Ma bi rastî musilmanî me ji kurdayetiyê dûr dixe? (2)
#Zinarê Xamo#
Bêguman dîsa divê em ji bîr nekin ku şêx, mela û kesên bawermend ne tenê ji ziman, edebiyat û kultura kurdî ra xizmetên mezin kirine, her wisa wan heta dawiya sedsala 20an ji hemû serîhildanên kurdan yên netewî ra pêşengî jî kirine.
Hema ji Mîr Bedirxan, Şêx Ubêdullhê Nehrî, Şêx Mahmûdê Berzencî, Qadî Mihemed û Mela Mistafa Barzanî bigire, heta bi Şêx Seîd û Seyid Riza,(Seyid Riza ne tê da) hemû jî ne tenê musilmanên temam bûn, her wisa şêx, mela, oldarên mezin bûn jî.
Yanî dîroka me kurdan ku em kurdên Îran û Iraqê jê bidin alîyekî, heta Serîhildana Dêrsimê, hemû jî di pêşengiya şêx, mela û kesên oldar da çêbûne.
De îcar meriv çwa kane vê dîrokê înkar bike, ya jî bibêje ku ”îslamiyetê em ji kurdayetiyê dûr xistine”?
Loma jî bi baweriya min ev îdîayeke ne rast e û înkara rastiya dîroka me ye.
Birêz Têmûrê Xalîl dibêje:
”Îro her kes qebûl dike ku stranên kurdî yên here baş yên radyoya Rewanê ne. Lê kêm kes di wê pirsê da kûr bûye ku ew çawa bû, ku çend hezar kurdên Êrmenîstanê karîbûne karekî wisa mezin bikin û 20 milyon kurdên bakur li dû xwe bihêlin? Piraniya dengbêjên wê radyoyê jî an kurdên êzdî ne, an jî êrmenî ne. Sebebeke serketina kurdên Êrmenîstanê di wê yekê da bûye ku ew ne musulman bûne. Ji ber musulmanî liser riya pêşketina çanda gelan da gelek astengan çê dike.”
Di van çend rêzên jorîn da birêz Têmûr gelek tiştên çewt dibêje. Ji dêlî ku kêmberhemdana kurdên bakurê Kurdistanê bi zulm û zora li ser wan û bi qedexebûna ziman û kultura wan ve girê bide û sebebê esasî bi vê yekê îzah bike, radibe vê yekê bi îslamiyetê ve girê dide û dibêje ji ber ku kurdên bakur musilman û tirk jî musilman bûn, loma jî bi qasî çend hezar kurdên êzdî xizmet nekirine.
Ev têz hovîtiya tirkan û siyaseta wan ya helandina kurdan derdixe paqijiyê û sûc dike hustiyê îslamiyetê.
Bêguman li ser navê îslamiyetê jî gelek zulm li me kurdan bûye, lê ne di vê meselê da.
Carê berî her tiştî sebebê ku çend hezar kurdên êzdî yên Êrîvanê ji 20 milyon kurdên bakur bêtir, di warê çand û muzîkê da kar kirne ne ji ber êzdîtî û ola wan e. Ev yek girêdayî hin maf û îmkanan e.
Yekîtiya Sovyetan û hikûmeta Êrmenîstanê wek hemû hindikayêyên din, hin maf dabûn kurdan jî. Kurdan jî wek grûbên din dikanîbûn bi destûr û alîkariya dewletê pirtûkan biweşînin, rojnameyan derxin û bi riya radyoya Êrîvanê, di warê muzîk da gelek xebêtên hêja bikin. Ji bo van karan ne tirs û ne jî hefs hebû.
Lê li bakurê Kurdistanê bira alîkariya dewleta tirk li wir bimîne, di ser da girtin, kuştin, sirgûn û hefs hebû.
Di wê dema ku kurdên Êrivanî ji bo her straneke kurdî ji dewletê alîkarî digirtin, li Kurdistana Tirkiyê axaftina yek gotina kurdî jî dibû sebebê cezayê peran û belkî jî lêdan û hefsê.
Li ba kê du rêzên bi kurdî bihata girtin dewletê mala wî dişewitand. Heta salên 1970ê jî di dawetekê da ya jî di şevekê da yekî du gotinên kurdî bigota ew dihat girtin û hezar bela dianîn serî wî.
Heger Tirkiyê jî wek Êrmenistanê îmkan bida kurdan û zimanê wan qedexe nekira bêguman wanê jî gelek berhemên hêja derxistana holê.
Li gel van şertên dijwar jî li bakurê Kurdistanê bi sedan dengbêj derketine û xizmetê gelk baş jî kirne.
Di vî warî da Swêd nimûneyeke pir balkêş e.
