چی ڕۊمانەو (چنارە) ی، ڕۊمانێوە زاییفەنە؟
بەشۍ: ششەمە
هۆکاری یەرەم:
وەڵێنە واتم کریۆ واچمێ ڕۊمانەو چنارەی ڕۊمانێوە کلاسیکەی ڕەئالیستیەنە. ڕەخنەگرەکێ ماچا وەختێوە ڕۊمانە کلاسیکەبۊ، نویسەر دوێ چیوێ مشۊ فرە بە وردی وەروو چەمیشۆ با.
یۆ:
زوانێوە ڕەوان و ڕۊشنشبۊ و جە کەمتەرین واتێ، پەی یاونای فرەتەرین مانای ئیستیفاده کەرۊ. بەڵام دلێو ئی ڕۊمانێنە بڕېو یاگێنە تووشو زیادە واتێوی موتڵەقی بیمێ و ئینەیچ وانەری ماننۆ. پەی نموونەی وەختێ لۆکەیشن فاڕیۆوە پەی لۆڕستانی بن و بنچینەو بنەماڵەو ئۆستۆوار مەحموودی تەوزیح دریۆ و نامۍ فرە کەسی بریۊ، جە حاڵێوەنە فرەو ئی کەسایەتیا بە هیچ جۊرێو دەخیلێ نېیەنێ چا ڕووداوە سەرەکیەینە کە وانەر ماتڵشا ڕوە بدۆ. هەرپاسە وەختێ ملا پەی خۆراسانی شۆنوو واڵە تاتەییەکێو فەرهادیرە. سینەماهەرمانەکۍ ماچا وەختەهەرمانۍو دلێ فیلمینە نووکوو کاردېوە نیشانە دریۆ، مەحاڵا کە ئی کاردێ، یاگێوەو ئی فیلمینە مشۊ کاریگەریشبۊ و بەش بە حاڵوو وېش چیوێوە فاڕۆ. جە ڕۊمانەیچنە حەکیەت هەرپاسەن. جە هەرچیوێ کە نەتاوۆ جە دۊخەکێ چیوێ فاڕۆ، نمەبۊ باس کریۆ و نویسەر سەرش بلۆ. بەڵام بە داخەوە بەشێوە جە تەوسیف و تەوزێحەکاو ئی ڕۊمانێ، چە واچمێ کلاسیکەنە چە چیوێ تەر و مەکتەبێوە تەر، زیاد٘ەی موتڵەقا؛ یانی ئەر حەزفش کەرمۍ دلێو ڕۊمانەکێنە هیچ ڕووداوێوە گرنگ نمێ وەرۆ. کریۆ لانیکەم (100) لاپەلێ جە ڕۊمانەو چنارەی حەزف کریۆ و جە (340) لاپەلێنە دیسان چاپەبۊوە بۍ ئانەی جە تێموو ئەسڵیو داستانەکێ چیوێوە فاڕیۆ یا کەمبۊوە!
دوێ:
گردچیو مشۊ نزیک بە واقێعیەتیبۊ. (حقیقت نمایی)
چېگەنە ڕەفتاروو کەسەکا بڕېو یاگێنە دوورا جە واقعێیەتی و نویسەر هەوڵ مدۆ دەقەکەی ڕۊمانتیک‌تەر یا تراژیک‌تەر کەرۊوە، بە هەر شێوازێوە کە بېیەن. پەی نموونەی دەروېش میران شۆنوو مەرگو پەروانەیرە تەنیا گنۆ و هەر وېش مەنۆوە. مەتی زێوای ژەنیچش ساڵانێوەن فەوتش کەردەن. دەروېش میران هېماو دیندارېوەن جە هۆراماننە و ئېمەیچ خاس زانمێ دیندارەکێ و بە تایبەت ئانێ کە سنعەشا ئینا سەرۆ، ئاسان تەر چەنوو قسمەت و تەقدیری دەس و پەنجە شل کەرا و سەلەمناش بە وېشا و قبووڵش کەرا. ئیسە ئەریچ قسمەت چیوێ پېسە مەرگیبۊ. سەرەڕاو ئینەی ئی جۊرە کەسێ چوون دنیا دید٘ە و بە ئەزموونێنێ هەمیشەی بە ئەرکوو وېشا زانا دڵوەشی و سەروەشی وردیتەر جە وېشا بداوە، بەڵام وەختێ ملا سەرو تەرموو دەورێش میرانی کە جە یانەکەشنە مەردەن، وینا سەرپۊشێوەو پەروانەیش دان ملو چەماشرە. ئیسە ڕەنگا گرەوابۆ ملشرە و داخەکێ پەیش تازێ بیێبۊوە. وەلێ ئەریچ فەرز کەرمۍ ئینە درۆسا و ڕاسیش ڕیکش مێ، دوور جە واقێعیەتین، یا ئینە کە نویسەر نەتاوانش بە زوانێوە تایبەت پا ڕووداوی، بابەتەکەی نزیک بە واقێعیەتی کەرۊوە پەی ئېمە.
فەرشید ڕۆستەمی.[1]