گۊرانیسم ڕوەو کۊ؟
بەشۍ: دوەمە
گۊرانیسم چەنی ڕا پەی مۆسادێرەو میراسی ئەدەبی ئېمە وەشە کەرۊ؟
یۊ چا ڕەخنا یا خاستەر واچمێ تۆمەتا کە بڕېو کەس و کاناڵێ سەربە ڕۆتوو گۊرانیسمی ئەو ئېمەشا دەینێ، ئانەنە کە ماچا ئېمە گۊرانی (هەر بە هیچ) نمەزانمێ و گوایە واتەبۆما گۊران (هیچ پېوەڼیێوش بە هۆرامان و هەوامیۆ نېیەن). پی بۊنەو گەرەکشانە باری گرانوو مۆسادێرەو ئەدەبېیاتی هۆرامی وزا سەرو ملو ئېمە، گوایە قسە و پەیلوایەکێو ئېمە جە بارەو پېوەڼی گۊران چنی هۆرامی، ڕاشا پەی مۆسادێرەو ئەدەبېیاتوو ئېمە و چاپ کەردەیش چیروو نام و عێنواناتەریەنە وەشە کەردێبۆ.
هەرچن گەرەکما نەبېیەن چیگە گرد قسێوە کە هەرکەس کەرۊش جواب دەیمێوە، بەڵام چی بارەو پەی ڕۊشنگەری چن خاڵێ وزمێ ڕوە کە ڕەنگا جە لوتفیچ هاڵێ نەبا:
ئېمە چی چن ساڵەو نویستەیما جەبارەو گۊران و هۆرامانیەرە، هیچ یاگێوە نەواتەنما گۊران هیچ نېیا یا هیچ پېوەڼیێوش بە هۆرامان و هۆرامیۆ نیا، بەڵکووم واتەنما گۊران ئانە نېیا کە گۊرانیسم ماچۊش (چەمکێوی قەومشناختی جیا جە کوردی) و پېوەڼی گۊرانی و هۆرامی ئانە نېیا کە گۊرانیسم مزانۊش (چەمکێوی گردی پەی ئیشارە بە هۆرامی و باقی ماچۊ زوانا) . ئېمە (گۊرانی) بە سۆنەتێوی ئەدەبی، ڕېخەدار، قووڵ و دۊڵەمەڼ مزانمۍ بە زوانی کوردی هۆرامی.
ئیسە با سەرفی نەزەر جە درۆست یا هەڵە بېیەی ئی پەیلوایما، بزانمێ ئایا پاسە کە گۊرانیستێ ماچا، ئی پەیلواو ئېمە زەمینە وەش کەرۊ پەی مۆسادێرە و ئەدەبېیاتوو زوانەکەیما و بۍ بەری کەردەیش جە میراسی تاریخی و ئەدەبی وېش، یا تێزوو گۊرانیسمی؟
هەر پاسە واتما ئېمە (گۊرانی) بە سۆڼەتێوی ئەدەبی بە زوانی کوردی هۆرامی مزانمۍ. ئی پەیلوایە فرە ڕۊشن و ئاسان_ بە جۊرێو کە گرڎ کەس بېیاوۆشەنە_ پێوەڼی ئا میراسە ئەدەبیە چنی هۆرامان و زوانی هۆرامی بەیان کەرۊ. پەی سەلەمنای پێوەڼی ئانەیە کە ماچمېش (سۆڼەتی گۊرانی)، چنی هۆرامان و زوانی هۆرامی، پەنەواز بە هیچ دەلیل و بورهانېوی زیاتەری نیا. خەڵکوو هۆرامانی وېش بە هۆرامی مزانۆ و ئا زوانە کە سۆڼەتی ئەدەبی گۊرانیش پنە نویسیان (زوانو خانای قوبادی و مەولەوی و بېسارانی)ن، وېش هاوارێ کەرۊ کە چنی زوانی هۆرامی یۆن!
ئیسە با بزانمێ مەنزوومەو فیکری گۊرانیسمیەنە پەی ئانەیە پێوەڼی ئەدەبېیاتوو وېیەردەیما چنی ئارۊیما سەلەمیۆ، چنڎ گێچەڵێ گەورێ مەیانە ڕا؟
گۊرانیسم پا سۆڼەتە ئەدەبیەو وېیەردەیما ماچۊ گۊرانی (کە تاکو ڕادېوی فرە درۆسا)، بەڵام چۆلاوە لەکگەرا و لۆرگەرا و مەزانو چېش و چېش گەراکێچ ئێدعاو ئی میراسیە کەرا. ئیسە پەی ئانەیە پێوەڼی ئەدەجبېیاتوو وېیەردەیما بە ئارۊیماوە سەلەمیۆ و وەر بە مۆسادێرەیش گیریۆ، گۊرانیسم مشۊ بە هەم خەڵکوو هۆرامانی و هەم لەک و لۆر و...یچ حاڵی کەرۊ و پنەشا سەلەمنۆ کە هۆرامیێ گۊرانێنێ! چۆلایچۆ خەڵکوو هۆرامانی هیچ ئیدېوشا جە بارەو گۊران بیەو وېشاوە نیا، وەختێ سەرچەمە تاریخیەکایچەنە گېڵمێ هیچ فەکتێو پەی ئانەیە کە بە خەڵکوو هۆرامانی واچیابۆ گۊران، دەس نمەگنۆ، تەنانەت هیچ کانتێکستێوی قەومیچەنە پەی ئیشارە بە هیچ تاقمېوی زوانی نامۍو گۊرانی نامەینە، جە گردی موهیم تەر خەڵکوو هۆرامانی وېش بە گۊران ئەژناسە نمەکەرۊ!
دەی ئیسە بە نەزەرەو شمە چەنی خاستەر پێوەڼی ئېمە چنی میراسی ئەدەبی وېیەردەیما سەلەمیۆ؟ پېسەو ئېمە بە خەڵکوو هۆرامانی واچمێ سەیدی و مەولەوی و خانای قوبادی و بېسارانی ( شاعێرەکێو سۆڼەتی ئەدەبی گۊرانی) بە زوانی هۆرامی شێعرێشا واتێنێ؟ یا پېسەو گۊرانیسمی تیکەکەی دەوروو سەرەیمانە چەرخنمێ و گەرەکمابۊ بە خەڵکوو هۆرامانی حاڵی کەرمۍ کە شمە هۆرامیێ نېیەندێ و گۊرانێندێ؟
کامشا ئاسانتەرا؟
مۆدەررێس سەعیدی.[1]