Sureyya Bedir Xan (1883, Konstantînopolis-1938, Parîs) mîrekî kurd, ji dûndana Bedir Xan Beg û ji malbata Bedir Xan bû. Ew alîgirê serxwebûna Kurdistanê, rojnamevan û nivîskarê çend pirtûkan bû. Berhemên wî jî bi pênûsa wî Bletch Chirguh têne zanîn.(1) Weke endamên din ên malbata Bedir Xan, wî jî bi navê Xalid Îbnul Welîd, şûrê Îslamê û serleşker û hevrêyê pêxemberê îslamê Muhammed, daxuyand.(2)
Jiyan û perwerdehiya destpêkê
Ew di nav malbeteke kurd a giregir a xanên Bedir de, kurê Emîn Elî Bedir Xan û jina wî ya yekem bû. Diya wî di zarokatiya xwe de di sala 1887an de wefat dike. Heya sala 1906an li Konstantînopolê li Lîseya Galatasarayê xwend, ji ber ku neçar ma dev ji xwendina xwe berde dema ku ew û endamên mêrên din ên malbata Bedirxaniyan sirgûnî Ispartayê kirin[3]. ] piştî ku mamê wî Alî Şamil Bedir Xan bi kuştina şaredarê Konstantînopolê Rıdvan Paşa [tr] hat sûcdarkirin.[4]
Karê siyasî û rojnamegerî
Di sala 1908an de vegeriya Konstantînopolê û li wir dest bi karê rojnamevaniyê kir. Di salên 1909 û 1912’an de endamê burokrasiya Osmanî bû û li Wîlayeta Aydin û Beyrûdê şaredarî birêve bir. Li gorî raporeke îstîxbarata Îngilîstanê, di sala 1912’an de ji aliyê Enver Paşa ve ji aliyê Enver Paşa ve tê xwestin ku bikeve nava hikûmeta Osmanî, ev daxwazeke ku wî bi cih neaniye û ji ber tolhildanê re eleqedar bûye, çûye Misirê. Li Misirê ew ji aliyê civateke rewşenbîrên berê yên osmanî yên sirgûnkirî ve hat pêşwazîkirin û erka lênêrîna milkê Nîmetullah Hanim, prensesa malbata Xediviyan û bûka Ehmed Muhtar Paşa, jê re hat dayîn.[3] Di sala 1918an de Komîteya Serxwebûna Kurdistanê ava dike û paşê dîsa dest bi weşana rojnameya Kurdistanê kir[5] ku di eslê xwe de ji aliyê mamê wî Mîxdad Midhet Bedir Xan ve hatibû damezrandin[6]. Wî di Konferansa Aştiyê ya Parîsê de jî piştgirî da daxwazên kurdan, têkiliyên xwe yên bi derdorên dîplomatîk ên li Qahîreyê re bikar anî, lê bi xwe beşdarî konferansê nebû. Ji sala 1920 û pê de, ew bi giranî li Misirê ma, piştî ku ji aliyê Îngiliztan ve hat teşwîq kirin ku ji rûniştina kurt a Sûriyê vegere[5] û xwe li taxa Ez-Zahir a Qahîreyê bi cih kir.[7] Endamên din ên malbatê yên wek Zarîfe Bedir Xan, ku jina Arif Mêrdînzade bû, wê demê li Qahîreyê dijiyan[8] û di Adara 1920an de çend kesên din ji Stenbolê hatin cem wan. Bi wan re sîxurê kemalîstan jî hebûn, ku guman dikir ku Sureyya Bedir Xan li ser civaka dîplomatîk a Îngilîstanê xwedî bandorek mezin e. Piştî ku hat hînbûn ku Bedirxan çi dike, sîxur paşê gef li malbata Bedirxan xwar.[9] Piştî ku Xoybûn di sala 1927an de li Beyrûtê hat damezrandin, ew bû nûnerê wê yê herêmî li Qahîreyê[10] û tevî birayên xwe Kamuran û Celadet Bedir Xan bû serokê rêxistinê.[11] Di sala 1928’an de çû Dewletên Yekbûyî yên Amerîkayê (DYA) û hewl da ku di nav civaka Kurdan de piştgirî ji serhildana Araratê re bilind bike.