هۊکاروو سەرهۊردای زوانی هۆرامی مۆدێرنی
بەشۍ: دوەمە
ڕەنگا چا سەردەمایچەنە شێعرێ دەمواچۍ بە زوانو عامەو کۊمەڵگای _ پېسەو شێعرەکێو مامۊ مۆمنی _ واچیەیبا، بەڵام چوون جە لاو کەسانېویۊ بېیەن کە سەواڎشا نەبېیەن، تۆمار نەکریەینێ و نەیاوەینێ لاو ئېمە، بەڵام چی نیم سەدە دماینەنە بۊنەو دوێ هۆکارە سەرەکیاوە وەزعەکێ فاڕیا. یۊ چا هۆکارا وەش بېیەی و ئەنەئامای ئامێروو تۆماروو دەنگی ( زەفتە/ شریتە) و هۆکاری دوەم وەڵاو بیەو سەواڎی جە کۊمەڵگانە بێ. ئەوەڵینشا بی بە هۆو ئانەیە دەنگ و زوانو عەوامی هۆرامی پەی ئەوەڵ جاری جە تاریخەنە تۆمار کریۆ و وەڵا بۊوە و دوەمینشا بی بە هۆو ئانەیە کە چینێوی سەواڎداری تازە هۆرامانەنە سەرە هۆردۆ کە ئڼەو قەڎیمیەکا چیروو کاریگەری سۆڼەتی ئەدەبی گۊرانی و زوانە تایبەتەکەو ئا سۆڼەتیەنە نەبۊ. مامۊ مۆمنی نۆتشی و زوانی مۆدێڕنی هۆرامی بەرهەموو ئی دوە هۆکاریەنێ. ئەنەئامای ئامێروو تۆماروو دەنگی و بەرئامای سەواڎی جە ئێنحساروو ئێلیتی سۆڼەتی کۊمەڵگایەنە، مەجاڵشا پەی عەرزە ئەنداموو زوانی هۆرامی جە شێوازی تازەشەنە وەش کەرد. وەڵاو بیەو سەواڎی جە کۊمەڵگانە بی بە هۆو ئانەیە کە چینێوی ئیلیتی تازە کۊمەڵگاو هۆرامانېیەنە وەشبۊ کە مەدرەسە و دانشگاکانە پەنە یاوابێ. دیارا ئی ئیلیتە تازە پېسەو ئیلیتی سۆڼەتی و بە ڕادەو ئاڎی، چیروو کاریگەری سۆڼەتوو گۊرانېیەنە نەبۍ، پەوکی کەم کەم جە زوانو سۆڼەتی ئەدەبیو گۊرانی دوور کەوتۆ. بە تایبەت وەختێو ئی چینە ئیلیتە تازە چیروو کاریگەری ڕۆتە ئەدەبیە تازەکاو دنیا و مەنتەقەیەنە دەسش بە نویستەی شێعرێ ئاوانگارد و نەسری کەرد، زەمینە پەی دەرباز بېیەیش جە زوانو سۆڼەتی ئەدەبی گۊرانی فرەتەر هەموار بی. بە پەیلواو ئېمە هۆکاری ئەسڵی ئەوەفاڕیای ئېمە جە زوانو سۆڼەتوو گۊرانی و سەرهۊردای زوانی هۆرامی مۆدێرن جە حەوزەو نویستەیەنە، ئینە بېیەنە.
هەر پاسە چی گۊشەنیگاوە ڕەنگا خاستەر بتاومۍ هۆکاروو فاڕیای زوانی ئەدەبی جە باقی یاگەکاو کوردستانی جە هۆرامیۆ پەی زاراوە لۆکاڵەکا، بە تایبەت سۆرانی فام و تەحلیل کەرمۍ. وینگای کلیشەیی چی بارەو ئانەنە کە فاڕیای زوانی ئەدەبی نیسبەت مڎا بە ئێمارەتوو بابان و گوایە ئا پشتیوانیە کە ئێمارەتوو بابانی جە زاراوەو سۆرانی کەردەنش. جە حاڵێوەنە کە هیچ قەرینە و نیشانېوما پەی ئانەیە نېیا کە ئێمارەتێوی سۆڼەتی پېسەو بابانی سیاسەتێوی زوانیش پەی فاڕاو زوانی بیەبۆ. بە پېچەوانەشۆ مزانمۍ کە فرەو شاعێرە هۆرامی زوانایچ ئێمارەتوو بابانېیەنە پنە یاوەینێ و کەسېو پېسەو مەلا عومەری ڕەنجوری مەدداحوو ئەمیرە بابانەکا بېیەن و دمای وڕای ئێمارەتوو بابانیچ سۆڼەتوو گۊرانی دلۍ حەوزەو بابانېیەنە تاکو سەردەمو مەولەوی گەشەنە بېیەن . بە باوەروو ئېمە شاعێرەکێو بابانی پېسەو نالی جە ڕاسیەنە گەرەکشا نەبېیەن کە زوانی فاڕا، بەڵکووم بنەڕەتەنە سۆڼەتی ئەدەبیشا فاڕا کە فاڕای زوانیچ یۊ جە نەتیجەکاش بێ، بەڵام چنی ئینەیچە تاکو ئی دماییە ئێلیتی سۆڼەتی حوجرە و مزگیەکاو مەحاڵە سۆرانی زوانەکانە چنی سۆڼەتی گۊرانی ئاشنەی بێنێ و پاڵو مەکتەبوو بابانېیەنە ئی سۆڼەتیچە مۆمارێسە کریان. چېوێو کە بی بە هۆو ئانەیە کە زاراوەو سۆرانی بە شێوازێوی کامڵ و یەکجاری یاگێو هۆرامی جە مەحاڵە سۆرانی زوانەکانە گېرۆوە، سەرهۊردای چینی ئیلیتی تازە بێ. پەوکی بە باوەروو ئېمە هۆکاری ئەسڵی پێڎا بېیەی زوانی مۆدێرنی هۆرامی جە هۆرامان و سەرهۊردای زاراوە لۆکاڵەکا بەر جە هۆرامان و نیشتەیشا یاگێ هۆرامی، یۆن. ئا هۆکارە بنەرەتیچە نەمەندەی ئێنحساروو سەواڎی جە دەسو ئیلیتی سۆڼەتی و سەرهۊردای چینێوی ئیلیتی تازەیا.
مۆدەڕڕێس سەعیدی.[1]