جلوبەرگی ژنانی موکریان؛ بەشی 06
لەیلا نوورانی

=KTML_Bold=کەوا=KTML_End=
باڵاپۆشێکە پێک­هاتووە له قۆڵ، ئاتەگ، شاقەل، پشتەکەوا، بەرەکەوا، گیرفان، کۆبه و گوێی کەوا (لە جۆری کۆنی­دا)
ئەمن کەوایەکی لەبۆ ئازیزی خۆم درووست دەکەم لە پەلکی دە ڕەشەڕیحانێ
پەڕاوێزانی تێ­دەکەم لە پەلکی دەوێت سوورەگوڵێ
وەستایانی بۆ دەهێنم لە حیللەی
هەر شاگردانی بۆ دەهێنم لەوێ قۆجەمووسڵێ دەگەڵ هەموو تەقەڵ و تەریبانی ئازیزیێکی خۆش تۆ بڵێ

ئەمن کەوایەکی لەبۆ عازیزەکەی خۆم درووست دەکەم لە باڵی دە بولبولێ
تەقەڵانی لێ درووست دەکەم لە پەلکی دە ڕەشەڕیحانێ
پەڕاوێزانی داوێمێ لە پەلکی دە وێ سوورەگوڵێ، وەستایانی بۆ دەهێنم لە حیللەی؛ لە شامێ
شاگردانی بۆ دەهێنم لە وێ قۆجێ­مووسڵێ، ئەوە دەگەڵ هەموو تەقەڵ و تەریبێکی ئازیزەکەم خۆش­خۆش پێی­هەڵبڵێ

کیژێ ئەمن دوێنێ ئێوارێ لەدووم دەناردی بۆچی نەهاتی
نازانی گوارە و کرمەک و زێڕی تۆ لەسەر زێڕبگەری
کولێجە و کەوا و سوخمەی تۆم لەسەر خەیاتی

کەوایەکی دەبەردا، ئەویش سەمەرقەندە لەبەر کەس­دا نییە
ئەوی گەزی لە چلە و لەوانی بیست و چوارییە
سبحەینان شین دەنوێنی، شەوێ ڕەنگی سپییە
ئەگەر تیشکێی تاوێی لێ­دەدا ئەتڵەسییە
لەوێدا مەمکی دەڵێی هەنارە هاتۆتە خوارێ لەبن دارییە

کەوایەکی شاڵ­خاڵی خاڵ­خاڵی زیباڕەنگییە
دوگمەی ئەڵماسە و فەرەنتییە
تەمەننا دەکەم لە خوداوەندی میری­مەزن؛ ڕەبی بەدوور بێ لە چاوی بەدییە
هیچ­کەس بە دڵ ببینێت دێوانە دەبێت، دەکەوێتە کێوییە

