عنوان: دو قرن پیش، 40 خانواده یهودی در رواندز ساکن بودەاند - آنها در احداث سنگ بنای شهر رواندز شرکت کردند
بر اساس منابع تاریخی، در سال های 1836-1837 میلادی، در زمان امارت #سوران# و سلطنت میر محمد پاشا، همه جوامع و مذاهب #رواندز#، تعداد آنها 586 خانوار بوده است. تعداد خانوارهای یهودی در آن زمان 38 خانوار بود، اما در سال 1921 تعداد خانواده های یهودی کاهش یافت بە 21 خانواده یهودی، کە در گذاشتن اولین سنگ بنای شهر رواندز شرکت کردند.
در این بارە صالح محمد صالح، محقق و نویسنده رواندز، گفت: اگر به تاریخ منطقه نگاه کنیم، وحدت و روحیه همزیستی در بین مذاهب رواندز در آن زمان بسیار قوی بود. بدیهی است که در زمان میر محمد هیچ کس نمی توانست دین کسی یا دیگری را به ویژه یهودیان را مسخره کند. از آنجا که ظاهراً پادشاه بزرگ بیشتر امور مخفیانه خود را به یهودیان می سپرد، پادشاه از جان آنها محافظت می کرد و به آنها کمک می کرد. پس از اشغال روس ها، سوزاندن و ویرانی رواندز در سال 1914، یهودیان و مسلمانان کرد به همراه خانواده ها و فرزندان خود به دشت های حریر، باتاس، خرواتان و #شقلاوە# آواره شدند. در سال 1918، زمانی که شهر رواندز بازسازی شد، رواندز در ویرانه بود و توسط روس ها ویران شد، بنابراین آنها نتوانستند خانه های خود را بازسازی کنند، و آن را به مکان فعلی خود نقل مکان کردند. این بار هم یهودیان در گذاشتن اولین سنگ بنای شهر رواندز شرکت کردند.
این محقق می افزاید: همانطور که اجداد ما نسل به نسل به ما گفته اند، در آن زمان یهودیان ساکن رواندز دارای خانه های نامنظم و دیوارهای بسیار کم بودند و دیوارهای داخل را با کاه گل و گچ ساختند و با گل گچ بری کردند. با این حال بسیاری از آنها از زندگی خود راضی بودند و هیچ کدام نمی خواستند از مردم رواندز جدا شوند. آنها در جشن های ساکنان محلی شرکت می کردند تا اینکه پس از دهه 1950 میلادی به اسرائیل مهاجرت کردند.
صالح محمد اشاره می کند: یهودیان رواندز در کسابت و تجارت بسیار مهارت داشتند و به انواع مشاغل می پرداختند و گفته می شود که بیشتر مغازه دار بودند مانند خیاطی، جواهرسازی، مسگری (سافاری) و پارچە فروشی.
بزرگترین و ثروتمندترین تاجران لباس یهودی در رواندز (الیاس، ایلیاهون، شلیمون، بنیامین) بودند که لباس های خود را بسیار ارزان تر می فروختند. بسیاری از یهودیان نیز حرفه ای بودند، مانند مسگری، نجار و لباس کردی، از این رو رواندزی ها هنوز می گویند که یهودیان بسیار تاجر و ثروتمند بودند، زیرا از تجارت شرم نداشتند، و تجارت آنها بدون تقلب بوده است. این امر باعث شده تا آنها بتوانند به سرعت کالاهای خود را بفروشند و سود ببرند، بنابراین مردم بیشتر به مغازه های انها مراجعه می کردند. به گفته برخی از زنان تاجر که در زمینه‌های مختلف مانند ساخت کلاه، پتو، مافور و جاجم حرفه‌ای بودند، زنان یهودی در رواندز در کنار مردان خود کار می‌کردند و گاهی با شوهر و پسر خود به چوپانی و نجاری مشغول بودند. آنها علاوه بر کار در آشپزخانه، نان اهالی رواندز را درست کرده اند.
زنان حرفه ای یهودی عبارت بودند از: ساقین، مرم، ناز، ممز، نازدار، مصری، رمزین، شامیا، کپرین، آشیل، خمه، رمین، شالیان، رابعه، شامونیه، آرموش، لمین، لیلا و بسیاری دیگر.[1][2]