زەمەن پرێس: لێکۆڵینەوەیەکی بنکۆڵکاریی
ئەرکان ڕەئوف
بەپێی پێشبینیەکانی وەزارەتی پلاندانانی حکومەتی هەرێم بۆ ساڵی (2020)، ڕێژەی ژمارەی دانیشتوانی پارێزگای #سلێمانی# لە (48%)ەوە دەبێتە (36.7%) ژمارەی دانیشتوانی هەرێمی کوردستان. بەو پێیەش ڕێژەی ژمارەی دانیشتوانی پارێزگای سلێمانی لە چاو پارێزگاکانی #دهۆک# و #هەولێر# بە ڕێژەیەکی بەرچاو دادەبەزێت.
بۆچی ژمارەی دانیشتوانی سلێمانی کەمیکردووە؟
پێشبینیەکەی وەزارەتی پلاندانانی حکومەتی هەرێم بۆ زیادبوونی ژمارەی دانیشتوان لە ساڵی (2020)دا، پشتی بە سەرژمێرییەک بەستووە، کە لەساڵی (2009 و 2010)دا بەشێوەی گەمارۆسازی و ژمارەدانان (الترقیم والحصر) سەرەڕای ئەوەی سەرژمێریەکی فەرمی نیە.
بەپێی سەرژمێرییەکەی ساڵی (2009 و 2010) ژمارەی دانیشتوانی پارێزگای هەولێر لە ساڵی (2009)دا (1ملیۆن و 717 هەزار و 284 کەس) بووە، کە ڕێژەی (37%) دانیشتوانی هەرێم پێکهێناوەو لەساڵی (2010)دا، (102 هەزار و 836 کەس) زیادیکردووە، بەوپێیەش ڕێژەی زیادبوونی دانیشتوان لە پارێزگای هەولێر (6%) بووە.
هاوشێوەی پارێزگای هەولێر، پارێزگای دهۆک ژمارەی دانیشتوانەکەی زۆر زیادیکردوە بەشێوەیەک، لە ساڵی (2009)دا، ژمارەی دانیشتوانی پارێزگای دهۆک (1ملیۆن و 177 هەزار و 714 کەس) بووە، کە (25%) دانیشتوانی هەرێم پێکهێناوە، بەڵام لە ساڵی (2010)دا، (56 هەزار و 785 کەس) زیادیکردووە. بەوپێیەش زیادبوونی دانیشتوان لە پارێزگای دهۆک بە ڕێژەی (5%) بووە.
بەڵام پارێزگای سلێمانی لە ساڵی (2009)دا، ژمارەی دانیشتوانی (1ملیۆن و 803 هەزار و 792 کەس) بووە، کە (38%) دانیشتوانی هەرێم پێکهێناوەو لە ساڵی (2010)دا، (51 هەزار و 473 کەس) زیادیکردووەو ڕێژەی زیادبوونی دانیشتوان لە پارێزگای سلێمانی (3%) بووە.
بەم پێیەش بێت زیادبوونی دانیشتوان لە پارێزگاکانی (هەولێرو دهۆک) بەدەر لە ڕێژەی ستاندارد زیادبوونی دانیشتوان تیایاندا ڕوویانداوە، بەڵام زیادبوونی دانیشتوان لە پارێزگای سلێمانی ڕێژەکەی نزیکە لە ستانداردی گەشەی دانیشتوان.
ئەم زیادبوونی دانیشتوانە لە (2009 بۆ 2010) لە پارێزگاکانی هەرێم لەلایەن وەزارەتی پلاندانانەوە کراوەتە بنەما بۆ زیادبوونی دانیشتوانی پارێزگاکانی هەرێم لە (2010 بۆ 2020)، بەوپێیەش هەموو ساڵێک، زیادبوونی دانیشتوان بۆ پارێزگای هەولێر بە ڕێژەی (6%) و پارێزگای دهۆک (5%)و پارێزگای سلێمانی (3%) دانراوە. بەم هۆیەشەوە ژمارەی دانیشتوانی پارێزگای سلێمانی لە چاو پارێزگاکانی هەولێرو دهۆک ساڵ بەساڵ کەمی کردووە. لەگەڵا ئەمەدا لە سەرژمێریەکەی ساڵی (2009)دا دەستکاریەکی زۆری ژمارەی دانیشتوانی پارێزگاکان کراوە. بەشێوەیەک ژمارەی دانیشتوانی پارێزگای سلێمانی ڕێژەکەی لە (48%) کراوە بە (38%)ی ژمارەی دانیشتوانی هەرێم، بەڵام پارێزگای دهۆک لە (13%)ی ژمارەی دانیشتوانەوە کراوە بە (25%)ی ژمارەی دانیشتوانی هەرێم.