کەوا، له شێوازی دروومانی کۆندا، ئاتەگی درێژ بووە و تا نیوەی پشتێند هاتووه؛ گیرفانی له ڕوو بووه، قۆڵەکانی له لای پیل­ڕا چەنده فراوان بوو له لای سەرقۆڵیشی چی وای لێ­دەرنەدەهات، له لای سەرقۆڵەکه سێ‌ چوار قامک هەر له جۆری پشتە کەواکه، لە­بری بەرەکەوا پێوەدەدرا بۆ ئەوەی لەکاتی هەڵدانەوەی قۆڵەکه (بۆ سۆرانی گەوره) بەرەکەواکه وەدیار نەکەوێ، جۆرەکانی تری قۆڵەکەی شووش و باریک دەبێتەوه و یەک یان دوو قرتەی لێ­دەدرێ. لەم جۆرەیان­دا، سۆرانی له دەوری مەچەک دەهاڵێندرێ. ئەو شێوازه تایبەتیی سابڵاغییان بوو چونکه سۆرانییەکانیان تەسکتر و کوورتتر بوون. جۆرێکی تری قۆڵ ئەوه بوو له سەرقۆڵ سێ قامک هەڵدەبڕا و ئیتر قرتەی نەبوو هەتا بکرێ سۆرانی گەورەی (تایبەتیی ژنه مەنگوڕان) پێدا بێنه­دەر.
کەوا له پێشدا گیرفانی له پشتەکەوا دەدرا و پاشان سەرگیرفانی لێ­دەدرا، بەڵام دواتر گیرفانەکەی له بەرەکەی دەدرا. لە شێوازێکی تردا دەوران­دەوری کەوا و سەرقۆڵ و دەوری گیرفانەکان بە نەوارێکی وەک گوڵەباتوون دەدروا و ئەوەش زۆرتر تایبەتیی ژنه سابڵاغییەکان بووه. کەوا بن‌ هەنگڵی (جێ­گڕۆڵ)ی کون بووه (بێجگه له کەوای زین‌ دروو) . کەوای وەرزی گەرما له کووتاڵی ناسک و هیی وەرزی سەرما له پشتەکەوای ئەستوور دەدروا. کەوای بووک سوور بوو و پووڵیان بۆ دە گیرفانی دەنا. له ناوچەی مەنگوڕایەتی چون­که ئەنگوچک (سۆرانی)ەکەکان زۆر بەرین بوون، سەرشانەکان بەرکۆژه و له دواییدا دوگمەیان لێ­دەندرا و قەیتانێکی چکۆڵەشیان له سۆرانییەکه دەدروو و پێیان دادەکرد هەتا جوان ڕابوەستێ. کەوای لای مەنگوڕایەتی، بەهۆی گەورە­بوونی سۆرانیی، قۆڵیان قوڵه و فراوان بوون. قەدیم لوولەیان له بن‌ هەنگڵی کەوا درووه و شاقەلیان گردەڕوو یان قاش لێ‌درووه، دوگمە و دۆڵابیشیان له پێشی داوه و کەوایان پێ داخستووه. زۆر کەسیش دراویان له کەوا درووه یان لیرە بەرۆک یان یەخە و بەرۆکیان لێ داوه. کەوا، جگە لە ئەو جۆرانەی کە لەژێرەوە ناویان هاتووە، زۆر جۆری دیکەی وەک: (خەسرەوشا، پووڵەک‌ ماهی، حەوت‌ و هەشت، لەرزانه، چیمەن، پووڵەک‌ چەسپی و قەنەوزی هەیە.)

=KTML_Bold=بەرەکەوا=KTML_End=
ئەو پارچەیەی کە دەکەوێته دیوی ژوورەوەی کەوا. به­رە­کەوا زۆرتر له پارچەی ناسک و سووک و ساکارە.

=KTML_Bold=پشتەکەوا=KTML_End=
ئەو پارچەیەی کە دیوی دەرەوەی کەوایه. پشتەکەوا زۆرتر له پارچەی باییداره.

=KTML_Bold=کەوای پڕتەریب/ کەوای پڕماشێن=KTML_End=
کەوایەکە لە مەخمەر یا مەخمەر بێ­نەزیر کە خوری یان لۆکەی دەهاوێنێ و تەریبی دەدەن. ئەم کەوایە شەق ڕادەوەستێ و تایبەتیی وەرزی سەرمایە.

=KTML_Bold=جۆرەکانی کەوا
کەوای ئەتڵەس=KTML_End=
کەوای لە ئەتڵەس. پارچەیەکه ئەستووردایی بەقەد مەخمەره و گوڵی زەڕی و ئاوریشمی لەسەره و زۆر بایەخدار و بەنێوبانگ بووه. ئەگەر دیوی جوانێی شینی گوڵ­سپی بوایە دیوی ناحەزێی سپیی گوڵ­شین دەبوو.

=KTML_Bold=کەوای بووڕسایی=KTML_End=
کەوایەکە لە پارچەیەکی مەخمەر، گوڵەکانی هەر له خۆیەتی، جێ‌جێ قووڵه و به شووتن گوڵی ناچێ.

=KTML_Bold=کەوای پووڵەکەدووزیی=KTML_End=
کەوایەکە لە تۆڕی پووڵەکەڕێژ. پارچەی تۆڕ یان تۆڕی سیمداریان دەهێنا و دەیاندروو جا به بەرەکەیەوه پووڵەکەیان لێ‌دەنا. تایبەتیی کچی جحێڵ و بووک بووە.

