازی چارەسەر بکات.
هەر ئەمەش وادەکات کە هاواری سەرۆکی شارەوانییەکان، ڕێکخراوەکان، یاریدەدەرە کۆمەڵایەتییەکان و تەنانەت سەندیکاکانیش لەنێو ئەم گەڕەکە پەراوێزخراوانەدا بێ دەرئەنجام بن و کەس گوێیان لێنەگرێت. لە شەستەکان و حەفتاکانی سەدەی ڕابردوودا، ئەم گەڕەکانە بە ڕووبەرە سوورەکانی جمهوریەت ناسراوبوون و چەپی ڕادیکاڵ ئاڕاستەی دەکردن. لە سەرەتای نەوەدەکان و دوو هەزارەکانەوە، سەلەفییەکان دەیانتوانی کاراییان بەسەرەوە دابنێن. لێرە بەدواوە، نە چەپی ڕادیکاڵ و نە سەلەفییەکان و نەک کەس، هیچ کەسێک، ناتوانێت کاراییان بەسەرەوە دابنێت.

کۆتایی
ئەم یاخیبوونەی ئێستا تەنیا گوزارشت نییە لە قەیرانێکی کۆمەڵایەتی و ئابووری، بەڵکوو گوزارشتیشە لە قەیرانی سیستمی دیموکراسی کە ناتوانێت پانتاییەک بۆ ئەم تایپە لە تووڕەبوون و یاخیبوونی نەوەی نوێ درووستبکات. قەیرانی سیستمی دیموکراسیە کە ناتوانێت ئەو هەستە لای چەندین کاتیگۆری لە گەنج درووستبکات کە ئەوان منداڵی نیشتمان و نەتەوە و جمهووریەتن و خاوەنی ڕێز و ماف و پێگەی خۆیانن و دەتوانن بەدەستی خۆیان نوێنەرایەتیی سیاسیی خۆیان دەستنیشان بکەن و تەنانەت دەتوانن لە پێگە گەورەکانی دەوڵەتدا خۆیان ببیننەوە.
هەروەها قەیرانی سیستمی دیموکراسیە کاتێک کە ڕاستی ڕادیکاڵ و تەنانەت بەشێکی گرنگ لە ڕاستی نێوەڕاستیش هەوڵدەدات، لەم تووڕەبوون و گڕگرتنەی لاوان، چیرۆکێکی بیناکراو لەسەر ڕەیسیزم و جەنگی ناوخۆ و هەڕەشە لەسەر ئاساییشی نیشتمانی بە جیهان ببەخشێت.
بێگومان، لە هیچ دۆخێکدا و بەهیچ شێوەیەک، هیچ ئەکتەرێک مافی ئەوەی نییە کە زەبروزەنگ دژ بە دەزگەکانی جمهووریەت و دژ بە هاووڵاتییان بەکاربهێنێت، بەڵام لە هەمانکاتدا، مامەڵەکردن لەگەڵ ڕەگوڕیشەکانی زەبروزەنگدا، لەگەڵ ئەو هۆکارانەدا کە وادەکەن زەبروزەنگ گریمانەیەکی کراوە بێت، زۆر گرنگتر و مانادارتر و بایەخدارترە تا مامەڵەکردن لەگەڵ دەرئەنجامەکانی زەبروزەنگدا. [1]