قلعە وان نمونه با شکوه دوره اورارتی است
قلعه #وان# یکی از قدیمی ترین و مهم ترین قلعه های تاریخی شمال #کردستان# است، از نظر قدمت و دوره های تاریخی از اهمیت ویژه ای برخوردار است. این قلعه در پنج کیلومتری مرکز استان وان قرار دارد و بر روی کوهی مرتفع ساخته شده است، از این رو منظره جذابی دارد. بنا بر منابع تاریخی، این قلعه اولین بار در دوره #اورارتو#یی (شاه ساردوری)، حدود 900 سال قبل از میلاد ساخته شده است.
اما در دوره های بعدی (یعنی مادها، هخامنشیان، ساسانیان و سلجوقیان) به عنوان پایگاه مهم مراقبت و حفاظت مورد استفاده قرار گرفت.
با گذشت زمان و بالا آمدن سطح آب دریاچه، قلعه وان زیر آب افتاد و غرق شد که بعدها توسط مورخان و باستان شناسان متخصص در باستان شناسی زیر آب کشف شد و پس از حفاری و بررسی به عنوان یک بنای تاریخی مهم شناخته شد. این قلعه سخت و مستحکم که به قلعه توشیپا نیز معروف است، یکی از بزرگترین قلعه های آناتولی است. ساختار معماری قلعه وان از تخته سنگ های بزرگ بازالت و قسمت فوقانی آن از آجر گلی ساخته شده است. کوهی که قلعه وان بر روی آن ساخته شده است حدود 100 متر ارتفاع دارد و در ساحل شرقی دریاچه وان قرار دارد. طول این قلعه 1250 متر و عرض آن بین 70 تا 80 متر است. نوع معماری قلعه وان نمونه ای از دوره اورارتویی است که استفاده از پلکان و مسطح کردن بخشی از زمین برای ساخت بناهای دیگر گواه آن است. این قلعه از چندین بخش مختلف مانند اتاق تدفین (که به خانواده سلطنتی اختصاص داشت) تشکیل شده است و ستون های سنگی متعددی در داخل و خارج ساختمان ها حکاکی شده است که تاریخچه و چگونگی ساخت قلعه را بیان می کند. قلعه بزرگ وان از دو قسمت اصلی بیرونی و اندرونی تشکیل شده است. قسمت داخلی قلعه از نظر استراتژیک بر روی کوه ساخته شده است، در حالی که قسمت بیرونی از چهل پست نگهبانی تشکیل شده است. از آثار مهم و جالب در این قلعه می توان به وجود مقبره باستانی و مسجدی اشاره کرد که آمیزه ای از تاریخ و فرهنگ مذهبی دوره های مختلف را نشان می دهد. این قلعه به دلیل آبگرفتگی و فرسودگی ناشی از عوامل انسانی و طبیعی چندین بار مرمت شده است و در حال حاضر یکی از جذاب ترین آثار تاریخی شمال کردستان است.[1]