ئەگەرچی بە پێی ڕێکەوتنێکی یەکێتی و پارتی لە ساڵی (1997) ژمارەی دانیشتوانی ئیدارەی سلێمانی (47 بۆ 48%) دانیشتوانی هەرێمی کوردستان دانراوە و بە پێی بەڵگەنامە و ئامارەکانی وەزارەتی پلان دانانی عێراقیش، لە ساڵی (1997) ڕێژەی دانیشتوانی پارێزگای سلێمانی (48%) پارێزگای هەولێر (38%)و پارێزگای دهۆک (14%)ی دانیشتوانی هەرێمی کوردستان بوە. تەنانەت تا ئەکاتەی پرۆژە یاسایی بوجە براوەتە پەرلەمان ڕێژەی (43%) بۆ سلێمانی دانراوە، بەڵام لە ساڵی (2015) بەدواوە حکومەت لەتەرخانکردنی پارە بۆ پرۆژەکان و بوارەکانی تر (36%)ی ڕێژەی دانیشتوانی بۆ سلێمانی ئەژمارکردوە.
زیادبوونی ژمارەی دانیشتوانی هەرێم لە بەڵگەنامەکانی حکومەتی عێراق و حکومەتی هەرێمدا:
بەپێی بەڵگەنامەو ئامارەکانی وەزارەتی پلاندانانی عێراق، لە ساڵی (1987)دا، ژمارەی دانیشتوانی پارێزگای هەولێر (770 هەزارو 439 کەس) بووە و بەوپێیەش ڕێژەی (38%)ی دانیشتوانی هەرێمی پێکهێناوە. لەساڵی (1987 بۆ 1997)، (325 هەزارو 553 کەس) زیادیکردووە و لە ساڵی (1997 بۆ 2007)، (446 هەزارو 429 کەس) زیادیکردووە، بەڵام لە ئاماری ساڵی (2009)ی وەزارەتی پلاندانانی هەرێمدا، تەنها لەماوەی (2007 بۆ 2009)دا، (174 هەزارو 863 کەس) زیادیکردووە.
ژمارەی دانیشتوانی پارێزگای سلێمانی لەساڵی (1987)دا (951 هەزارو 723 کەس) بووە و بەوپێیەش ڕێژەی (47%)ی دانیشتوانی هەرێمی پێکهێناوە. لەساڵی (1987 بۆ 1997)، (411 هەزارو 16 کەس) زیادیکردووەو لەساڵی (1997 بۆ 2007)، (530 هەزارو 878 کەس) زیادیکردووە، بەڵام لە ئاماری ساڵی (2009)ی وەزارەتی پلاندانانی هەرێم و لەماوەی (2007 بۆ 2009)دا، (89 هەزارو 825 کەس) لە پارێزگای سلێمانی کەمیکردووە ڕێژەکەی بووە بە (38%)ی دانیشتوان. ئەمەش ئامارەکەی وەزارەتی پلاندانان بەتەواوەتی دەخاتە ژێر گومانی ڕاستی و دروستیەوە.
