$کوردستانێکی بەهێز و مەدەنی و مەرجەعیش دەستوور$
#محەمەد خۆشناو#
#19-05-2021#
لەکاتێکدا هەرێمی کوردستان خەریکی نووسینەوەی پڕۆژەی دەستوورە، خەریکە کوردستان جارێکی دیکە شکۆی خۆی دەگەڕێنێتەوە، بەشێکی زۆری هێوری خۆشی لە هەوڵدان بۆ یەکڕیزی و گەڕاندنەوەی متمانە بەدەستدێنێتەوە، لەم کاتوساتەدا سەرکردایەتی پڕۆژەی دەستوورێکی مەدەنی و هاوچەرخ، بە هاوکاری هەموولایەک لەئارادایە، بۆشایی نەبوونی دەستوور وایکردووە کە هەیبەت بۆ ئەو کیانە و دەسەڵاتەکان لەژێر سایەی پەرتەوازەیی و دابەشبووندا لاواز بکات . دەستوور بریتییە لە گرێبەستی کۆمەڵایەتی کە زۆرینە لەسەری ڕێکدەکەون، تاوەکوو مەرجەعیەتێکی لێبێت لە تەشریعکردن و دەرکردنی یاسا و، پەیوەندی دەسەڵاتەکانیش ڕێکدەخات، ماف و ئازادییەکانیش دەستنیشان دەکات، بەمە دەستوور دەبێتە پرەنسیپی گشتی« مبادیءالعامة» کە هێڵە سەرەکییەکان دادەنێت، دەسەڵاتدار دەبێت و هیچییەک لە دەسەڵاتەکان ناتوانن موخالەفەی بکەن. دەستوور دەبێتە گرنگترین بەڵگەنامەی هەرێمی کوردستان و لە هەموو شتێک زیاتر کاریگەریی لەسەر لایەنە جیاجیاکانی ژیاندا هەیە، دەستوور زادەی ژینگەی کولتووری و کۆمەڵایەتی و کەشوهەوای سیاسییە و کیانێکی بیژوو «لقيط» نییە، بەڵکوو کوڕی شەرعی نیشتمانە لە زەمەنێکی دیاریکراودا و باوکی دەسەڵاتەکانە.
ئەوەی زۆر گرنگە لە دەستوور بریتییە لە نەزانینی خەڵک بە بایەخی دەستوور یان دەقەکانی، کە ئەمە گەورەترین پێشێلکاری دەستوورە، نەزانین بەرانبەر ئەو ئامرازانەی کە دەستوور دایاندەنێت لە بەرگریکردن دژی پێشیلکاری مافەکانیان و پاراستنیان بە یاسا.
ترس لە دەستوور، هەر تەنیا لە زۆری ژمارەی مادەکانی و ناوەرۆکەکەی نییە بەڵکوو لە ئامانجەکەیەتی، یەکێک لە ئامانجەکان پێویستە ئەوە بێت کە پەڕڵەمانی کوردستان وایلێبکرێت بتوانێت ڕۆڵی چاودێری و تەشریعی خۆی بەو پەڕی چوستوچالاکی و سەربەخۆییەوە ببینێت، پێویستە ئێمە پابەندبکرێین کە دەستوور دەبێت ببێتە مەرجەعیەت «باجی قائد السپسی» سەرۆکی تونس بەر لە مردنی دەڵێت: ئێمە مەرجەعیەتمان قورئان یان ئایین نییە، بەڵکوو دەستووری تونسییە کە تێیدا هاتووە: تونس دەوڵەتێکی مەدەنییە کە مەبەستی ئەوەیە تەنیا پابەندبوونی تەواو بە دەق و ڕووحی دەستوور، مەبەست لە خەسڵەتی مەدەنی ئەوەیە کە پەیوەستە بە پەرنسیپی هاووڵاتییە، واتە یەکسانی هاووڵاتییان بە جیاوازی ڕەگەز و نەژاد و ئایین و زمان لە بەردەم یاسادا.
لە کۆتاییدا بۆ ئەوەی دەستوور تەنیا مەرەکەبی سەر کاخەز نەبێت و، یا هەر نەبێتە پەرتووکێکی بچووک، پێویستە هەموو ئەو زەماناتە دەستووریانەی کە دەستوور بۆ هاووڵاتییانی داناوە تەفعیل بکرێن لەپێناو خزمەتکردنی هاووڵاتییان و گەیاندنیان بە ژیانێکی سەربەز و شایەستە کە زەمەنێکی درێژە بانگەشەی بۆ دەکرێت. [1]