[12] Heşt mehan li wir ma û li Detroitê ma.[13] Ew di Nîsana 1929an de tevî Grigor Vartanian endamê Komîteya Alîkariya Ermeniyan [fr] ku ji aliyê Sovyetan ve hat xwestin ku wekî peywendiya Xoybûn û Sovyetan bigire, vedigere Ewropayê.[13] Wî di sala 1930 de hewl da ku piştgirîya serhildana Araratê bike. Piştî ku hukûmeta tirkî di sala 1928-an de biryar da ku pasaporta wî ya Osmanî jê were standin, wî bi serketî serlêdana hemwelatîbûna sûrî kir, bi îdiaya ku em li Meqtelayê ji dayik bûne, ev îdiayek ku ji hêla Fransiyan ve hate red kirin di sala 1928-an de. 1933. [14] Di dema Serhildana Araratê de ji ber zextên dewleta Tirk, desthilatdarên Fransî Sureyya teşwîq kirin ku ji Sûriyê derkeve.[15] Di sala 1931ê de li Parîsê bi cih dibe û li wir bi civaka ronakbîrên yûnanî û ermenî re têkilî datîne û di apartmanekê de li Rue de Sèvres [fr] dijî. Heta mirina xwe di sala 1938an de li Parîsê dijî.[16]
Pirtûkên wî yên çapkirî[17]
.1926, Les komkujiya Kurdan en Turquie dike
.1928, Doza Kurdistanê li dijî Tirkiyê
Çavkanî:
1. Strohmeier, Martin (2003). Wêneyên Girîng Di Pêşkêşkirina Nasnameya Netewî ya Kurd de: Leheng û Welatparêz, Xayîn û Dijmin. Brill. rûpel 100–115. ISBN 978-90-04-12584-1.
2. Aktürk, Ahmet Serdar (2018). Malbat, Împeretorî û Netewe: Bedirxaniyên Kurd û Siyaseta Berê di Serdemeke Guherîn de. Journal of Global South Studies. 35 (2)
3. Henning, Barbara (2018-04-03). Çîrokên Dîroka Malbata Bedirxaniyan a Osmanî-Kurdî di Çarçoveyên Împeratorî û Piştî Împeratoriyê de: Berdewam û Guhertin. University of Bamberg Press. rûpel.
4. Özoğlu, Hakan (2004-02-12). Nasnameyên Kurd û Dewleta Osmanî: Nasnameyên Pêşveçûn, Dilsoziyên Pêşbazî û Guhertina Sînoran. SUNY Press. p. 95. ISBN 978-0-7914-5993-5.
5. Henning, Barbara (2018-04-03), r.357
6. Meiselas, Susan (1997). Kurdistan: Di Siya Dîrokê de. Random House. p. 56. ISBN 0679423893.
7. Henning, Barbara (2018-04-03), r.357–378
8. Henning, Barbara (2018-04-03), r.358
9. Henning, Barbara (2018-04-03), pp.360–361
10. Henning, Barbara (2018-04-03), r.361
11.Jwaideh, Wadie (2006-06-19). Tevgera Neteweyî ya Kurd: Çêbûn û Pêşketina Wê. Weşanxaneya Zanîngeha Syracuse. p. 25. ISBN 978-0-8156-3093-7.
12.Gorgas, Jordi Tejel (2007). Tevgera Kurdî ya Tirkiyê li sirgûnê: Berdewam û neberdevamiyên nasyonalîzma Kurdî di bin emrê fransî de li Sûriyê û Lubnanê (1925-1946) (bi fransî). Peter Lang. p.
13. Gorgas, Jordi Tejel (2007).r144
14. Henning, Barbara (2018-04-03), r.362
15. Strohmeier, Martin (2003). r.100
16. Henning, Barbara (2018-04-03), r.363
17. Doza Kurdistanê li dijî Tirkiyê ji aliyê Mîr Sureya Bedir Xan ve. saradistribution.com. 2020-12-27 hatiye standin.
Ji Îngilîzî hatiye wergerandin: Raper Usman Uzêrî[2]
[1]