نووسینی گەنج یا گەنجێتی نووسین..!!
دانا عەسکەر

بەکورتی لەبارەی گەنجێتی نووسینەوە
زۆرجار کە قسە لەسەر ئەدەبی گەج دەکرێ کەسانێک پێیان وایە قسە لەسەر تایبەتمەندی گەنج دەکرێ، ئەم تێگەیشتنە بۆ ئەدەبیاتی گەنج و گەنجێتی ئەدەب بۆخۆێ کێشە و درز دەخاتە تەواوی ئەدەبیاتەوە، لەبنەرەتدا قسەکردن لەسەر ئەدەبی گەنج قسەکردنە لەسەر تێگەیشتن بۆ گەنجێتی ئەدەب، واتا ئەدەبێک لەرووی فیکرەوە گەنجە، نەک گەنجێک خاوەنی دەقەکەیە، ئەوەی ئەدەب و تایبەتمەندی ئەدەب پێویستی پێ نیە دیوە بایۆلۆجییەکەی گەنجێتییە، بیرمان نەچێ یەکێک لەهۆکارە سەرەکییەکانی پێشکەوتنی ئەدەب تێگەیشتنە لەچەمکی ململانێ، ململانێی نێوان نەوەکان لەسەر بنەمای تێگەیشتنی جیاواز بۆ فیکر و عەقڵ سەرهەڵدەدات، ئەوەی بەردەوام گرفت دەخاتە بەر تێگەیشتنی ئێمە بۆ ململانێ جۆری بیرکردنەوەیە لە تێگەیشتنی گەنجێتی، ئەوەی بەردەوام کایەی ڕۆشنبیریی ئێمە تووشی قەیرانی چەقبەستوویی و قبوڵنەکردنی ئەوی دی کردووە، قسەکردنە لەسەر نووسینی گەنج وەک تەمەن، ڕاستە لەهەندێ بواردا تەمەن ڕۆڵی تایبەتی خۆی هەیە، بەڵام مومکین نیە بە پێوەری گەنجێتی بەمانا بایۆلۆجییەکەی بە شێوەیەکی گەشتی نووسین لە قاڵب بدرێت، مێژووی ئەدەبیاتی دونیا شایەتی ئەوەن، سەرهەڵدانی ململانێکان لەسەر هەمان بنەما تووشی بەریککەوتن دەبن، بۆیە بە بروای من بۆساغکردنەوەی ئەم جۆرە قسەکردنە لەسەر نووسینی گەنج یا گەنجێتی نووسین، دەبێ پشت بەتوانا مەعریفییەکەی گەنجێتی ببەستین، نووسن بۆ خۆی دەتوانێ گوزارشت لە گەنجێتی و پیرێتی عەقڵ بکات، ئەگەر تێگەشتن بۆ دونیا و فیکر تێگەیشتنێکی کۆنزەرڤاتیڤانە بێت مومکین نیە بتوانی جیاوازی نێوان گەنج و گەجێتی بخەیتەروو، نووسەر لەهەر قۆناغێکی تەمەنیدا بێت تۆ دەروانیتە عەقڵ و تێگەیشتنی نووسەر بۆ شتگەلەکان، بۆیە لەهەر قۆناغێکی ڕۆشنگەریی ململانێکان سەرهەڵدەدەن، ململانێکان لەسەر بنەمای تێگەیشتنە جیاوازەکانی نێوان ئەو دوو نەوەیەیە، واتا نەوەیەک بە عەقڵێکی مۆدێرنەوە گوزارشت لە عەقڵانییەت دەکات و نەوەیەکی تر کە نەوەی کۆنە بەدەسەڵاتێکی دیسپۆتیزمی مامەڵە لەگەڵ دۆخی عەقڵانییەت دەکات، بۆیە سەرهەڵدانی ململانێی و تێگەیشتنی جیاواز بۆ ئەدەبیات و عەقڵانییەت بۆخۆی گەنجێتی نووسینە نەک نووسینی گەنجانەیە، نووسینی گەنجانە واتا ناکامڵی لەعەقڵ، ئەمە نەک بەو مانایەی من تێگەیشتنێکی ناجۆرم لەسەر چەمکی گەنجێتی هەبێ، چونکە لەبنەرەتدا چەمکی گەنج لەڕووە سایکۆلۆجی و بایۆلۆجییەکەیەوە تووشی دەیان گرفتی کۆمەڵایەتی و سیاسی و عەقلانی دەبێتەوە، بۆیە لێرەدا گەنج وەک پێوەرێک بۆ تواتای نووسین و تێگەیشتن لەنووسین بەرجەستە دەکەم، بۆیە بیرمان نەچێ بەردەوام ئەوەی ئەدەبیات و عەقلانییەت بەرەو پێشەوە دەبەن گەنجەکانن، واتا ئەوان لەناو فەزای چەقبەستووی ڕۆشنگەریی و ئەدەبیاتدا فۆرمی تازە بۆ ڕۆشنبیریی دەخەنەروو، ئەم فۆرمە پێی دەوترێت گەنجێتی نووسین، واتا ئەم جۆرە نووسینە لە شکلەدا تازەن، هەمیشە نووسینی تازەش جیگە بەنووسینی کۆن لەق دەکات، لەقیش نەک بەو تێگەیشتنەی بنبری بکات، دەبێ ئەوەشمان بیر نەچێت ئەوانەی ئەمرۆ دەکەونە بەر ڕەخنەی گەنجێتی نووسینەوە بۆ خۆیان بەهەمان قۆناغدا تێپەریون و ڕۆژێک لەڕۆژان ئەوانیش بەهەمان شێوە توانیویانە تەکانێک بە دونیای ڕۆشنبیریی بدەن، بۆیە دەبێ زۆر بەئاسایی ئەم نەریتە قبوڵ بکەین، ئەم ڕێچکەیە هەموو کایەکانی ژیانی مرۆڤایەتی گرتووەتەوە نەک تەنها ئەدەب و ڕۆشنگەریی، دواجار ئەوەی مەبەستمە بیڵێم ئەوەیە نووسین بۆخۆی گەنجێتیە بەڵام لەفۆرمێکی عەقڵانیدا، واتا ئەوانەی دەنووسن مەرج نیە هەمووی نووسینگەلێکی گەنج بن، جارێکی تر دەیڵێمەوە گەنجانە نەک بە دیوە بایۆلۆجییەکەیدا، بەڵکو بە دیوەمەعریفییەکەیدا، خەڵکانێک هەن پیرن بەڵام بابەتەکانیان گەنجە، بەپێچەوانەوە هەیە گەنجە بابەتەکەی پیرە، بۆیە لێرەدا دەبێ نووسین لە سیاقی عەقڵەوە تەماشا بکەین نەک تەمەن.[1]