تارېخ ئەدەبیاتو یارسانی
بەشۍ ویس و یەکەمە
قوناغەی دوەمەو شېعرەو ئایینو یارسانی:
ئی قوناغۍ شونەرەئامێ قوناغەی یەکەمینە کە شاعېری گۆرە (شا خوشێن) بۍ، چی دەورەنە ئەدەبی ئایینی زیاتەر گەشەش کەرد، جە ڕوەو قەوارەیۆ هەم ناواخنیچۆ نموونەو هونەرێ بەرزی بېیەن. سەردەسەو شاعېرا ئی دەورەیە (سوڵتان سەهاک) بۍ، قوناغەکۍ هەر چاڎیۆ دەسش پەنەکەرد، جە سەڎەی یاڼزەهەمۆ تاکو سەڎەی هەڤڎەهەم.
سوڵتان سەهاک (ئیسحاق) (1272ز_ 1388ز) .
سوڵتان سەهاک (ئیسحاق) کوڕو شېخ عیسای کوڕو بابا عەلی هەمەدانین.
نیمەو دوەمو سەڎەو سېڼزەهەمی0671ک/ 1272ز) جە دەگاو بەرزنجەی ئامان دنیاوە، ئەڎاش خاتوون دایراک ڕەمزباری کناچۍ حسێن بەگو جافینە.
سوڵتان سەهاک تازەکەرەو ئایینو یارسانییەن، ئا ئایینە کە بەپاو سەرچەمەکانو وېشان (دەورەو ئیسلامی) جە باڵووڵی دانایۆ دەس پەنەکەرۊن.
بە شارەزایی ئاڎییشا باڵووڵ ئایینەکەش ئاوەردەن پەی کوردەسانی، جە ناوچەکانو کرماشان و خانەقینی وەڵاشکەردەنۆ، ئایینو یارسانی سەڎەو سېڼزەی مەسیحینە نابووت کۆتەن، سوڵتان سەهاکی ڕېکۋستەنۆ، یارسانەکۍ بە چوارەم ئەدگارو خوڎایش مزانان سەرو زەمینیۆ.
سوڵتان سەهاک سەردەمو گەنجیش بە ۋانای گۊزەرنان، زیاتەریچ ۋانای زانستەکا دانایی و فەلسەفەی و ئەدەبیاتی کە فرە شارەزاییش بېیەن چەنەشا، بە مەڵامەتو ئانەی سوڵتان سەهاک برێ فرېش بیېنۍ، دمای مەردەی تاتەیش، ناکوکی کۆتەن مېیانشا، پەوکەی بەرزنجەش جیائاستەن و ڕوەش کەردېنە دەگاو شېخانی جە هۆرامان، سەری شادەرەو سیروانی، دماتەر جە دەگاو پردیوەری نزیک جە دەگاو شېخانی لاو وەرکۆتو سیروانی نیشتەجا بېیەن، ئینجا دەسشکەردەن بە وەڵاکەردەیۆ ۋیروباوەڕو ئایینو یارسانی جە ناوچەکانو هۆرامان و شارەزوور و جوانڕۊ و کەشو داڵەهووی و گردو ناوچە گوران زوانەکا.
سوڵتان سەهاک پەی ڕېکۋستەی ئایینو یارسانی بە پراکتیکی، حۆت خانەوادېش وەشکەردۍ، هەر خانەوادێوە پېسە ڕېکۋزیێوە چەنی خانەوادەکا تەری پېوەڼی ئایینیشان بېیەن، خانەوادەکۍ ئینېنۍ:
(شا ئیبراهیمی، یادگاری، خامۊشی، عالی قەلەندەری، میرە سووری، موستەفایی، حاجی باوەیسی) .
جە سەڎەکا (17 تاکو 19ز) چوار خانەوادۍ تەر بە نامۍ:
(زەڼووری، ئاتەش بەگی، شا هەیاسی، بابا حەیدەری) ، پېڎێ بیۍ.
سوڵتان سەهاک دەورێ دیارش بۍ جە خاسکەردەی بارو ئایینو یارسانی، پەی ئینەیچە، چن کەمو کوڕیێش وەشۍ کەردێ و چن چېوێ تازېچش ئامېتەو ئایینەکەی کەردۍ، پېسە:
بایەخ دای بە (نیاز خانە) ی و (جەم خانەی) ، ساڵەو (1316ز) ڕېکۋزیێکۍ سوڵتان سەهاکی جە پۊپەو جموجووڵیشانە بېنۍ.
پیری گۆرەو یارسانی (سوڵتان سەهاک) سەڎ ساڵۍ زیاتەر ژیوان، جە زېدو وېش (پردیوەر) ساڵەو (791ک/ 1388ز) کوچی دمایېنش کەردەن، هەر چاگەیچ بە خاخی ئەسپاریان.[1]