زیادبوونی دانیشتوانژمارەی دانیشتوان
(2009 بۆ 2020)(2007 بۆ 2009)(1997 بۆ 2007)(1987 بۆ 1997)1987پارێزگاکان
537,138 174,863 446,429 325,553 770,439 هەولێر
464,258 89,825- 530,878 411,016 951,723 سلێمانی
470,897 672,223 102,521 109,666 293,304 دهۆک
کەچی ژمارەی دانیشتوانی پارێزگای دهۆک لە ساڵی (1987)دا، (293 هەزار و 304 کەس) بووەو بەوپێیەش ڕێژەی (14.6%)ی دانیشتوانی هەرێمی پێکهێناوە، لە ساڵی (1987 بۆ 1997)، (109 هەزار و666 کەس) زیادیکردووەو لە ساڵی (1997 بۆ 2007)، (102 هەزار و521 کەس)زیادیکردووە، بەڵام بەپێی ئاماری ساڵی (2009)ی وەزارەتی پلاندانانی هەرێم و تەنها لەماوەی (2007 بۆ 2009)دا، (672 هەزار و223 کەس) زیادیکردووە. ڕێژەکەی بووە بە(25%)ی دانیشتوان.
بەپێی زانیارییەکانی خشتەکە، پارێزگای دهۆک لەماوەی (20 ساڵ)دا، (212 هەزارو 187کەس) زیادیکردووە، بەڵام تەنها لەماوەی دوو ساڵی (2007 بۆ 2009)دا، (672هەزارو 223کەس) زیادیکردووە. بەوپێیەش ڕێژەی دانیشتوانەکەی کە لەساڵی (2007)دا، (13%) بووە، لە ساڵی (2009)دا بووە بە (25%)ی دانیشتوانی هەرێمی کوردستان، بەڵام پارێزگای سلێمانی لە ساڵی (2007 بۆ 2009)دا، (89 هەزارو 825کەس) کەمیکردووە، لەکاتێکدا لەساڵی (2007)دا، ڕێژەی دانیشتوانەکەی (48%) بووە، بۆ ساڵی (2009) بووە بە (38%).
هەر بەپێی ئەم ئامارانە پارێزگای سلێمانی لەساڵی (2007)دا ژمارەی دانیشتوانەکەی (یەک ملیۆن 893 هەزارو 617کەس)ە و زۆرترین ژمارەی دانیشتوانی تێدایە. لەساڵی (2007 بۆ 2020)دا تەنها (378 هەزارو 433کەس) زیادیکردووە، بەڵام پارێزگای دهۆک لەساڵی (2007)دا ژمارەی دانیشتوانەکەی (505 هەزارو 491کەس)ەو کەمترین ژمارەی دانیشتوانی تێدا بووە، لە ساڵی (2007 بۆ 2020)دا (یەک ملیۆن و 134 هەزارو 120کەس) زیادیکردوە.
ئەمەش ئەوە دەردەخات کە ئاماری ساڵی (2009)ی وەزارەتی پلاندانانی هەرێم، ئامارێکی تەواو بێ بنەماو دوورە لە ڕاستیەوە، پێشبینیەکەی وەزارەتی پلاندانان بۆ ڕێژەی دانیشتوانی پارێزگاکان بێ بنەمایە، ئەگەرچی حکومەتی هەرێم کاری پێدەکات و لە چەند ساڵی ڕابردوو بە ڕێژەی (38 بۆ 36%) دانیشتوان و کەمتریش بۆ پارێزگای سلێمانی لە بەرکەوتەی دارایی و پارەی پرۆژەکانی بۆ خەرجکردوە.
ئەگەر حکومەتی هەرێم بەپێی پێشبینیەکانی وەزارەتی پلاندانان پشکی پارێزگای سلێمانی لە پرۆژەکانی وەبەرهێنان و ئاوەدانکردنەوەو دامەزراندن و خزمەتگوزاری دیاری بکات، ئەوە پارێزگای سلێمانی لە ڕووی ئاوەدانکردنەوەو دەستی کارو بنیاتنانی ژێرخانی ئابووری، توشی زیانی زۆر گەورە دەبێت و بەتەواوەتی دوادەکەوێت لە گەشەکردن، ئەمە جگە لەوەی لە ڕووی سیاسیەوە ئەم ئامارە زۆر مەترسیدارە لەسەر پرۆسەی سیاسی و چەسپاندنی دیموکراسی لە هەرێمی کوردستان.[1]
#23-01-2019#