=KTML_Bold=کەوای تۆڕ=KTML_End=
کەوایەکە لە پارچەی تۆڕی ئاوریشم، گوڵەکانی تەواو دەباڵ خۆی­دان. زۆرتر بۆ جوانی بووه و تایبەتیی وەرزی گەرما بووە.

=KTML_Bold=کەوای خەزەڵ=KTML_End=
کەوایەک بووە لە پارچەیەکی له زەڕیمسقاڵی ئەستوورتر.

=KTML_Bold=کەوای زەڕی=KTML_End=
کەوایەکە لە پارچەیەک کە تەختەکەی تەواو زەڕی پتەوه و گوڵی جۆراوجۆری مەخمەر یان ئاوریشمی لەسەره.

=KTML_Bold=کەوای زەڕیی ­ئاوێنە=KTML_End=
کەوایەکە لە پارچەیەکی زەڕی ناسکی بێ‌گوڵ، و هەر بروقەی دێ.

=KTML_Bold=کەوای زەڕی بزمار=KTML_End=
کەوایەکە لە پارچەیەکی زەڕی، دەڵێی تەواوی بزمارکوت کراوه و نوخته­نوخته هەڵکەوتووه و ئەوانیش زەڕییەکی له ڕەنگی تەختی پارچەکەن.

=KTML_Bold=کەوای زەڕیی حەسیری=KTML_End=
کەوایەکە لە پارچەیەکی زەڕی کە تان‌ و پۆی وەک حەسیر چندراوه.

=KTML_Bold=کەوای زەڕیی ­شووشە=KTML_End=
کەوایەکە لە پارچەیەکی تەواو زەڕی، جێ‌ جێ زەڕییەکەی بەقەد نوختەیەک لەڕوویه.

=KTML_Bold=کەوای زەڕیی کاموا=KTML_End=
کەوایەکە لە پارچەیەک له کاموا، گوڵی زەڕیی گەوره و وردی تێدایه.

=KTML_Bold=کەوای زەڕی ­کۆلکەزێڕینە=KTML_End=
کەوایەکە لە پارچەیەکی زەڕی، پانایییەکەی سێ­ چوار سانته، شوێن­ شوێنە و هەر ڕێیەی ڕەنگێکه.

=KTML_Bold=کەوای زەڕیی مانگ=KTML_End=
کەوایەکە لە پارچە‌یەک کە تەختەکەی له کاموایه و وێنەی مانگی چاردەی به زەڕی لەسەر چندراوه.

=KTML_Bold=کەوای زین­دروو=KTML_End=
کەوایه­کە بن‌ هەنگڵی وەک کەوای ئاسایی جێ­گڕۆڵی نابڕن، قۆڵەکانی فراوان دەدروون و لە­لای سەردەستەکەی تیژ بۆتەوه. سەردەستی قۆڵەکانی وەک قامکی دەستان گوێچکە گوێچکه بوو و لێیان دەبڕی و دەیان­نوشتاندەوه و پێیان­دەکوت گوێ­توڵە. قۆڵەکانی قووڵەتر له کەوا بوو. ئی وابووه دراو یان تاقڕانیان لێ­درووه و وەک دیوار شەق ڕاوەستاوه. تایبەتیی ناوچەی مەنگوڕایەتی بووه و هەمووکەس نەیتوانیوه بیدروێ و زۆرتر پیاو دەیدروو.

=KTML_Bold=کەوای قوتنی=KTML_End=
پارچەیەکی نەرمه له لۆکه ساز کراوه، له سانتینی ئەستوورتره، ڕێ‌ڕێی بە­مەودای به درێژاییی پارچەکەدا لەسەره و ڕێیەکانی له ڕەنگی تەختی پارچەکه نییه و ڕەنگی جۆراوجۆری بووه
خوڵا داوێ خوڵایی
کەوای قوتنی دارایی
کرمانجه و ڕەنگ‌ئاغایی[1]