Jiber ku li Swêd zimanê kurdî ne qedexeye em dibînin ku eynî kurdên bakur di nav 25 salan da bi hezaran pirtûk, rojname û kovar derxistine; di warê dîrok, ziman, edebiyat û muzîkê da jî gelek xebatên hêja û baş krine.
Îcar ji ber ku tirkan ev îmkan û mecal nedane kurdan û rê li ber pêşketina zimanê kurdî girtine, loma jî kurdên bakur nikanîbûne li welatê xwe tiştekî zêde bînin meydanê. Ev yek ne ji ber îslamiyetê yan jî ji ber bêxîretiya wan tê, ji ber siyaseta dewleta tirk ya nîjadperest tê.
Ev yek li Bexdayê jî wiha bû. Li wir jî hikûmeta Bexdayê hin maf û îmkan dabû kurdan û kurdên wir jî wek yên Êrîvanî û heta ji wan gelkî bêtir jî ji van maf û îmkanan sûd wergirtin û gelek berhemên hêja pêşkêşî gelê xw kirin. Heger îmkanên kurdên Êrîvanê di destê kurdên bakur da(yên tirkiyê) hebûna bêguman wanê jî bi qasî nivîskar û dengbêjên êzdî ji gelê xwe ra xizmet bikirana.
Sebebê nekirina kurdên bakur ne musilmaniya wan e, heger wisa bûya divê kurdên başûr û yên Îranê jî tiştek nexuliqandina, çimkî ew jî û dewletên Îran û Îraqê jî musilman in.
Lê em dibînin ku kurdên van herdu beşên Kurdistanê di warê dîrok, edebiyat û muzîkê da bi hezaran berhem xuliqandine, bi sedan şair, nivîskar û dengbêjiên gelkî mezin derxistine.
Ev aliyekî meselê, aliyê din jî hemû stran û kilamên ku di Radyoya Êrîvanê da hatine gotin giş ne berhemên kurdên êzdî yên Êrîvanê ne. Dibe ku beşek jê berhemên wan bin. Lê piraniya wan, stran û kilamên gelêrî ne û ji alî kurdên ne êzdî va hatine afirandin û ji dîroka Radyoya Êrîvanê gelkî kevintir in. Dengbêjên kurdên musilman jî wek yên Êrîvanê bi salan ev stran di şevbêrkan da, di odeyên mîr û begên xwe da gotine. Heta meriv dikane bibêje ku piraniya van stranan bi xêra ode û şevbêrkên axa, mîr û begên musilman hatine gihîştine roja me ya îro.
Birêz Têmûrê Xelîl di dereke din ya nivîsa xwe da Kurdên bakur hinekî bêxîret û ne nekurdperwer dibîne, wiha dibêje:
”Îro li Tirkiyê û li Kurdistana Tirkiyê 20 milyon kurd hene, lê bi karên xwe yên kurdayetiyê va gorî wê jimarê dernakevin. Eger ji wana 2 milyon kurdên êzdî bûna, bira hîç şika te tunebe ku çêbûna Kurdistanê wê nêzîktir bûya.”
Bêguman tu aletek di destê me da tuneye ku em rastî, yan jî neresatiya vê îddîa birêz Têmûr test bikin, ev tenê speklasiyon e û li ser speklasyonan jî meriv nikane minaqeşeyên ilmî bike.
Lê tiştê min matmayî dihêle yekî wek Têmûr ku kêm zêde haya wî ji dîroka kurdên bakur heye, çawa dikane tiştekî wiha bibêje?
Em hemû dizanin ku di nav van 150î salên dawî da kurdên bakur berê li hember osmaniyan û dûra jî li hember tirkan bi kêmasî 20-30 carî serî hildana û bi sedhezaran şehîd dane. Îcar ez fêm nakim îslamiyetê çawa rê li ber kurdan girtiye? Em bi tirkan nikanin ew tiştekî din e. Lê sûc ne îslamiyet e, xurtî û hovîtiya dijmin e, qelsî û bêxwedîbûna me ye.
Rast e yekcarnan, dema şertên der û hundur li hev bên cihêtiya reng, dîn û zimên dikane feydeyê bigihîne têkoşîn û rizgarbûna netewan.
Îcar di mesela me kurdan da jî ev yek ewê wihabûya yan na, ez hinekî dudil im. Çimkî yekcarnan jî ev cihêtî wek ya êrmeniyan dikane bibe sebebên komkujî û trajediyên gelkî mezin.
Loma jî ez dibêjim, heger ne xêra ola îslamiyetê bûya gelo em kurd jî emê wek êrmenî, asûrî û rûman nehatin qirkirin? Ji bo pûçkirina dîdtineke wiha di destê me da çi delîl û îspat hene?
[1]